Tíminn - 22.05.1993, Blaðsíða 15

Laugardagur 22. maí 1993
Tíminn 15
gjöra svo vel að haga sér samkvæmt
reglunum. Þetta er hugmynd um
lögin sem er mjög algeng og ekki
stalínísk í sjálfu sér. En hún kemur
mjög vel heim og saman við einræði
eins og það sem kennt var við Sta-
línismann í Austantjaldslöndunum.
Það er sterk tilhneiging til að líta á
þessi mál með sama hætti hér
heima og Stalínistar gerðu,
Ég er ekki að segja að þetta sé röng
skoðun; þetta er umdeilt. En menn
gefa sér þetta án þess að hugsa út í
það hvort það sé rétt að lögin séu
stjórntæki af þessu tagi. Það þarf
ekki að vera. Það má líka gefa sér að
lögin séu einskonar samkomulag
innan samfélagsins til að mynda
skynsamlegan ramma utanum það.
Það getur ekki verið lýðræði að fólk
kjósi á nokkurra ára fresti alþingis-
menn og þeir geri síðan bara það
sem þeim sýnist. Setji lög sem þeir
vilja og séu óháðir siðgæðisreglum
eða mælikvörðum af öðru tagi.
Hugmyndir náttúruréttarmanna
um lögin eru auk þess allt aðrar.
Þær hafa notið fylgis frá dögum Ar-
istótelesar en hafa aldrei átt upp á
pallborðið hér. Þær passa líka illa
við Stalínisma, einræði og algjöra
miðstýringu vegna þess að sam-
kvæmt þeim hefur löggjafinn sið-
ferðislegar skyldur sem slíkur. Og
lögin hafa siðferðilegt inntak sem
eru ekki mannasetningar í venju-
legum skilningi. Löggjafinn má
ekki breyta þeim að vild.
Skvampað í
yfirborðinu
—Hvernig flnnst þér umræðan á
íslandi um grundvallaratriði af
þessu tagi?
Hún er einfaldlega mjög yfir-
borðsleg. Þeir sem koma hingað á
þingið eru lögfræðingar, heim-
spekingar, félagsfræðingar, stjórn-
málafræðingar, mannfræðingar og
alls kyns fólk sem hugsar um lög
og rétt frá ýmsum sjónarhornum.
Þeir eru ekki beinlínis með neinar
nýjar hugmyndir. Þú heyrir senni-
lega ekkert sem hefur ekki komið
fram áður á öðrum vettvangi og
gestirnir eru ekki með neinar „pat-
entlausnir"; þetta eru ekki svona
fimmaura kenningar um það
hvernig lögin ættu að vera heldur
er þetta svona til að dýpka umræð-
una og til að skilja betur. Við höf-
um öll skoðanir um þessi fyrir-
bæri, um ríkið, um lög og þjóðerni
og allt þvíumlíkt. Við höfum skoð-
anir en skoðun er bara skoðun.
Spurningin er: Á ég að vera á þeirri
skoðun sem ég er á eða á hvaða for-
sendum er ég að mynda skoðanir?
Menn halda oft að frelsi sé að
mynda sér skoðun að vild um allt
það sem þeim dettur í hug en það
er ekki réttnefnt frelsi. Frelsi er að
vera sjálfstæður hugsuður, að geta
myndað skoðanir sem vit er í á
skynsamlegum eigin forsendum.
Það er mikilvægt að skilja að þótt
tveir menn séu jafn skynsamir og
jafn djúphugsandi hafa þeir ekki
alltaf sömu skoðun; þeir eru ekki
alltaf sammála. Það sem er sameig-
inlegt með þeim og ekki öðrum
sem mynda skoðanir út í bláinn
eða ekki á djúpstæðum forsendum
er að þeirra skoðanir eru vel
grundaðar og skoðanir sem vit er í
og skynsamlegar skoðanir. En
skoðanir hinna eru bara yfirborðs-
legar.
—Áttu von á að umræðurnar á
heimsþinginu skili sér út í um-
ræðuna hér á íslandi?
Nei, reyndar ekki. Ekki strax og
ekki á áberandi hátt. Þetta er stórt
þing og erfitt að fylgjast með því
öllu. Það sem skiptir samt mestu
máli er að það er engin hefð enn
sem komið er fyrir því að ræða af
alvöru um þessa hluti sem verða á
dagskrá þingsins. Við hugsum af
alvöru um íslenskar bókmenntir
en lítið um fyrirbæri eins og lög og
rétt. Þess vegna eru umræður hér
um þessi mál mjög yfirborðslegar.
Ég er ekki að segja að það sé allt
bull og vitleysa. Það eru margir
sem tala af viti en oftast eru þetta
bara skoðanaskipti sem eru byggð
á sandi. Ekki reist á neinum skyn-
samlegum forsendum.
Lífið fleira en
saltfiskur
—Telur þú að umræða um rétt,
réttindi, þjóðerni, lýðræði og ríkið
skipti tilverugrundvöll íslendinga
máii?
Mér finnst það. Tökum lýðræði
sem dæmi. Menn taka sem gefið að
úr því að við höfum kosningar þar
sem meirhlutareglan gildir, ekki
bara í stjórnmálum heldur líka í Há-
skólanum og mörgum fyrirtækjum,
þá búum við við lýðræði. En þetta er
ekki lýðræði nema í mjög takmörk-
uðum skilningi.
Sigurður Líndal prófessor hefur
skrifað mikið um germanskar þjóðir
og reglan hjá þeim í gamla daga var
ekki meirihlutareglan heldur sam-
hljóðareglan. Sem sagt; allir þurftu
að samþykkja breytingar, nýmæli
eða ný lög til að vera bundnir af
þeim. Þeir sem samþykktu voru
bundnir af samþykktinni en hinir
voru ekki bundnir íyrr en þeir sam-
þykktu. Sigurður hefur líka bent á
að framkvæmdin hafi verið flókin.
Menn voru að sjálfsögðu píndir til
að samþykkja með einhverjum
hætti. En meirihlutareglan er nýj-
ung hvað sem öðru líður. Lýðræði
er eins og orðið segir fólgið í því að
lýðurinn ræður. Mér fmnst það ekki
tilfellið hér á íslandi.
Okkar lýðræði er spillt. Ekki af því
að einstaklingar séu spilltir. Þeir
eru ekki spilltari hér en annarsstað-
ar. Og þeir eru jafn spilltir hér og
annarsstaðar. Það sem skiptir máli
er að við hugsum sem svo að við
kjósum bara okkar fulltrúa, alþing-
ismenn aðallega og okkur finnst
þetta vera lýðræði. Svo stjórna þeir
og okkur finnst að við höfum tjáð
okkur um allt sem skipti máli. Það
kom upp dæmi nýlega um EES-
samninginn. Það mátti alls ekki
vera þjóðaratkvæðagreiðsla um
hann. Það væri lýðræði af öðru tagi
en hér tíðkast. Stjórnmálafræðingar
mættu í sjónvarpið og töluðu eins
og þjóðin væri fimm ára barn. Þeir
lögðu mikið á sig til að útskýra að
við værum með fulltrúalýðræði og
beint lýðræði væri allt annað. Ef það
væri Ióðið væru alþingismenn ein-
hverskonar sérfræðingar sem
grúskuðu í samningnum og fyndu
út úr þessu á meðan þjóðin héldi
sínu striki. Við erum að byggja,
kaupa bfla og ala upp börn. Það eru
okkar mál. Þeirra mál er þá að
grúska í lagatextum og þvíumlíku.
En aðild íslands að EES er grund-
vallarbreyting; þetta er ekki hvers-
dagslegur rekstur ríkisins.
Afsal á forræði?
Þetta er grundvallarbreyting því að
með EES afsalar íslenska ríkið sér
ýmsu því sem það hefur hingað til
séð um. Ef við göngum í Evrópu-
bandalagið þýðir það enn meira af-
sal. Það er ekki gert ráð fyrir breyt-
ingum af þessu tagi þegar við kjós-
um alþingismenn. Ef við breytum
stjórnarskránni er það ekki bara
mál þingmanna heldur allra þeirra
sem hafa kosningarétt. Það er um-
deilt hvort EES-samningurinn felur
í sér stjórnarskrárbrot. En bara það
að lögfróðir menn skuli vera ósam-
mála um hvort samningurinn sé í
samræmi við stjórnarskrána er
ástæða til að fá þjóðina til að tjá sig
um málið. Annað sem ég vil benda á
í þessu sambandi er að það er bara
ímyndun að alþingismenn séu vel
upplýstir um þetta mál. Hér í Há-
skólanum erum við með stöðuveit-
ingar og í heimspekideild, þar sem
ég sit á deildarfundum, eru teknar
ákvarðanir um stöðuveitingar, um
það hverjir séu hæfir og hverjir séu
hæfastir. Það er alltaf dómnefnd
sem semur álitsgerð eða skýrslu um
umsækjendur og gerir tillögur um
hver skuli fá stöðuna.
Síðan fer fram atkvæðagreiðsla.
Það er meiningin að allir hafi lesið
skýrsluna vel og skilji hana vel.
Reyndin er að þetta kemur með
tveggja daga fyrirvara ef maður er
heppinn, því hafa fæstir Iesið þetta
og þannig eru atkvæðin greidd á
ýmsum forsendum, forsendum sem
ekkert vit er í eins og: Þetta er mað-
ur sem ég þekki; hann hlýtur að
vera góður. Þetta er flokksbróðir
minn; hann hlýtur að vera góður.
Þetta er maðurinn sem dómnefndin
mælir með; hann hlýtur að vera
góður þótt ég hafi ekki lesið dóm-
nefndarálitið.
Það fer ekkert á milli mála að með
sama hætti greiddu margir alþingis-
menn atkvæði um EES-samninginn
án þess að botna í honum. Og við
gerum þingmenn að sérfræðingum í
málinu en fæstir þeirra skilja það;
annað er tálsýn. Hvað þýðir þetta?
Það þýðir að einhver smáhópur eins
og ríkisstjórn, sem ekki er kosinn í
embætti sem slík, ræður öllu. Hún
er búin að ákveða að ísland verði að-
ili að EES og hefur fengið Alþingi til
að stimpla það. Á sama tíma ákveður
stjórnin að þjóðin fái ekki að kjósa
um málið. I Danmörku, frlandi og
Frakklandi fór fram þjóðaratkvæða-
greiðsla um Maastrichtsamkomu-
lagið, mál sem var líklega flóknara
en EES.
Margir voru pirraðir yfir tímanum
sem fór í það. En það þótti samt al-
veg sjálfsagt. Þetta er bara lýðræðis-
legt og krafan um þjóðaratkvæða-
greiðslu er lýðræðisleg. Leiðin ligg-
ur í átt að beinu lýðræði þegar
breyta á grundvallaratriðum. í
hversdagslegri málum er ekkert að
því að notast við fulltrúalýðræði
rétt eins og gengur og gerist á Vest-
urlöndum.
Réttur til að tjá sig
—Réttindaákvæði í stjórnarskrám
eru ofarlega á blaði þegar réttar-
heimspeki er til umræðu. Fyrír
skemmstu var dagskrárstjóra Sjón-
varps sagt upp störfum og þeir sem
voru óánægðir með brottvikning-
una kvörtuðu yflr því að málfrelsis-
ákvæði hefðu veríð brotin á við-
komandi. Hefði ekki veríð eðlilegt
að fá sérfræðing til að skilgreina
málfrelsi tii að auðveida fóiki að
skilja hvað gerst hafði?
Það hefði verið eðlilegt. Það hefði
líka verið eðlilegt að fjalla um þetta
á öðrum vettvangi en gert var. Þeir
stjórnmálamenn sem tóku þátt í
umræðunni um málið eru ekki sér-
fróðir um málfrelsi þó að þeir séu
lögfræðimenntaðir.
Lagakrókar?
Þeir eru ekki mjög vel að sér á
þessu sviði. Þeir eru ekki til í að
koma og halda klukkutíma ræðu
um málfrelsi okkar tíma ef við
hringjum í þá. Málfrelsið er bara
slagorð. Svo ég taki aftur dæmi
sem ég þekki mjög vel, deildar-
fundi í heimspekideild. Allar skoð-
anir sem þar koma fram í hitamál-
um eru dregnar af frumreglum eft-
ir því sem þeir segja sem hafa skoð-
anirnar. Þær stangast síðan allar á.
Þessar tilvísanir í frumreglur eru
ekki annað en retorik eða mælsku-
list. Sama er þegar menn ta!a um
lýðræði, frelsi og grunnreglur. Þeir
skálda bara upp einhverjar grunn-
reglur, frelsishugmynd eða lýðræð-
ishugmynd sem hentar í það og
það skiptið. Eftir viku tala þeir á
allt annan hátt um sömu fyrirbæri
þannig að þetta er bara hentistefna
en ekki skynsamlegar umræður.
Og eins og ég sagði áðan er lítil
hefð fyrir svona umræðum. Páll
Skúlason, samkennari minn, hefur
reynt að koma á hefð í skynsamleg-
um samræðum — þó að einn mað-
ur geti að sjálfsögðu ekki komið á
hefð upp á eigin spýtur. En hann
hefur reynt aðtala á þann hátt um
þessi mál að það hafi verið hvatn-
ing fyrir aðra til að taka þátt í al-
vöru samræðum og umræðum.
Og hvað eru alvöru umræður?
Það eru umræður þar sem menn
leita sameiginlega að skilningi.
Þeir eru þó ekki endilega sammála
í lok samræðunnar en þeir skilja
betur um hvað málið snýst. íslend-
ingar rugla oftast saman rökræð-
um og kappræðum. Kappræður
eru tilraun til að hafa betur með
upphaflegar skoðanir og sigra
þannig. En rökræður eru ekki
þannig; í þeim geta allir sigrað
með því að skilja betur málið sem
um er að ræða. Þetta er mikilvæg-
ur munur.
Fjárfestingar
í ferðaþjónustu
á íslandi
Ráðstefna á vegum samgönguráðuneytisins
í samvinnu við Byggðastofnun
24. maí 1993 kl. 09-17 á Hótel KEA, Akureyrí.
Ráðstefnustjóri verður Birgir Þorgilsson ferða-
málastjóri.
Kl.
09.00
09.09
09.15
09.40
10.05
10.20
11.35
11.50
12.05
12.20
12.35
14.00
15.30
15.50
17.00
Dagskrá:
Birgir Þorgilsson setur ráöstefríuna
Ávarp samgönguráöherra, Halldórs Blöndals.
Eríndi: Sigurborg Kr. Hannesdóttir, feröamálafræöingur
á Byggöastofríun.
Fjárfestingar í feröaþjónustu á Islandi, afkoma greinar-
innar, mismunur á stööu feröaþjónustunnar milli lands-
byggðar og höfuðborgarsvæðs.
Gunnar Karisson, hótelstjóri Hótels KEA:
Fjárfestingar í hótelrekstri, samspil framboös og eftir-
spumar, verðlags og afkomu.
Paul Richardson, framkvæmdastjóri Feröaþjónustu
bænda:
Er markaður fyrir FB? Á að vera heilsárs- eða sumar-
þjónusta? Hvert er stefrit? Hve mikið hefur verið fjárfest
í FB? Hvemig var fjármagnað? Er þessi fjárfesting arð-
bær? Er þörf fyrir nýja fjárfestingu?
Amgrimur Hermannsson, framkvæmdastjóri ADDÍS:
Dreifing fjárfestingar, hagnýting fjárfestingar sem fyrir er.
Markaðssetnig: „Varan“ sýnd á eriendum markaði; mat á
árangri.
Magnús Oddsson, markaðsstj. Ferðamálaráös íslands:
Vöruþróun íslenskrar ferðaþjónustu; hvað er átt við þeg-
ar talaö er um að fjárfesta I afþreyingu? Er markaös-
setning hluti fjárfestingar?
Pétur J. Eiríksson, framkvæmdastjóri markaössviðs
Flugleiða hf.:
Hvar er þörf nýsköpunar og nýrra fjárfestinga í fslenskri
ferðaþjónustu?
Kjartan Lárusson, framkvæmdasQóri Feröaskrifstofú
íslands hf.:
Skipt nýting flárfestingar, sumamot/vetramot i Ijósi
reynslu. Er æskilegt að leiða saman tvo eða fleirí sem
starfa á ólíkum sviðum til sameiginlegrar flárfestingar og
skipta nýtingu eftir til dæmis árstíðum?
Þórhallur Jósepsson, aðstoöarm. samgönguráöhenra:
Staða Islands í samanburði við önnur lönd, nauðsyn ný-
sköpunar í íslenskri ferðaþjónustu, undirbúningur
ákvarðana um fjárfestingar.
Hádegisveröur.
Pallborösumræöur og fyrirspumir.
Þátttakendur, auk frummælenda, Guömundur Malm-
quist, fors^óri Byggðastofnunar, og Jóhannes Torfason,
sQómarforrnaöur Framleiðnisjóös:
Fjallað verður meöal annars um bætta nýtingu fjárfest-
ingar, mat á forsendum i lánsumsóknum, áætlanagerð
og ákvarðanatöku um fjárfestingar, markaðssetningu og
hlut hennar i stofnkostnaði, leiðirtil fjármögnunar, hlut-
verk ferðaþjónustu í byggðaþróun, framtiðarhorfur og
nauösynlegar breytingar á áherslum í uppbyggingu ís-
lenskrar ferðaþjónustu.
Kaffihlé.
Pallborösumræðum framhaldið
Ráöstefríuslit
Ráðstefnugjald er 2.000 krónur og inn'rfelur hádegisverö,
kaffi og meðlæti, auk ráðstefnugagna.
Þáttaka óskast tilkynnt í samgönguráðuneytinu
eöa á Hótel KEA.
•Q efitir bolta
Lamut Irctn I
IUMFERÐAR
RÁÐ