Tíminn - 23.12.1995, Blaðsíða 11

Laugardagur 23. desember 1995
11
Á Fagradal 1951. Sigurbjöm í Cilsárteigi, jóhann á Finnsstööum og pósturinn, Pétur á Egilsstööum. Ljósm. Vilberg Gubnason
ur við keksini. Allir menninir
hovdu havt nakaö av turrum kjoti
við sær, men tað hevði hvor fyri
seg sjálvan. Tað kundi henda seg
ab fáa okkurt kjotkent, fugl ella
okkurt annað, men tað var bara
hendinga ferð. Fingu vit kalva
(lúbu), so ótu vit hann. Hetta var,
sum sagt, ógvuliga fábroyttur kost-
ur, men væl gagnaðist, og sjúku
vistu vit tíbetur lítið um." (Til
lands, bls. 114).
—-Já sem betur fór, þeir urðu lít-
ið varir vib veikindi.
Þeir síbustu
Um þessar mundir var Halldór
Runólfsson kaupmaður í Höfn um-
svifamestur athafnamanna á
Bakkafirði og hafði svo venð um
árabil. Auk almennrar verslunar
keypti hann fisk og verkaði, hafði
mótorbát í flutningum, „Njál Þor-
geirsson" um 20 smál., og leigði
Færeyingum viðlegupláss.
„Um síðustu aldamót stofnabi
Halldór Runólfsson frá Böbvarsdal
þar verslun og útgerð. Hann rak
fyrirtæki sín meö miklum myndar-
skap til dauðadags 1920. Segja má
að sá tími hafi verið blómaskeib
byggðarlagsins." (Sveitir og jarðir í
Múlaþingi, 1. b. bls. 10).
Halldór lést 27. ágúst 1920, tæp-
lega fimmtugur að aldri, fæddur 1.
október 1870. Fyrirtæki hans var
rekið fram til 1923. En þá stofnaði
verslun Jakobs Gunnlaugssonar í
Kaupmannahöfn útibú á Bakka-
firbi, enda hafði Halldór haft mikil
viðskipti við það fyrirtæki. Stóð svo
til 1936. Kaupfélag Langnesinga
keypti hús Halldórs og hefur rekiö
þar verslun.
En við skulum halda okkur að
Færeyingunum. Útróðrar þeirra á
Bakkafirði héldust óslitið fram um
lýðveldisstofnun 1944. Eins og
margir vita breyttust þá aðstæður
þannig ab íslendingar og Færeying-
ar voru ekki lengur þegnar sama
konungs. Og íslenska landhelgin
var ekki lengur opin þegnum
Danakonungs svo sem verið hafði.
Færeyingar reyndu að semja um
undanþágur fyrir smábátana, en
fengu ekki. Hefur víst mörgum
þeirra sem árum saman höfðu ver-
ið til lands þótt súrt í broti og
saknað íslenskra vina og félaga.
Á nokkrum stöbum reru Færey-
ingar fram til 1945. Og að minnsta
kosti einn formaður framlengdi út-
róðra sína um fjögur ár — ég giska
á óumtalaö. Og ég hugsa líka að
Lúðvík Sigurjónsson útibússtjóri
hafi keypt af honum aflann — á
sama máta.
Þessi formaður var enginn annar
en Flottur, Líggjas á Fl0tti, Elías
Hansen á Fl0tti í Syðrugotu sem
greint er frá í upphafi þessarar frá-
sagnar. Þeir reru þá tveir saman á
trillu hans, Fl0tti, og hafa aö lík-
indum síðastir Færeyinga farib til
lands í þeirra orða réttri merkingu.
Þetta skemmdi ekki
Njáll Halldórsson (kaupmanns
Runólfssonar) fæddist á Bakkafirði
1915 og hefur átt þar heima síban.
Ég hitti hann ab máli 6. júlí 1991
ásamt konu hans, Guðrúnu Árna-
dóttur. Bæbi muna þau Færeying-
ana og Njáll hefur stundað sjó á
eigin báti frá ungum aldri. Ég bað
hann segja frá.
Njáll nefndi þá staði sem hann
vissi til að Færeyingar hefðu róið
frá og bar það allt saman við bæk-
ur. Oft komu sömu mennirnir ár
eftir ár, allt fram um sjötugsaldur.
Þeir komu yfirleitt seint í maí eða
snemma í júní. Og fóru að ókyrrast
í byrjun september, vildu þá kom-
ast heim til að heyja blettina sína,
því flestir áttu einhverjar skepnur.
Oft fóru þeir með einhverri skút-
unni ög þurftu þá stundum að bíða
nokkra daga eftir sínum farkosti.
Sumir fóru með bát sinn með
sér, einkum eftir að vélar komu til
sögu, fyrst „utanborðsmótorar".
Annars var bátunum hvolft á stór-
tré á haustin, kannski tíu í röb þar
á Bakkafirði og bundnir rammlega.
Fyrsta verkið á vorin var að bika þá
og mála ábur en sett var ofan.
Færeysku sjómennirnir voru
ákaflega vinnusamir, sjaldnast
áhlaupamenn en seiglan því meiri.
Svefntími var oft stuttur, varla
meiri en þrjár klukkustundir á sól-
arhring þegar róið var með línu —
sumir sváfu jafnvel ekkert seinni
part vikunnar, sagði Njáll.
Á sunnudögum var aldrei róið.
Föst regla var ab hafa þá helgistund
þar sem einhver úr hópnum las
gubsorð eða flutti hugvekju blaða-
laust. Börn máttu vera með og seg-
ir Guðrún ab brýnt hafi verið fyrir
þeim heima að hafa þá hljótt um
sig. — Þetta skemmdi ekki, sagbi
hún, þessir frændur okkar voru
flestir einlægir trúmenn og til-
heyrðu lúterskri kirkju eins og við.
Færeyingar seldu jafnan kaup-
mönnum fiskinn, fyrst blautan
upp úr sjónum, seinna saltaðan,
stundum fluttu þeir saltfiskinn
með sér til Færeyja og fullverkuðu
hann þar og pökkuðu til útflutn-
ÍöfyS.
I fyrstu höfðu sjómennirnir ekki
ráöskonur. Mataræði var einhæft,
mikiö borðað af fiski og lifur, jafn-
an etib úr trogi í fyrstu og úti ef
gott var veður. Sáralítið var um
kjöt. Seinna fengu þeir rábskonur,
hættir breyttust og fæban varð fjöl-
breyttari. Þeir gerðu sig út með mat
að heiman að mjög miklu leyti,
brauð í fyrstu nær eingöngu hart,
allt þar til ráðskonur komu og tóku
að baka.
Njáll sagði að Færeyingarnir
hefðu einkum falast eftir snjó til að
kæla beituna, en einnig ull og tólg
og kjöti til að hafa heim með sér.
Af prjónlesi höfðu þeir nóg og
stöku sinnum keyptu íslendingar
af þeim peysur.
Fróölegt er að bera þessa frásögn
Njáls saman við það sem Færeying-
arnir sjálfir segja um lifnaöarhætti
sína og aðstöðu við útróöra hér á
landi síðustu áratugi 19. aldar og
framan af þeirri öld sem enn lifir.
Þar ber ekki mikið á milli.
Á Skálum á Langa-
nesi
Sivar frá Húsum og Johannes
í Vágum
Sivar Hojgaard frá Húsum,
seinna í Klakksvík, reri frá Skálum
14 sumur 1926-1939. Og Johannes
Johannesen í Vágum var til lands í
12 ár, þar af 5 sumur á Skálum.
Báðir segja frá veru sinni á íslandi í
bók Sámals Johansens.
Sivar ræbir um fisksöluna og
önnur viöskipti meðal annars.
Kaupmaðurinn, Stefán Jónsson á
Seyðisfirði — Öldufélagið — átti
aðstöðuna og keypti um skeið all-
an fisk á Skálum og eitt árið lögðu
39 bátar upp hjá honum, íslenskir
og færeyskir. Hann seldi líka allar
nauðsynjar og annabist flutninga
milli Seybisfjarðar og Skála á mót-
orbátnum Öldunni. Aldan var
reyndar seglskip, breið og burða-
mikil, einmöstruð og hásigld og
með hjálparvél. Öldufélagið hafði
margt fólk í vinnu á Skálum, karla
og konur. — „Hetta felagiö lat eis-
ini konufólk vaska okkara íbúb
tvær ferðir um vikuna, tað kostaði
okkum einki," segir Sivar. Þeir
borgubu 1/14 af afla í húsaleigu og
var það í vægara lagi. Hús Öldufé-
lagsins voru mannlaus að vetrinum
og ekki sérlega aðgengileg að vori.
Seinasta árið á Skálum, 1939,
fiskuöu þeir 120 skippund (um 60
smál. upp úr sjó). Þá flöttu þeir og
söltuðu sjálfir, fluttu fiskinn með
sér til Færeyja á einni skútunni og
gátu seinast selt hann þar fyrir 39
1/2 eyri kg og fengu 1600 kr. í
hlut. — í fyrstu buðust þeim 22
aurar, bæði á íslandi og heima í
Færeyjum.
Sivar minnist á beituna, en þeir
veiddu jafnan síld sjálfir og
geymdu í frosthúsi sem færeyskir
útgerbarmenn áttu á Skálum — fyr-
ir 3 aura stykkið. Stundum gátu
þeir líka selt frosthúsinu síld, á allt
að 25 aura stykkið fyrir kreppuna
um 1930.
Kökubiti og „kalva-
sprek"
í frásögn sinni bregður Sivar frá
Húsum upp frábærum svipmynd-
um:
Stúlkurnar hjá Öldufélaginu
voru ágætar og gerðu sjómönnun-
um margan greiða:
„Til domis var tað ofta leygar-
dagar, at tær bakaðu okkum ein
kokubita til at hava sunnudagin,
tað var forkunnugt at fáa. Vit lótu
tær fáa kalvasprek (smálúðu) aftur-
fyri."
Á sunnudögum var lesib guðsorð
og sálmar sungnir. Sivar og félagar
hans voru slakir söngmenn. En í
næstu íbúb — þar voru söng-
mennl:
„Men væl hoyrdist á sanginum,
um vikan hevði verið veiðuvika.
Hevði vikan verið góö veibuvika,
var sálmasangurin harður og dun-
andi, men hevði tað verið ein ván-
alig veibuvika, var tab ikki meir,
enn tað grælaöi í teimum."
Eins og gengur:
„Eg kann ikki siga annað enn, at
mær dámdi íslendingar væl, tab
var sjálvandi ójavnt fólk — har
sum aðrastaðni, flest vóru ófora
dámlig, men tað vóru ótangar
ímillum, soleibis var har, og soleib-
is er allastaðni, tað er einki við at
gera." (Til lands, bls. 129-136).
Sivar Hojgaard slær á létta
strengi þegar hann minnist hús-
lestra sambýlismannanna á Skálum
á sunnudögum. En viðmælendum
mínum ber saman um að færeysku
sjómennirnir hafi verið menn trú-
ræknir og yfir höfuð vandaöir til
orðs og æðis. — Við skulum hyggja
að þessu örlítið betur.
Landróðramennirnir voru alls
ekki á sjó á sunnudögum og veitti
raunar ekki af hvíldinni. Joen
Jacob Jacobsen, sem reri frá Vattar-
nesi og fyrr getur, víkur einmitt að
þessu:
„Sunnudagurin varð hildin heil-
agur burturav, tá fóru menn í
sunnudagsklæði, tey frægastu
klæði, teir hovdu við sær, tá vóröu
lestrar lisnir og sálmar sungnir. Jú,
jú, hvíludagurin varð komin í hug,
og tað er einki at taka seg aftur í, at
mangir foroyskir útróðrarmenn í
íslandi vóru glaðir fyri hvíludag-
in." (Til lands, bls. 216). ■