Tíminn - 18.09.1993, Blaðsíða 8

8 Tfminn
Laugardagur 18. september 1993
MEÐAL ÞESS, sem rætt er
og ritað um sögulegar sætt-
ir ísraels og Frelsissamtaka
Palestínu (PLO), er að ráðamenn
beggja aðila hafi út frá intifödunni í
Gaza og á Vesturbakka, sem staðið
hefur frá því í árslok 1987, komist að
þeirri niðurstöðu, að þeim væri báð-
um fýrir bestu að binda endi á
Jiundrað ára strið araba og gyð-
inga," eins og einhver stjómmála-
maðurinn orðaði það.
Til ísraela eru af sjálfum þeim og
öðrum gerðar of háar siðgæðiskröf-
ur til að þeir hafi getað leyft sér að
bæla intiföduna niður á svipaðan
hátt og gjaman hefur verið gert í
grannlöndum þeirra, Sýrlandi td.
og írak, þegar í odda hefur skorist
með valdhöfum og einhverjum
hluta landslýðs. Svo var að sjá að
intifadan væri orðin að ástandi til
langframa. Böm hafa gjaman verið
framarlega meðal Palestínumanna í
viðureign þessari og sjónvarpsmenn
oft til staðar að mynda viðureignina
og böm sem í henni hafa verið drep-
in og særð. Þetta er slæmt fyrir þá
mynd, sem ísrael vill hafa af sjálfu
sér út á við. Sérkennilegt við þetta
stríð er að það hefúr einkum verið
háð með grjóti og gúmkúlum, en
aldrei var að vita nema intifadan
kæmist yfir talsvert magn „alvöru-
vopna" og fiæri að beita þeim.
Hamas að yfirtaka
intifödu
Þótt einhveijum kunni undarlegt
að þykja er intifadan einnig orðin
vandræðamál fyrir PLO-fomstuna,
eða a.m.k. ArafaL ísraelar héldu því
fram a.m.k. framan af að PLO hefði
komið uppreisn þessari af stað, en
fréttaskýrendur hallast fremur að
því að PLO-forustan hafi átt þar lít-
inn hlut að máli, ef nokkum. Upp-
reisnin hafi verið sjálfsprottin.
Kveikjan var banaslys í umferðinni;
vömbfll með ísraela við stýrið ók á
fótgangandi Palestínumenn með
þeim afleiðingum að nokkrir þeirra
létu lífið eða slösuðust. Ekkert eins-
dæmi er að atvik, sem skilgreind em
sem tiltölulega minniháttar, komi af
stað meiriháttar átökum þar sem
mikil beiskja og óánægja em til
staðar.
PLO flýtti sér að tileinka sér upp-
reisnina og reyndi að ná stjórn á
henni, en ljóst var að með henni
braust ekki aðeins út reiði út af yfir-
ráðum ísraela og hatur í garð þeirra,
heldur og lengi niðurbæld gremja í
garð PLO og arabaríkja, út af því að
þessum aðilum hafði ekkert orðið
ágengt í því að binda endi á yfirráð
ísraels í Gaza og á Vesturbakka.
PLO hafði í þessu sambandi hlið-
sjón af hersetu ísraela í Suður- Líb-
anon 1982-85, sem lauk með því að
þeir kvöddu hersveitir sínar frá
mestum hluta hemámssvæðis síns
þar eftir skæðan skæruhernað af
hálfu líbanskra sjíta. PLO-fomstan
gerði sér vonir um að á sama hátt
mætti hrekja ísraelsher frá Gaza og
Vesturbakka. En af því hefur ekki
orðið.
Þar að auki hafði PLO aldrei fulla
stjóm á intifödu. Hún drógst á lang-
inn án þess að bólaði á árangri og
það jók ótrú fólks á uppreisnarsvæð-
unum á PLO. Það snerist margt á
sveif með Hamas, íslömskum bók-
stafstrúarsamtökum sem em and-
stæð PLO sem „veraldlega sinnuð-
um“ samtökum og taka ekki í mál
neinar sættir við ísrael. PLO- fomst-
an tók að óttast að þaðeina sem hún
hefði upp úr uppreisninni yrði það
að hún missti forustuna meðal ar-
aba á Vesturbakka og í Gaza í hend-
urHamas.
Efnahagslega undir-
staðan brostin
Hmn sovétblakkar, sem stutt hafði
PLO, var samtökunum áfall. Miklu
alvarlegra fyrir þau varð þó að olíu-
ríkin á Arabíuskaga sviptu þau fjár-
hagslegum stuðningi í refsingar-
skyni fyrir að Arafat tók afstöðu með
írak í Persaflóadeilu og -stríði. Pen-
ingamir frá olíufurstunum vom
öllu öðm fremur efnahagsleg undir-
staða PLO. Það fjármagn hafði gert
Peres boöar friö — gyöingar á hernámssvæðunum kvíöa framtfðinni.
Friður ísraels og PLO:
Báðir vilja losna
við intifödu
samtökunum fært að halda sig á al-
þjóðavettvangi sem einskonar ríki,
þótt þau réðu engu landi. Stuðning-
ur Arafats við Saddam Hussein
leiddi og til þess að hundmðþús-
undir Palestínumanna, sem haft
höfðu vinnu í Kúveit og öðmm
Flóaríkjum, misstu vinnuna og vom
rekin úr landi. Þar með missti PLO
„byltingargjöldin", sem Palestínu-
menn þessir höfðu greitt því.
í þýska Der Spiegel segir að PLO sé
næstum gjaldþrota. Tugþúsundir
fjölskyldna í Gaza og á Vesturbakka,
sem nutu einskonar félagshjálpar
frá PLO, em nú að mestu eða alveg
án þeirrar aðstoðar. Fjárskortur
PLO kemur einnig hart niður á
sjúkrahúsum, æðri og lægri skólum
og blöðum á þessum svæðum, sem
að talsverðu leyti höfðu verið rekin
með stuðningi frá PLO. Hamas á
hinn bóginn virðist magnast því
meir á vettvangi félagshjálpar, skóla-
og heilbrigðismála sem af PLO dreg-
ur þar. Hamasliðar hafa undanfarið
komið á fót sjúkrastofúm og barna-
heimilum við moskur sínar og um
9000 sárfátækar fjölskyldur á Gaza-
spildu fá nú frá þeim föt, mjólkur-
duft og lyf. Að sögn Der Spiegel fær
Hamas peninga frá fran, líklega um
30 milljónir dollara árlega. Enn-
fremur hafa ýmsir þeir, sem áður
studdu PLO Qárhagslega, hætt því
og láta framlög sín renna til Hamas í
staðinn.
Vegna alls þessa og opinberra frið-
arviðræðna í Madrid og síðar Wash-
ington, sem hvorki gekk né rak í, var
í arabaheiminum farið að líta á Ara-
fat sem mann gærdagsins. Meðal
hans manna var því æ meira haldið
fram að hann væri of einráður og
kæmi þó engu til leiðar.
ísrael lítil eftirsjá
í Gaza
Grunnatriði í samkomulagi ísraels
og PLO er að ísrael viðurkennir Pal-
estínumenn sem þjóð og PLO sem
fulltrúa þeirra og PLO tilverurétt
ísraels sem ríkis og aflýsir beitingu
vopna gegn því. Síðan eiga Palest-
ínumenn í Gaza og Jeríkó að fá sjálf-
stjóm sem fyrirhugað er að nái í
framtíðinni yfir allan Vesturbakk-
ann. Palestínsk lögregla á að taka
við öryggisgæslu í Gaza og Jeríkó af
her ísraels, sem fluttur verður það-
an á brott. Níu mánuðum eftir und-
irritun samkomulagsins eiga að fara
fram á hernámssvæðunum kosning-
ar til framkvæmdasráðs, sem á að
fara að öllu leyti með stjóm svæð-
anna nema utanríkis- og öryggis-
mál. Allar byggðir gyðinga þar verða
áfram undir ísraleskri stjórn.
Eitt af atriðum þeim, sem stuðluðu
að umræddu samkomulagi, er að
ísraelum almennt er líklega frekar
lítil eftirsjá í Gaza. Vesturbakkinn er
þeim miklu viðkvæmara mál, þar eð
þar vom helstu byggðir ísraels-
manna hinna fomu og margir þeirra
kalla svæðið með hliðsjón af því
Júdeu og Samaríu. Gazaspildan er
aðeins 378 ferkflómelra að stærð,
mestanpart eyðimörk og þó hafast
þar við um 800.000 manns. Flest
það fólk býr við þrengsli og mögu-
Íeikaskort í niðurníddum eymdar-
hverfum. Þar hefur heiftin í garð
ísraels alltaf verið enn meiri en á
Vesturbakka og í Gaza var það sem
intifadan hófst. Fylgi Hamas er þar
ívið meira en á Vesturbakka.
Eftir Yitzhak Rabin, forsætisráð-
herra ísraels er haft: „Ég vildi óska
að einhvem morguninn, þegar ég
vaknaði, væri Gazaspildan sokkin í
sjó.“
Jeríkó, sem nýtur virðingar vegna
þess, auk annars, að hún er af fom-
leifafræðingum kölluð heimsins
elsta borg (um 9000 ára), er hins-
vegar einhver friðsamlegasti staður-
inn á hemámssvæðum Israela. Ein-
hverjir blaðamenn eru ekki frá því
að það stafi af því hvað þar er að jafn-
aði heitt. Einn þeirra segir hitann
þar sjaldan fara niður fyrir 45 stig í
skugga. Enda er borgin 250 metrum
neðar yfirborði sjávar. (Þaðan er
skammt til Dauðahafs.) Á intiföd-
unni hefur heldur lítið borið þar.
Fólk þar hefur almennt tekið frétt-
inni af friðarsamkomulaginu sögu-
Iega vel. Eftir að af því fréttist sprei-
aði Hamas á veggi þar hvatningar til
borgarbúa um að rísa gegn „sonum
apa og svína“ í PLO- forustunni með
allsherjarverkfalli, en fékk litlar
undirtektir. „í Jeríkó eru menn ekki
lengur sakaðir um vöntun á holl-
ustu við föðurlandið þótt þeir telji
ísraela til manna,“ skrifar Erich
Wiedemann í Der Spiegel.
Sykurmolinn Jeríkó
Jeríkó er „sykurmoli, sem þeir
(ísraelar) réttu honum (Arafat) til að
hann gæti rennt Gaza niður,“ hefur
sami blaðamaður eftir araba frá Jer-
íkó sem býr í Hollandi. Arafat hefði
aldrei þegið Gaza eina, er sagt á
Vesturbakka. Þegar er farið að útbúa
myndarlegt hús í Jeríkó til íbúðar
fyrir PLO- leiðtogann, sem reyndar
bjó þar mestallt árið 1949.
Hjá nýnefndum Wiedemann og
fleirum kemur fram skoðun á þá
leið, að á bak við samkomulagið
Iiggi kaldur útreikningur þeirra Ra-
bins og Peresar. Uppgefnir orðnir á
að fást við intiföduna í Gaza komi
þeir nú ábyrgðinni á því að koma þar
á kyrrð, með góðu eða illu, á Arafat
Og með því að setjast að í Jeríkó sem
einskonar jarl þeirra, sem hann hef-
ur barist gegn lengst af ævinnar,
gangi hann þeim í raun á vald, þar
eð hann verður umkringdur af her
þeirra.
Um þetta mál má víst segja að ekki
sé sopið kálið þótt í ausuna sé kom-
ið. Hamas lýsir því yfir að það muni
hafa samkomulagið af engu og slíkt
hið sama eldri „róttækir" palestínsk-
ir hópar. Sú fyíking hefur á bak við
sig bókstafstrúarríkin íran og Súdan
og öflugar bókstafshreyfingar í Eg-
yptalandi, Alsír og víðar. Meðal ísra-
eía eru og margir andstæðir sam-
komulaginu og telja að með því sé
öryggi ísraels stefnt í voða. Óánægð-
astir með það eru íbúar gyðinga-
byggðanna á hemámssvæðunum,
en þeir óttast að þeim verði ekki líft
þar ef svæðin komist undir yfirráð
araba þar. Ljóst er einnig að mörg
viðkvæm deilumál í þessu samhengi
eru óleyst, til dæmis um Jerúsalem,
heilaga borg í augum bæði gyðinga
og araba. PLO lítur á samkomulagið
sem fyrsta skrefið að stofnun full-
sjálfstæðs palestínsks ríkis á her-
námssvæðunum, en fsrael vill ekki
ennþá lofa neinu ákveðnu um það.
En ljóst er einnig að fjölmargir
ísraelar og Palestínumenn, lang-
þreyttir orðnir á hatri og ofbeldi,
fagna samkomulaginu eða sætta sig
a.m.k. við það.
Afstaða arabaheimsins sem heildar
til samkomulagsins er einnig nokk-
Arafat — PLO næstum gjaldþrota.