Tíminn - 29.07.1995, Blaðsíða 5

Laugardagur 29. júlí 1995
5
Jón Kristjánsson:
íis
Evrópusambandið: hvert stefnir?
Umræ&ur um Evrópusambandið hérlendis
einkennast af bollaleggingum um hvort ís-
lendingar eigi að gerast aðilar að því. Sú
umræða fer reyndar hljótt nú um þessar
mundir, og eru það helst kratarnir sem klifa
á slíku. Eigi að síður komst málið á umræð-
ustig með ræðu Davíðs Oddssonar 17. júní,
þar sem hann tók afstöðu gegn aðild á
þjóðernislegum forsendum. Nokkru seinna
voru stofnuð Samtök áhugamanna um Evr-
ópumálin.
Núverandi ríkisstjórn er ekki meb abild
ab Evrópusambandinu á stefnuskrá sinni,
og það er ekki ætlun mín í þessum línum að
ræða það mál sérstaklega. Náin tengsl okkar
við þessi samtök með EES-samningnum eru
hins vegar stabreynd, og því er naubsynlegt
að gera sér grein fyrir þeirri þróun, sem fyr-
irsjáanleg er á vettvangi Evrópusambands-
ins. Hún skiptir okkur miklu máli, þótt að-
ild sé ekki á dagskrá stjórnvalda.
Ný aðildarríki?
Evrópusambandið er flókib fyrirbrigði og
stjórn þess er ekkert áhlaupaverk. Forustu-
mennirnir í Brussel hafa það verkefni að
halda utan um samruna ólíkra þjóðríkja á
efnahagssviöinu. Slíkt er ærib verk, og allar
breytingar á starfsemi samtakanna og
samningar um inntöku nýrra ríkja eru af-
skaplega þungar í vöfum. Tilkoma nýrra
aðildarríkja tákna breytingar á stjórnkerf-
inu, og nú nálgast sú stund að ætlunin er
ab gefa spilin upp á nýtt á ríkjaráöstefn-
unni 1996.
Þær breytingar hafa nú orðið, ab þrjú
Efta-ríki hafa samþykkt aðild að Evrópu-
sambandinu. Þetta er ákveðinn áfangi í
samrunanum og vekur þá spumingu, hvað
verður næst að frétta af þeim vettvangi.
Ganga ríki Mið- og Austur-Evrópu í banda-
lagið, og ef svo verður, hvað mun sá sam-
runi ganga hratt fyrir sig?
Viljinn er fyrir hendi
Það er ljóst að mikill vilji er til þess hjá
ríkjum Mib-Evrópu, sérstaklega Tékklandi,
Ungverjalandi og Póllandi, að tengjast ríkj-
um Vestur-Evrópu nánari böndum efna-
hagslega og í öryggismálum.
Þótt þetta sé staðreynd, er líklegt að enn
muni nokkur tími líða þar til aðild þessara
ríkja ab Evrópusambandinu verbur að
veruleika. Kemur þar
margt til.
Í fyrsta lagi er sá meg-
inmunur á þessum ríkj-
um og iðnríkjum Vestur-
Evrópu að landbúnaður
er miklu stærri þáttur í
atvinnulífinu. Þar eiga
þau samleið með fátæk-
ari hluta Evrópusam-
bandsins ríkjum Suður-
Evrópu. í Póllandi starfa 26,2% vinnuafls-
ins við landbúnað. í Ungverjalandi er þetta
hlutfall 18,2%. Þessar tölur eru frá árinu
1990, og þá var þetta hlutfall í Tékkóslóv-
akíu, sem nú hefur skipst í tvö ríki, 11,4%.
Ekki hafa orðib nein straumhvörf á þeim
árum sem liðin eru síðan, hvað varðar
þessa atvinnuskiptingu.
Grikkland, Portúgal, írland og Spánn eru
á sambærilegu róli hvað þetta varðar, en
hlutfall landbúnaðar í atvinnulífi Breta er
aðeins 2,1% og 5,7% í Frakklandi, sem þó
er mikið landbúnaðarland. Geta má þess
að þessar tölur greina abeins frá hlutfalli
vinnuafls, en ekki framleiðslumagni, sem
þarf síður en svo að haldast í hendur við
þessar tölur.
Landbúnaðarvandinn
Landbúnaðarmálin munu án efa verða
mesta vandamálið, ef til þess kemur að
Menn
°9
málefni
ræða stækkun Evrópusambandsins til
austurs af alvöru. Útgjöld Evrópubanda-
lagsins til landbúnaðar nema þegar
svimandi upphæðum. Áætluð heildarút-
gjöld ESB fyrir árið 1994 voru um 70
milljarðar króna, og 54% af þeirri upp-
hæð var variö í tryggingakerfi landbún-
aðarins til þess að framkvæma sameigin-
lega landbúnaðarstefnu bandalagsins.
Þar við bætist aö uppbyggingarsjóðir ESB
taka til sín 31% út-
gjaldanna, þannig að
85% af útgjöldum Evr-
ópusambandsins fara
til landbúnaðar, sjávar-
útvegs og byggöamála.
Þab er ljóst að við
inngöngu nýrra ríkja
mun þörfin fyrir þessi
útgjöld vaxa til muna,
og hætt er við að það
renni tvær grímur á skattgreiðendur
hinna ríkari þjóöa í Vestur-Evrópu að
standa undir slíku. Að minnsta kosti þarf
skýr rök fyrir öðrum efnahagslegum
ávinningum af stækkuninni.
Stækkun dregst
Öll sólarmerki eru um það, ab enn líði
langur tími þar til Evrópusambandið
stækkar meira en orðið er. Kemur þar
margt til. Ekki er Ijóst enn hvaða áhrif
leiðtogaskipti í Frakklandi hafa á fram-
gang mála, en þeir félagar Mitterrand,
forseti Frakklands, og Delors, fyrrverandi
framkvæmdastjóri bandalagsins, voru
sérlega áhugasamir um viðgang þess.
Raunar hafa jafnaðarmannaflokkar haft
ákvebnari áherslur í samrunanum en
hægri flokkarnir. Framundan eru kosn-
ingar í Bretlandi, en veruleg andstaða er
þar við nánari samrunaþróun hjá íhalds-
flokknum. Svo getur þó farið aö hann
missi stjórnartaumana í næstu kosning-
um. Forusta í ráðherranefnd bandalags-
ins er á næstunni hjá þjóöum sem ekki
eru sérlega áhugasamar um stækkun til
austurs, en Þjóöverjar undir forustu
Kohls hafa talaö mest í þá veru.
. Verkefni bandalagsins á næstunni eru
ríkjaráðstefnan 1996 þar sem verður rætt
um stjórnkerfi samtakanna. Það verður
ekkert auðvelt að komast að niðurstöðu í
því efni, né samræma sjónarmið abildar-
ríkjanna um það hver áhrif hvers og eins
þjóðríkis eiga að vera.
Hitt höfubverkefnið verður að styrkja
aðild Svíþjóbar, Finnlands og Austurríkis
í sessi.
Við íslendingar eigum því að byggja
upp samstarf við bandalagið á grundvelli
EES-samningsins og vinna að því ab þróa
norrænt samstarf á þann veg að þab eigi
sér framtíð við þær breyttu aðstæður, að
tvær Norðurlandaþjóðir til viðbótar eru
gengnar í Evrópusambandið.
Hver veröur framtíö ESB?
Margir spá því ab Evrópusambandið
muni líða undir lok. Vissulega eru marg-
ar gryfjur og ótal ágreiningsefni í þessu
samstarfi Evrópuþjóða. Þess ber hins veg-
ar að gæta að þetta er alþjóðastofnun,
sem miklir fjármunir hafa verið lagðir í á
undanförnum árum og áratugum, og
aragrúi embættis- og stjórnmálamanna
er í fullri vinnu við að halda samtökun-
um saman og skipuleggja framtíðina.
Hæfni alþjóðasamtaka til þess að við-
halda sér er mikil. Þab má því búast við
því að Evrópusambandið sé komið til að
vera, enda eru forráðamenn þess búnir
að krafla sig fram úr mörgum ágreinings-
málum á undanförnum árum. ■