Tíminn - 21.10.1995, Side 4

4
Laugardagur 21. október 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gubmundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Jæknideild Tímans
Mynda-, plötugeró/prentun: ísafoldarprentsmiója hf.
Mána&aráskrift 1550 kr. m/vsk. Veró í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Bankarán og kúrekahetjur
í gömlum en klassískum kúrekamyndum var vinsælt
þema aö láta hetjuna, sem gjarnan var lögreglustjóri,
vernda einhvern fanga sem múgurinn vill óöur og upp-
vægur aö hengdur sé strax — án þess aö tíma, fé og fyr-
irhöfn sé eytt í réttarhöld og allar þær málalengingar
sem þeim fylgja. Lögreglustjórinn, sem þá er góði maö-
urinn í myndinni, fær þá hið vanþakkláta en hetjulega
hlutverk að gæta fangans fyrir múgnum og sjá til þess að
hann fái sanngjarna málsmeðferð. Svona klisjur eru
auðvitað ágætar í kúrekamyndum, en fæstir myndu
halda að þær ættu erindi til nútímafólks í vestrænum
lýðræðisríkjum og allra síst til íslands.
Þó fer ekki hjá því að menn staldri við eftir dóm yfir
bankaræningjanum í vikunni. Maður, sem fremur
skelfilega misheppnað bankarán og er gómaður með allt
niður um sig og einhverja þúsundkalla í poka, hefur
orðið þess aðnjótandi að fá sérstaka flýtimeðferð í gegn-
um dómskerfið, að því er virðist fyrst og fremst vegna
þess að málið fékk svo mikla fjölmiðlaathygli. Búið var
að rannsaka, ákæra og dæma manninn innan sólar-
hrings frá því að hann var handtekinn.
Hvorki ákæruvaldið né dómstólarnir hafa séð ástæðu
til að beita hinum lítt notuðu lagaákvæðum um flýt-
ingu, þegar önnur og viðameiri mál hafa verið tekin til
meðferðar. Þvert á móti eru hvorutveggja þessi yfirvöld,
ákæruvaldið og dómstólar, þekkt fyrir að vera hægvirk
og hægfara og það svo að stundum virðist stefna í hreint
óefni. Og eru þó stærri og alvarlegri mál í húfi en hin
dapurlega bankaránstilraun í vikunni. Þess vegna mun
þessa bankaráns einkum verða minnst fyrir tvennt: fyr-
ir snautleg endalok og fyrir snögg viðbrögð ákæruvalds
og dómsyfirvalda.
í kúrekamyndunum hefur hetjan jafnan betur og
„réttlætið það sigrar að lokum" með því að skúrkurinn
fær sanngjarna réttarmeðferð. í bankaráni vikunnar
virðist hetjan ekki endilega hafa haft betur. Guðmund-
ur Ágústsson, skipaður verjandi bankaræningjans, er í
hlutverki hinnar hefðbundnu hetju kúrekamyndanna,
því hann vill gæta þess að maðurinn fái sanngjarna
málsmeðferð, en verði ekki dæmdur af skrílnum.
Guðmundur hefur haldið því fram að flýtirinn í mál-
inu hafi orðið til þess að skjólstæðingur hans fékk
þyngri dóm en hann hefði fengið ef málið hefði farið
eftir hefðbundnum leiðum. í DV í gær er m.a. haft eftir
Guðmundi: „Einhverjar skýringar eru á að þetta er mjög
þungur dómur. Spurningin er hvort dómarinn hefur
verið hræddur við almenningsálitið og því dæmt mann-
inn fljótt og þungt."
Vissulega væri ofmælt að segja að framinn hafi verið
alvarlegur réttarglæpur með þessari flýtimeðferð. Hins
vegar vakna alvarlegar spurningar um réttaröryggi og
réttarkerfið. Þær spurningar snúast ekki síst um viröingu
fólks fyrir dómskerfinu og traust þess á því. Getur fólk
treyst dómskerfi, ef í ljós kemur að það dansar eftir al-
menningsálitinu hverju sinni? Auk þess verður allur
flýtirinn og röggin, sem ákæruvaldið og dómskerfið tek-
ur á sig, hálf hlægileg í ljósi þess að manninum var
sleppt eftir aö dómur féll. Hann þarf væntanlega að bíða
afplánunar.
Ef til stendur að breyta og auka skilvirkni ákæruvalds-
ins og dómskerfisins — sem er hið besta mál — þá á aö
gera það kerfisbundið og með úthugsuðum hætti. Til-
fallandi hraðferðir á málum, sem mikið eru í sviðsljós-
inu, munu einungis grafa undan trúnaði milli þjóðar-
innar og dómskerfisins.
Oddur Ólafsson:
Bankarán og bankarán
Þaö var kærkominn fjölmiöla-
matur þegar maöur snaraöi sér
inn fyrir afgreiösluborð banka
og tókst aö góma þar penin-
gaupphæð sem svarar til tveggja
daga launa bankastjóra, áöur en
hann var lagður aö velli.
Ríkisfréttir voru meö nær
beinar útsendingar af þessum
stórtíöindum og næstu tólf
klukkustundirnar glumdu viö-
tölin við fólk á vettvangi og
miklar lögreglurannsóknir fóru
fram og voru tíundaðar í máli
og myndum, svo aö ekkert af
þessum voöaatburði færi fram-
hjá landslýð. Lítið var eftir fyrir
blöðin að japla á, yfirburðir loft-
miðlanna voru algjörir, þar sem
glæpurinn var upplýstur að
fullu nær strax eftir að hann var
framinn.
Næsta vers í kviðunni um
bankaránið mikla, sem framið
var í 27. viku sumars, var stutt
og laggott. Dómstólar tóku á sig
rögg og var dómur kveðinn upp
á mettíma, þar sem brotið var
alvarlegt og upplýst af miklum
skörungsskap.
Þá var frá því skýrt að glæpa-
maðurinn, sem tókst ekki að
draga sér fé nema í örfáar sek-
úndur, hafði ekki hreinan
skjöld og hafði áður verið stað-
inn að því að hnupla sér brenni-
vínsflösku í einhver skipti í
áfengisverslunum og svo hafði
hann keyrt fullur.
Er þetta satt best að segja
heldur snautleg glæpasaga og
þætti varia brúkleg í aumasta
reyfara, ekki einu sinni í bíó-
mynd um undirheima Reykja-
víkurborgar eins og þær gerast
slakastar.
Aldrei kært
En eitt er það að vera harðs-
víraður brennivínsþjófur og
fullkomlega misheppnaður
bankaræningi, sem tekst ekki
einu sinni að krækja sér í smá-
smugulega upphæð úr þjóð-
bankanum, eða virðulegur at-
hafnamaður og landsstólpi sem
snuðar banka og sjóði um svim-
andi upphæöir. Kippur af
svoddan körlum eru krossaöar á
nýársdag.
Til eru ágætar aðferöir til að
snuða banka og hafa út úr þeim
fé. Sumar eru löglegar og aðrar
ekki, en öll hin ágætustu banka-
rán eru aldrei kærð og þykir
varla ástæða til að geta þeirra í
fjölmiðlum, enda fá þeir sjaldn-
ast vitneskju um þau.
Afskriftir bankanna eru þeim
glatað fé. Það hafa þeir lánað
öðrum í alls kyns vitleysisköst-
um og vilja stjórnendur bank-
anna sem minnst um þau tala.
En afskriftirnar þykja svo sjálf-
sagðar að stofnaöir eru sérstakir
afskriftareikningar, sem við-
skiptavinir peningastofnana eru
látnir greiða inná eftir króka-
leiðum, og þeir mæta töpuðu
útlánunum.
Sérhannaðar leiöir
Fyrirtæki eru stofnuð og sleg-
in lán. Þau eru seld eða fara á
hausinn, aðrir taka við lánun-
um og slá sér viðbótarlán, og
þeir í hringekjunni skipta um
kennitölur á fyrirtækjunum,
sem hið opinbera afgreiðir á
færibandi af frábæru siöleysi, en
✓
I
tímans
rás
samkvæmt lagabókstaf sem lög-
gjafinn skaffar.
Fé er dælt út úr bönkum og
sjóðum í gegnum fyrirtæki og
svokallaða atvinnuvegi eftir
leiöum sem eru sérhannaðar
fyrir löggilda bófa, sem fólki er
talin trú um að haldi uppi at-
vinnu hér og þar og byggðarlög-
um í byggð. Og svo er það öll
verslunin, sem byggir og byggir
og blæs út og fer á hausinn, og
einn selur öðrum fyrirtækin og
annar hinum. Skuldirnar eru
skildar eftir hér og þar, en fé
sem tekið er að láni skilar sér
hvergi.
Leyft ab ræna aðra
Svo eru bankarnir duglegir að
leyfa viðskiptavinum sínum og
lántakendum að hafa fjármuni
af öðru fólki. Það fer fram meö
þeim alkunna hætti að bankar
og sjóðir afhenda peninga út á
plögg þar sem aörir en lántak-
endur eru gerðir ábyrgir fyrir
greiðslu. Þeir sem skrifa upp á,
fá yfirleitt aldrei að vita um
greiðslustöðu þeirra sem fá pen-
ingana í hendur. Þegar svo þeir,
sem bankinn lætur peningana í
té, geta ekki eða kæra sig ekki
um að greiöa þá til baka, er hæg-
ur eftirleikurinn að ganga að
þeim, sem aldrei fengu peninga
eða neitt annað í hendur frá
bönkunum, og krefja þá um
greiðslu og hirða eigur, sem
bankinn eða sjóðurinn er allt í
einu orðinn löglegur eigandi að.
Þetta eru auðvitað miklu sið-
legri rán en þau sem peninga-
lausi brennivínsþjófurinn
framdi í þjóðbankanum, og of-
an í kaupið eru þau lögleg. Enda
vekja þau enga athygli og engir
vilja af þeim vita nema fórnar-
lömbin, sem ríghalda sér sam-
an, þar sem lögfræðingadeildir
og dómstólar landsins fara með
þau eins og sakamenn.
Sérþekking og aula-
háttur
Þaö heyrir til undantekninga
ef þeir, sem fremja stórfelldustu
bankaránin, þurfa að svara til
saka. Og ef svo fer, þurfa rann-
sóknaraðilar og dómstólar að
velkjast með málin árum sam-
an. Ef þau fyrnast ekki, eru
dómar í vægara lagi.
Yfirleitt lendir þetta á af-
skriftrareikningum og þar með
eru stjórnendum bankastofn-
ana fríir af sinni þátttöku og
ábyrgðarlausir með öllu, eða
þannig lítur það út. En sé það
satt að þeir fái sæmilegt kaup
fyrir ábyrgöarþungann sem þeir
eiga að bera, gæti Kjaradómur
kannski rannsakað og upplýst í
hverju hann felst.
Að ræna banka og sjóði krefst
dálítillar sérþekkingar, sem auð-
velt er að afla með því að glugga
dálítið í athafna- og viðskiptalíf
og sum þeirra lögmála sem þar
gilda. Þeir sem komast upp á
lagið, geta leikið sömu gömlu,
þreyttu trikkin upp aftur og aft-
ur, með því einu að breyta um
nafn og númer og þarf jafnvel
ekki til.
Það gengur til að mynda sú
saga ljósum logum að gamal-
kunnur fallítisti sé búinn að
koma fyrir drjúgum hluta af líf-
eyrissjóði nokkrum fyrir á eigin
reikningi á eyju þar sem gildir
liðleg löggjöf um inneignir út-
lendinga.
Aftur á móti er það fráleit að-
ferð að vera blankur alki og ætla
sér að ná í tíkarlega upphæð í
bankaútibúi með lambhúshettu
á höfðinu. Bankarán af því tagi
er dæmt til að mistakast.
En gjörvallur fjölmiðlaheim-
urinn nötrar og skelfur af
áhuga, fjölmennt lögreglulið
drífur að og það tekur dómstól
ekki nema sólarhring að dæma
delinkventinn í langa fangelsis-
vist. ■