Tíminn - 04.09.1993, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 4. september 1993
A bakvið upplausn gjaldmiðlasamflots:
Alvarlegt babb er komið í bátinn með fyrirhugaðan samruna
gjaldmiðla Evrópubandalagsríkja. Þar með hefur dregið úr líkun-
um á vaxandi samruna ríkja bandalagsins. Sumra mál er að lítið
sé orðið eftir af Maastrichtsáttmála; samkomulagið um gjald-
miðlasamrunann var áþreifanlegasti liður hans.
Fréttaskýrendur láta svo um mælt að horfur séu á að með upp-
lausn gjaldmiðlasamflotsins sé að Ijúka því tímabili í Evrópu-
sögu, sem hófst með stofnun Kola- og stálbandalags Frakk-
lands, Vestur-Þýskalands, Ítalíu og Beneluxlanda 1952. Þar með
var fyrsta skrefið stigið að Evrópusamrunanum. (Kola- og stál-
bandalagið rann formlega saman við Efnahagsbandalag Evrópu
og Kjarnorkubandalag Evrópu 1967 og er gjarnan látið svo heita
að þar með hafi Evrópubandalagið formlega orðið til.)
Schuman-
áætlunin
Frakkar áttu öðrum fremur frum-
kvæði að Evrópusamrunanum.
Kola- og stálbandalagið var stofn-
að samkvæmt áætlun sem Robert
Schuman, utanríkisráðherra
þeirra, lagði fram 1950 og er við
hann kennd. Hún var kynnt sem
göfugmannleg viðleitni til að sam-
eina Evrópu og sérstaklega til þess
að gera tvær öflugustu þjóðir
meginlands álfunnar vestan Rúss-
lands, Frakka og Þjóðverja, sem
oft höfðu ást illt við, að vinum og
samverkamönnum til frambúðar.
Ekki er fyrir það að synja að hugs-
un í þessa átt hafi verið þama með,
með hliðsjón af því sem á undan
var gengið og að vegur Evrópu
vestanverðrar var þá í samanburði
við aðra heimshluta minni en ver-
ið hafði frá síðmiðöldum.
En bandarískur sagnfræðingur,
Walter LaFeber, heldur því fram í
endurskoðaðri útgáfu af bók sinni
um kalda stríðið (America, Russia
and the Cold War 1945-1992) að
Schumanáætlunin hafi fyrst og
fremst verið tilraun Frakiá til að
ná drottnunarstöðu yfir megin-
landi Evrópu vestan járntjalds, og
þá Vestur-Þýskalandi sérstaklega,
og jafnframt að bægja þaðan
bandarískum og breskum ítökum.
Áætlun þessi, skrifar LaFeber, var
mótleikur Frakka gegn Nató og
líklegri hervæðingu Vestur- Þýska-
lands. í Nató voru Bandaríkin þá
svo að segja allsráðandi og Frakkar
hneigðust að því að líta á það
bandalag sem tæki til tryggingar
því að Bandaríkin hefðu öll tök á
Vestur-Evrópu. Bandaríkjamenn
litu svo á, að efnahag þeirra sjálfra
væri voði búinn nema því aðeins
að heimurinn allur eða a.m.k.
mestur hluti hans yrði eitt mark-
aðssvæði og lykilatriði í fyrirætl-
ununum þeirra um það var að
Vestur-Evrópa væri á því svæði.
Það töldu Frakkar að myndi þýða
að Vestur-Evrópa, þar á meðal
Frakkland, yrði til frambúðar í
vasanum á Bandaríkjunum. Eftir
að Sovétríkin höfðu sprengt sína
fyrstu kjamasprengju haustið
1949 komust yfirhershöfðingjar
Bandaríkjanna, sem höfðu tak-
markað álit á Vestur- Evrópuveld-
unum, að þeirri niðurstöðu að hið
nýstofnaða vesturþýska ríki yrði að
vopnast, enda ljóst að fyrsti sam-
bandskanslari þess, Konrad Ad-
enauer, hafði náið samstarf við
Bandaríkin sem meginatriði í
stefnu sinni í utanríkismálum.
Eins og kringumstæðurnar voru
er raunar erfitt að sjá að hann hafi
átt annarra kosta völ.
Beint gegn
Nató?
LaFeber telur að Frakkar hafi gert
sér vonir um að í gegnum Kola- og
stálbandalagið gætu þeir náð tök-
um á þungaiðnaði Vestur-Þýska-
lands, sérstaklega Ruhrhéraði, og
þar með komið í veg fyrir hervæð-
ingu þess og gert það að fylgiríki
Kohl—ekki lengur tilleiöanlegur
að borga kostnaöinn viö
aö halda uppi þjóðarstolti
Frakka.
um Nató.“ Samkvæmt þessu við-
horfi komu Frakkar Evrópubanda-
laginu á sporið beinlínis til þess að
það yrði mótvægi við Nató. Þessi
tvö viðhorf til Evrópumála, heldur
LaFeber áfram, það bandaríska og
það franska, voru í andstöðu hvort
við annað framundir miðjan átt-
unda áratug og beiskjan í sam-
keppni Bandaríkjanna og Frakk-
lands þar út af náði hámarki með
því að de Gaulle sagði Frakkland
úr hermálasamstarfi Nató 1966.
„Sárbáðu
Gorbatsjov..."
Við upphaf Evrópusamruna er lík-
legt að Frakkar, líkt og Bandaríkja-
menn, hafi vænst sér góðs af Ad-
enauer. Eftir fyrri heimsstyrjöld
hafði Frökkum leikið hugur á að
skilja Rínarlönd frá Þýskalandi og
gera úr þeim franskt leppríki. Sá
Þjóðverji sem hvað helst ljáði máls
á stuðningi við þessa viðleitni
Frakka var einmitt andprússneski
Rínlendingurinn Adenauer.
Hafi fyrirætlanir Frakka um Evr-
ópusamrunann verið þær, sem hér
hefur verið lýst, urðu þær ekki að
öllu leyti að veruleika. En þeir
urðu eigi að síður að nokkru leið-
andi í þeim samruna, vegna þess
að Vestur-Þýskaland hafði hægt
um sig í alþjóðastjómmálum.
Mikinn og vaxandi styrk þess í
efnahagsmálum Efnahagsbanda-
lags/Evrópubandalags jafnaði
Frakkland upp með meiri áhrifum
í stjóm- og hermálum. Úr þessu
varð snurðulítil samstaða Frakk-
lands og Vestur-Þýskalands og
sínu. Sennilegt er að franska for-
ustan hafi gert ráð fyrir að til þess
fengi hún fulltingi Beneluxríkj-
anna, sem eins og Frakkland ótt-
uðust Þýskaland. Kann að vera að
vonir Frakka hafi staðið til þess að
þeir yrðu með þessu móti alvöru-
stórveldi á ný og gætu þá haldið
sig í Evrópu- og heimsstjómmál-
um til jafns við Bandaríkin og Sov-
étríkin.
Eftir heimsstyrjöldina fyrri höfðu
Frakkar einnig reynt að vera for-
ustuveldi meginlands Evrópu með
því að halda Þýskalandi niðri, m.a.
með því að hafa hið efnahagslega
mikilvæga Saarland undir sinni
stjóm til 1935 og hertaka
Ruhrhérað 1923. Saarland tóku
þeir raunar aftur eftir síðari
heimsstyrjöld og slepptu því ekki
við Þjóðverja að því sinni fyrr en
1957.
„Frakkar stefndu að því að binda
Þýskaland niður og móta Vestur-
Evrópu (eftir sínu höfði) með að-
ferðum á sviði efnahagsmála,"
skrifar LaFeber. „Bandaríkin fyrir-
huguðu hinsvegar að hafa áhrif á
Þýskaland og Vestur-Evrópu gegn-
Rocard, fyrrum forsætisráöherra Frakka (í miöiö) og Gonzalez forsætisráöherra Spánar (til hægri) — suðurevrópskt
efnahagsbandaiag á döfinni?
Vaxandi ágrein-
ingur Frakka og
Þjóðverja