Tíminn - 23.12.1995, Síða 7

Laugardagur 23. desember 1995
Wíwáwu
7
Enkidú er önnur aöalhetja ljóðsins og vin-
ur Gilgamesh. Hann var verndari dýra. Sagt
var aö sköpunargyðjan Arúrú hafi skapað
hann úr leir í mynd guðsins Anú. Þetta
minnir á sköpun Adams í Gamla testament-
inu. Adama merkir þar jörð, en Adam maö-
ur, skapaður úr leir jarðar.
Enlil var guð jarðarinnar, vísindanna og
andanna. En í þessu ljóði er hann birting Ni-
núrta, sem var stríðsguð Súmera. Enlil fædd-
ist í myrkri og tómi milli festingarinnar og
jarðarinnar. Þess vegna skapaði hann tungl-
ið, Sin. Og Sin skapaði Shamash, sólina.
Gilgamesh var, eins og fyrr segir, konung-
ur í Úrúk. Samkvæmt fornum leirtöflum var
hann sá fimmti í konungaröð borgarinnar
eftir flóðið mikla. Hann var sagður að tveim-
ur hlutum guð og að einum þriðja maður. í
sögunni er hann frægur fyrir byggingar sínar.
Húmbaba er hinn illi. Hann er sennilega
fyrsta persónan í bókmenntum sem gegnir
því hlutverki. Hann er að vísu þjónn guð-
anna og skapaður af þeim til að gegna sínu
hlutverki. Hlutverk hans er að gæta hinna
helgu sedrustrjáa. Og hann ver hina helgu
lundi með grimmdarverkum. Það er viss tvö-
feldni í afstöðu guðanna til þessarar persónu.
Guðimir hafa valið honum hlutverk. Einn
guðanna blæs samt þeirri hugsjón í brjóst
Gilgamesh að drepa Húmbaba vegna þess að
hann er illur. Þegar Gilgamesh og Enkidú
hafa framið þetta verk setjast goðin á rök-
stóla og ákveða að hefna fyrir drápið á
Húmbaba. Og það er upphafið að raunum
vinanna.
íshtar er gyðja ásta og frjósemi. En hún er
líka gyðja stríðsins. Hún er dóttir guðsins
Anú og hún er yerndargyðja Úrúkborgar,
þótt hún og Gilgamesh hafi greinilega ekki
átt skap saman.
Ishúllanú er upphaflega garðyrkjumaður
Anús. Hann varð vinur ástargyðjunnar, Isht-
ar, en eftir stuttan leik breytti hún honum í
moldvörpu. Hann á ekki afturkvæmt eftir
þaö.
Mashú er mcrkiiegt, goðsögulegt fjall með
tveimur tindum Það er talið að hér séu hin
helgu fjöll Líbanons fyrirmyndin. Sólin
hnígur í þessi fjöll að kveldi og rís af þeim í
dögun. I'jallið nær til stranda himinsins og
niður til heljar. Er þetta ekki sama fjallið og
fjallið Merú, sem löngu síðar varð frægt í
indverskum goðsogum? Það fjall nær líka til
himins og niður til undirheima. Og í því
fjalli eru margir heimar byggðir guðum og
mönnum. En'Merú er yngri útgáfa af Fjallinu
eina. Þar sýnist fyrirmyndin Himalajafjöll.
Ninsún var móðir Gilgameshar. Hún var
gyðja, fræg fyrir visku sína. Hún var gift guð-
inum Lugalbanda, en á þennan fræga son
sinn með æðstaprestinum í Kullap, sem
heyrði undir Úrúk.
Drekafólkiö hefur þaö hlutverk að gæta
hliða Mashúfjallsins.
Shamash er sólarguðinn. Hann er bæöi
bróðir og eiginmaður Ishtar, líkt og síðar
tíðkaðist hjá faraóum í Egyptalandi. Sham-
ash, sólguðinn, er sonur Sin, mánaguðsins.
Urshanabi er ferjumaðurinn. í þessu ljóöi
gegnir hann því hlutverki að ferja Gilgamesh
yfir haf dauðans.
Utnapishtím var vitringur sem bjó í borg-
inni Shurrupak, sem er ein af elstu borgum í
Mesópótamíu. Hún er um þrjátíu kílómetra
fyrir norðan borgina Úrúk. Nafn þessa
manns, sem síðar varð einn af hinum ódauð-
legu, er útlagt: Hann sem sá líf. Hann bjarg-
aöist, einn manna, úr flóðinu mikla. Honum
var bjargaö af Ea, guði hinna miklu vatna.
Þessi maður hefur gengiö undir öðrum nöfn-
um, en best er hann þekktur sem Nói í
Gamla testamentinu.
Skýringar á þessu ljóði á ýmsum tungum
eru þegar orðnar töluverðar bókmenntir.
Fræðimenn hafa eins og fyrr segir sýnt fram
á hvernig þetta ljóð tengist norrænni, grískri
og rómverskri goðafræði. Áhrif þess á Gamla
testamentið eru augljós.
En þetta fyrsta ljóö heimsins höfðar ekki
fyrst og fremst til fræðimanna. Það er góður
og myndauöugur skáldskapur, sem höfðar í
ótrúlega ríkum mæli til okkar sem nú lifum,
árþúsundum síðar. Og enn eru yrkisefni
þessa gamla skálds hin sömu og yrkisefni
okkar, sársaukinn er sá sami og leitin,
draumurinn og vonin eru enn á sínum staö í
tilveru manna, sem eru að sigla inn í þriðja
árþúsundið eftir Krist.
Gurnar Dal
Hér fara á eftir nokkur brot úr þessu elsta
ljóði veraldar, þeim til íhugunar sem halda
að ljóðið byrji með vini mínum, skáldinu
Jóni úr Vör.
í Nimrud og er yfir 3000 ára gömul.
Vinir lians höfðu skilið hann eftir
aleinan.
Hann hafði aldrei fundið til áður.
Ljónin sneni við til fjallanna.
Vatnavísundar hurfu til fljótanna
j og fuglar til himins.
Vœngjabar gyöjur meö hringi í höndum fremja
Ljóðið í heild er um 100 blaðsíður og
væntanlegt óstytt á bók á næsta ári.
Hetjan Gilgamesh heldur á Ijóni sem hann
hefur fangaö. Höggmyndin er frá Korasab-
ad, líklega frá níundu öld fyrir Krist.
athöfn viö heilagt tré. Myndin var í höllinni
Veiðimaðurinn
skildi ástkonuna eina eftir
við lindina þegar húmið féll yfir.
Enkidú kom með dýnmum
og drakk með þeim úr lindinni
og Im'ldist við hlið þeirra.
Þegar hann vaknaði sá hann vem
sem var ólík öllu sem hann hafði áður séð.
Hún stóð við vatnið.
Hörundið Ijósbrúnt og mjúkt.
Hún var hárlaus,
nema að hún hafði hár á höfði
og skaþahár.
Hann langaði til að snerta hana,
en þá gaf hún frá sér hljóð
sem hann hafði aldrei heyrt áður.
Það líktist ekki röddum vina hans dýranna
og hann varð hraeddur.
Ástkonan gekk þétt upp að honum
og dýrin fjarlcegðust.
Hún tók hönd hans
og stýrði henni milli brjósta sinna
og milli fóta.
Hún snerti hann með fingnim sínum
og beygði sig mjúklega niður
og vaetti hann með vömm sínum
og dró hann haegt til sín
niður til jarðarinnar.
Þegar hann reis aftur á faetur
og leitaði að vinum sínum
voru þeir horfnir.
Hann fann til undarlegs tómleika
eins og allt líf hefði fjarað iít úr líkama hans.
Hann fann að vinir hans voni horfnir.
Hann sá í huga sér gasellumar
þjóta eins og þurrt ský,
strjúkast við sandölduniar
og breyta snögglega um stefnu.
Hann sá slöngumar sem sváfu við lindimar
skríða hljóðlega út í vatnið
og villt kameldýr hörfa frá honum
út í eyðimörkina.
Ástkonan svafvið hlið Enkidú
þar til hann hafði vanist líkama hennar.
j Hún vissi að smám saman hverfur löngunin
til að hlaupa með gömlwn félögum.
Morgun einn vaknaði hún
og sagði við hann.
Hvers vegna vilt þú enn þá hlaupa með dýmm?
Nú ert þú orðinn mennskur maður.
Ekki lengur eitt afþeim.
Þú ert eins og guð, eins og Gilgamesh.
Ég vil fara með þér til Úrúk.
Svo mœlti Gilgamesh:
nú fórum við og drepttm
hinn illa Húmbaba.
Við verðum að santia
að við emm sterkari en hann.
Hvemiggetum við klifrað í sednistrjám,
maldaði Enkidú í móinn,
Húmbaba sefur aldrei.
Sjálfur Enlil hefur skipað honum
að gceta hinna helgu trjáa
og verja þau með voðaverkum.
Ég hefheyrt
að hljóð hans séu eins og niður í fljóti
sem heyrist í fjarlœgð
sem vex smám saman
þar til hann yftrgnœfir allt annað.
Þar þagna raddir allra dýra.
Vindurinn bœrir þargreinar trjánna
en ekkert hljóð heyrist.
Heilög tré, eöa tré lífsins, eru algeng á fornum myndum og hér krjúpa vcengjaöir guöir eöa veröir sem vernda tr'éö. Veríö getur aö þeir séu Enlil
eöa Bel, guöir jaröar. Myndin er frá Nimrud og gerö um 900 fyrir Krists burö.