Tíminn - 29.07.1995, Blaðsíða 4

4
Laugardagur 29. júlí 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1,105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerð/prentun: ísafoldarprentsmiöja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb f lausasölu 150 kr. m/vsk.
Klofningur
Nato-ríkja
Þau tíöindi hafa nú gerst aö Öldungadeild Bandaríkjaþings
hefur samþykkt meö 2/3 greiddra atkvæöa aö aflétta
vopnasölubanni til Bosníustjórnar. Þetta eru mikil tíöindi
fyrir margra hluta sakir.
í fyrsta lagi hefur þaö ekki skeö nú í seinni tíö aö Banda-
ríkjaþing taki fram fyrir hendurnar á forsetanum meö þess-
um hætti og þessi atburöur út af fyrir sig getur veikt stööu
Clintons.
í ööru lagi er hér kominn upp alvarlegasti klofningur
um árabil meöal aöildarríkja Nato. Stærstu ríki bandalags-
ins í Evrópu hafa lýst sig andvíg þessari ákvöröun.
Þá eru ótalin þau áhrif sem þetta mun hafa á styrjöldina
í Bosníu. Þau geta orðiö margvísleg, jafnvel þótt tillagan
komi aldrei til framkvæmda. Vopnasala til Bosníustjórnar
mun þýöa endalok friöargæslunnar í landinu.
Vopnasalan byggir á þeirri hugsun og réttlætingu aö
fólkiö eigi rétt á aö verja sig og leikurinn sé ójafn, þung-
vopnaöur her gegn illa vopnuöum hersveitum. Sjónvarps-
myndir frá hörmungum stríðsins af óbreyttum borgurum,
konum, börnum og gamalmennum, örvilnuöum á flótta,
gera þaö aö verkum aö almenningur krefst aðgerða.
Vopnasalan er leið styrjaldar og stórátaka, og margir, sem
komiö hafa að málum á Balkanskaga, halda því fram að
hún auki aðeins á hörmungar fólksins í Bosníu og geti ver-
iö upphaf átaka miklu víöar.
Máliö er ekki svo einfalt aö heimsbyggöin sitji hjá með-
an komist er að niöurstöðu í Bosníu meö hjálp vopna. Þótt
friöargæsluliðið yfirgefi landiö, munu aðrar þjóöir bland-
ast í átökin með beinum og óbeinum stuðningi og stór-
hætta er á því að átök brjótist út víðar.
Ákvöröun Bandaríkjaþings sýnir aö leiðtogar vestrænna
ríkja eru að missa tökin á atburðarásinni vegna ágreinings.
Fall griöasvæða S.Þ. í Srbrenica og Zepa markar einnig
þáttaskil í styrjöldinni. Griöasvæöin voru tilraun til að
halda stríösaöilum aðskildum, svo færi gæfist til samninga
og friöarumleitana. Sú áætlun er farin út um þúfur. Sam-
komulag milli Nato-ríkja um hvernig við skuli bregðast er
ekki fyrir hendi.
Þaö er enginn kostur annar fyrir hendi fyrir Nato-ríkin,
Rússa og Sameinuðu þjóðirnar heldur en að halda áfram
tilraunum til aö koma á friði á Balkanskaga. Einhliöa
ákvöröun Bandaríkjaþings er ekki gott innlegg í þessa viö-
leitni, þrátt fyrir aö hún hafi ekki borið árangur hingaö til.
Samstaöan er minni en áöur og mátti þó ekki viö því.
Fyrir samstöðu Nato-ríkja er þetta mál mjög alvarlegt.
Samtökin standa nú frammi fyrir erfiðasta svæðisbundna
vandamáli í sögu sinni. Það flækir málið að þaö er utan
svæöis Nato, en eigi aö síöur er ekki trúverðugt aö samstað-
an skuli bresta þegar reynir á. Þá er þaö einnig áhyggjuefni
að enn skuli vera kominn upp ófriður og átök sem Rússar
og Bandaríkjamenn hafa gjörólíka afstöðu til. Þaö minnir
óþyrmilega á fyrri daga.
Ákvöröun Bandaríkjaþings mun ekki færa málefni Bos-
níu nær friðsamlegri lausn. Þvert á móti er hætt viö að ekki
verði þar lát á ótíðindum.
Oddur Ólafsson:
Ábyrgöarlaus og siölítil
lánastarfsemi
Forstööumenn lánastofnana
þiggja góð laun og ríflegar auka-
tekjur fyrir vinnuframlag sitt.
Þegar dónar úti í bæ leyfa sér að
spyrja fyrir hvað er eiginlega ver-
ið að borga þessu fólki margfalt
kaup meðaltekjumanna, er svarið
aö það sé vegna þess að þeir sem
stýra peningastofnunum beri svo
mikla ábyrgð.
En sú ábyrgð er hvergi sjáanleg.
Útlánatöp vegna stórskuldugra
fyrirtækja, sem njóta sérstakrar
náðar peningavaldsmanna, raska
hvergi þeirri einstöku velmegun
sem ráðamenn lánastofnana búa
viö. Þeir missa einskis þótt þeir
valdi stofnunum sínum og þjóð-
félaginu stórtjóni með snarbrjál-
uðum útlánum. Og orðstír þeirra
og mannorö er jafn óflekkað þótt
þeir sýni og sanni enn og aftur, aö
þeir séu óhæfir til að leysa þau
störf af hendi sem þeir þiggja sín-
ar ágætu tekjur fyrir. Þeirra ábyrgö
og sjálfsáhætta er engin.
Óviðkomandi fólk
borgar
Að hinu leytinu eru lánastofn-
anir afar útsmognar að láta aðra
bera ábyrgö á eigin viöskiptavin-
um og útlánum. Það er þegar hin-
ir minni háttar viðskiptavinir
eiga í hlut.
Þar er átt við uppáskriftir og
veðsetningar á eignum þriðja aö-
ila, sem peningastofnanir heimta
til að firra sig allri áhættu á útlán-
um til sinna eigin viðskiptavina.
Þegar þeir standa ekki í skilum, er
einfaldlega gengið aö eignum
þeirra, sem gert hafa þab í greiða-
skyni ab skrifa upp á hjá ætt-
mennum og kunningjum.
Svona viðskipti jaðra oft við
siðleysi, svo ekki sé sterkara ab
orði kveöiö. Þeir, sem láta nafn
sitt á pappírana eða veð í eignum
sínum, vita iðulega sáralítið um
raunvemlega fjárhagsstöðu þeirra
sem lánin taka. Og lánastofnanir
láta sér það í léttu rúmi liggja og
taka þátt í laumuspilinu í skjóli
bankaleyndar.
Fjölmargt fólk hefur glatab fjár-
hagslegu sjálfstæði sínu og meira
og minna af eignum, sumir orðið
gjaldþrota og enn aörir verba að
greiða vemlegan hluta tekna sinn
ævilangt vegna ábyrgða sem
þeim koma í rauninni ekkert við,
nema aö hafa veðsett banka allt
sitt af heimskulegri greiðasemi.
Allt er þetta gert fyrir lánastofn-
animar, en ekki börnin, frænd-
ann eða vinina sem taka lánin.
Þab er veriö að tryggja að lána-
stofnunin fái sitt og ekkert ann-
að. Greiðasemin er við bankann
en ekki vininn eöa skyldmennið.
Sakbitnir þolendur
Vegna svona siölausra viðskipta
á mörg fjölskyldan um sárt að
binda og bera flestir harm sinn í
hljóði, vegna þess að þeir vita
ekki hverjum óþverrabrögðum
þeir em beittir og halda að allt séu
þetta siðleg og eðlileg vibskipti og
að þeir einir séu sekir sem tapa.
Allt hefur þetta gengið átölu-
laust fyrir sig til þessa, enda hefur
tekist að gera þolendurna sak-
bitna og innheimtudeildirnar að
þeim aðila sem sækir rétt lána-
stofnananna í vasa og eignir
þeirra, sem platabir vour til ab
skrifa upp á ábyrgðir í góöri trú
um áreiðanleika þeirra sem lána-
stofnanir treysta ekki fyrir pen-
ingum.
En loksins virðist rábamaður
vera að taka við sér og lofar að
skoða þessi mál. Páll Pétursson fé-
lagsmálaráðherra sér hvaba af-
leiðingar þessir viðskiptahættir
og ábyrgðarleysi lánastofnana
hefur á fjárhag og skuldir heimila.
Hvað út úr þeirri athugun kem-
ur verður ekki spáb um að sinni,
en greinilegt er að þarna þarf að
beita peningastofnanir aðhaldi
og gera þær ábyrgar fyrir gjörbum
sínum og vibskiptavina sinna, en
ekki meira og minna óviðkom-
andi fólk úti í bæ.
Aumingjaskapur og
varnarleysi
Að koma lánastofnunum upp á
að kasta allri ábyrgð á lánum til
einstaklinga og lítilla og fjárvana
fyrirtækja á þriðja abila, sýnir aö-
eins aumingjaskap, þekkingar-
skort og varnarleysi hins al-
menna borgara gegn peninga-
valdi.
Stjórnmálamönnum er eins
varið, en þeir em í raun hluti af
útlánavaldinu og bera á þvi fulla
ábyrgð, þótt þeir skjóti sér undan
henni, eins og allir íslenskir
valdamenn komast ávallt upp
með.
En trúlega dignar Páll Péturs-
son hvorki né brotnar, þegar
hann fyrstur ráðherra fer að gera
kröfur til að lánastofnanir fari
sjálfar aö ábyrgjast útlán sín og
viðskiptavini.
Skuldabréfalán bankanna eru
framhald af afskaplega kjánaleg-
um og útjöskuðum víxlaviðskipt-
um við einstaklinga, sem tíðkuð-
ust á verðbólguámm. Þar em
þriðji og fjórði aðili látnir passa
upp á hag bankans, sem gemr
ábyrgðarlítiö lánað hvaða van-
skilamanni sem er. Skaðinn lend-
ir annars staðar.
Ekki barna best
Það er nær sama hvar borið er
niður í lánakerfum, sem einstak-
lingar hafa aðgang að. Sýknt og
heilagt er verib að gera einhverja
aðra en lánafyrirtækið og við-
skiptavini þess ábyrga.
Krítarkortafyrirtækin heimta
jafnvel tvo ábyrgðarmenn fyrir
hvem viðskiptavin til að láta
borga fýrir það óráðsíufólk sem
þau eiga viðskipti við. Þau þurfa
engar áhyggjur að hafa af eyðslu-
semi og óheiðarleika þeirra sem
fýrirtækin afhenda krítarkort.
Aðrir borga.
Lánasjóbur íslenska náms-
manna heimtar ábyrgðarmenn.
Þegar lántakendur standa ekki í
skilum, em harðvítugir lögfræð-
ingar látnir innheimta hjá
ábyrgðarmönnum. Staðfest dæmi
eru um að sjóður þessi lét sýslu-
mann gera fjámám í tiltölulega
verðmikilli fasteign og bíl annars
ábyrgbarmanns af tveimur að
auki, vegna lágrar upphæðar sem
fallin var í gjalddaga. Þar var
harkan sex og siðleysið í algleymi.
Byggingasjóbur ríkisins pantar
veðsetningu á eign þriðja aöila
þegar svo býður við að horfa og
eignir lántakanda standa ekki
undir að tryggja hagsmuni sjóðs-
ins.
Lífeyrissjóðir, þar á meöal þeir
sem em á vegum ríkis og skatt-
borgara, lána félögum sínum hik-
laust út á veð í fasteignum meira
og minna óviðkomandi fólks. Hjá
því lendir gluggapósturinn, þegar
hinn eiginlegi lántakandi borgar
ekki.
Hvab gerir Páll?
Áfram má telja, því margar eru
lánastofnanimar og allar kunna
þær bolabrögðin til ab þurfa ekki
að vita neitt um áreiðanleika vib-
skiptavina sinna eða þurfa að vita
hverjum er verið að lána og hvort
hann er borgunarmaður fyrir
endurgreiðslu og vöxtum. Það er
tryggt að þriðji eða fjórbi aðili sér
um það, þegar illa fer.
Ef ekki tekst að siðvæða lána-
stofnanirnar og gera þær sjálfar
og viðskiptavini þeirra ábyrga fyr-
ir lánum, eiga langþreyttir
ábyrgbarmenn og þeir sem lána
veð í eignum sínum um einn
góðan kost að velja: Að hætta
með öllu ab skrifa upp á eitt eða
neitt. Hvorki fyrir náin skyld-
menni, aðra ættingja né vini.
Þá munu útlán stöbvast sjálf-
krafa.
Hvar eiga forsvarsmenn lána-
stofnana þá að tryggja sín góðu
kjör? Og löggildir rukkarar hljóta
að leita sér að öðm lífsviðurværi.
En auðvitað er borin von að
unnt sé ab koma á neinni sam-
stöðu um slíkar aðgerðir. Þræls-
ótti og virðing við peningavald er
þjóðinni svo í blóð borin, að fólk
sér ekki siðleysið sem það er látið
kenna á.
Því munu ábyrgðarlausir menn
og ábyrgðarlausar stofnanir halda
áfram ab ráðskast með fjárhag og
eignir fólks, sem verður þeim
mun sakbitnara sem verr er farið
með þab.
Nema ab Páli Péturssyni félags-
málaráðherra sé alvara, og láti þá
guð gott á vita.