Tíminn - 23.12.1995, Blaðsíða 10

10
Laugardagur 23. desember 1995
Þœttir úr bók Vilhjálms Hjálmarssonar „Þeir breyttu íslandssögunni":
íslandssaga á sjó og landi
Fœreyskir sjómenn á Bakkafiröi. feroya Fornminnissavn.
í nóvemberlok kom út hjá Æsk-
unni bók eftir Vilhjálm Hjálm-
arsson, fyrrverandi rábherra.
Hún nefnist Þeir breyttu íslands-
sögunni; undirtitil! er Tveir þcett-
ir aflandi og sjó.
í þætti af landi fjallar hann um
örlagaatburði er áttu sér stað að
hálfnaðri þessari öld. Þegar bjargar-
leysi vofði yfir og botnlaus ófærð
og illviðri lokuðu leiðum, gripu
vaskir menn til nýrra ráða og
beittu skriðbeltatækjum sem höfðu
verið gjörsamlega óþekkt á íslandi.
í þætti af sjó segir frá árabátaút-
gerð Færeyinga héðan. Að róa til
fiskjar frá íslandi á eigin vegum og
bátum, það hét að fara til lands.
Sjómennirnir komu sunnan yfir
sæinn — eins og vorið — og höfðu
sumardvöl við einhvern fjörðinn
eða víkina...
Við birtum hér meö leyfi höf-
undar brot úr nokkrum köflum
þessarar fróðlegu og athyglisverðu
bókar.
Borgfirðingar áttu í
harðbráki með Húsa-
vík og Glettinganes
En það var víðar hart á dalnum.
Sama dag og fyrr getur, 21. apríl,
birti Tíminn þá sérstæðu frétt sem
hér fer á eftir orðrétt:
— „Erfiðir fóðurflutningar í aust-
firsku víkurnar. — Frá fréttaritara
Tímans í Borgarfirði eystra.
Menn hér munu almennt geta
treint hey handa skepnum eitt-
hvað fram í maí. Fóöur sem hingað
hefur komið á skipum, hefur veriö
flutt á hestasleðum út í byggðarlag-
ið.
Húsavík
Miklu erfiðari hafa verið flutn-
ingar í hinar afskekktu víkur norð-
an Seyðisfjarðarflóans, því að
ólendandi hefur verib þar. I Húsa-
vík eru tveir bæir og búin stór, til
dæmis á sjöunda hundrað fjár.
Þangab var fyrir nokkru brotist frá
Borgarfirbi yfir Húsavíkurheiði. Var
fóður dregið af ýtum að heiðinni,
en síðan fengnir fimmtán menn
frá Borgarfirði til þess að bera þab
upp á heiðina, 1-2 kílómetra leið.
Síðan var það dregib á sleðum nið-
ur í Húsavík. — I fyrradag komst
svo bátur meb hálfa þriðju smálest
af fóðurkorni og átta hestburbi af
heyi til Húsavíkur.
Glettinganes
Vitavörðurinn á Glettinganesi
var einnig kominn í algert þrot og
kom hann til Borgarfjaröar að leita
hjálpar. í fyrradag fór leiðangur frá
Borgarfirði, 8-10 manns, meb fóð-
urvörur og abrar nauðsynjar þang-
að.
Var flutningurinn borinn og
dreginn yfir fjallgarðinn, sem er á
fimmta hundrað metrar ab hæð,
og niöur í Kjólsvík. Þaðan var hann
borinn með sjó fram á Glettinga-
nes."
— Mér þótti þessi frétt svo sér-
stæö að ég gaf mig á tal við Hannes
Eyjólfsson á Sæbóli að heyra nánar
um þessa atburði.
Borgfirbingar höfðu eignast jarb-
ýtu, International TD 9, 1950 og
gerðist Hannes ýtustjóri sveitung-
anna ásamt Sigursteini Jóhanns-
syni. Kaupfélag Borgarfjarbar átti
tvo litla hertrukka.
Húsavíkurleibangurinn hófst
með því ab hlaðib var um 20 pok-
um (50 kg) á bílana og brölt af stað
inn á sveit í bullandi ófærð. Það
var hríðarhraglandi, leiðindaveður
og það þurfti meðal annars að
ryðja bílunum leið yfir Jökulsá í
snjó og krapi.
Við Ytri-Gilsárvelli var allt orðið
ófært. Þar voru bundnir saman hlið
vib hlið tveir hestasleðar (járnsleði
kom seinna) og lagt upp meb þá
aftan í ýtunni. Farið var austur yfir
Fjarðará á Grundarvaði, ofan á
snjónum, inn melás nokkurn og
upp til Húsavíkurheiðar. Fleiri
Borgfirðingar fóru meö ýtumönn-
um, þeirra á meðal Ólafur Jónsson
á Gilsárvöllum, nákunnugur stað-
háttum. En fara varb um mishæð-
ótt land meb lækjardrögum og
skorningum sem þurfti að varast
þrátt fyrir mikinn snjó. Innundir
efstu brekkum, þar sem heitir
Krossmeladæld, var snjórinn svo
laus og djúpur að lengra varð ekki
komist með ýtuna. Kjarnfóðurpok-
unum var þá hlaðið á fönnina og
haldib til baka.
Hríðarveður var á og komið
myrkur, slóðin horfin að hluta og
varð að ganga á undan ýtunni sem
þá var enn húslaus. Á Gilsárvöllum
var haft ljós í glugga og náðu
menn þangað seint um kvöldið. Þá
var eftir ab drösla bílunum út í
þorp og var allmjög liðiö á nótt er
því var lokib.
Þegar upp stytti fjölmenntu
Borgfirðingar á skíðum inn á Húsa-
víkurheiði, tóku mjölpokana á bak-
ið og báru yfir háheiðina — á skíð-
unum — niður á svonefnda Vetrar-
brún. Þar sneru nokkrir til baka, en
aðrir hjálpuöu Húsvíkingum heim
á leið með björgina.
Glettinganessleiðangurinn var
farinn á skíðum alveg frá Bakka-
gerði. Vélbundið hey og lítið eitt af
fóðurbæti var dregib á skíðagrind-
um svo langt sem kostur var. Svo
lögðu menn byrðar á bak og báru
upp í skarð og sumir renndu sér
með baggana á bakinu niður í
Kjólsvík. Þar tók við brött og torfar-
in fjallshlíð síðasta spölinn ab
Glettinganesi.
„Harður er sá sem á
eftir rekur7'
Öllum ber ýtustjórunum saman
um að lítið hafi verið sofið í skorp-
unum, til dæmis eftir að ófært
haföi veriö daglangt. Þá stundum
Vilhjálmur Hjálmarsson.
vakað nærri samfellt 2-3 sólar-
hringa. í sumum tilvikum a.m.k.
var ekkert talað um kaup fyrr en
eftir á. Við gerðum okkur ánægba
með það sem við fengum, sagði
Bergur Ólason. Og ég hef, í viðtöl-
um mínum við soldátana í flutn-
ingaherdeildinni á Fljótsdalshéraði
og Fagradal 1951, engan heyrt ýja
ab því að níðst hafi verið á mönn-
um meöan á stríðinu stób. Einn
sagði ab vísu að þetta hefði verib
ein martröð. Annar aftur á móti:
Þrátt fyrir allt var þetta gaman! En
báðir sögðu: Kringumstæðurnar
/ jökulsárhlíö 1951.
knúðu á, yfirvofandi bjargarleysi
fyrir búfénabinn, þab var mergur-
inn málsins.
Tveir viðmælenda minna, sinn í
hvort skiptið, nefndu atvik sem
sýna þetta alveg nakib. Stefán
Guttormsson lýsti venjubundinni
hleðslu trukkanna, kornvaran (fóð-
urbætirinn) neðst, svo heyið — og
bætti við: Stöku sinnum fluttum
við kolapoka á stuðaranum. Og
Hlöðver Jóhannsson sagði vib mig
seinna: Við höfðum stundum einn
eba tvo kolapoka á sleðabeislinu.
— Betur verbur því varla lýst
hversu fóðurflutningarnir voru
„númer eitt, tvö og þrjú" eins og
þrátt er til orða tekið nú um stund-
ir.
í léttu áramótaspjalli við nokkra
Austfirðinga í desember 1962 vék
ég að þessum flutningum við Sig-
fús Árnason — hvort hann heföi
verið með? Hann svaraði að bragði
og á þessa leiö:
„Jú, blessaöur góði. Vib Sigurður
í Gilsárteigi fluttum í tvær sveitir,
Eiða- og Hjaltastaðaþinghár, höfb-
um eina ýtu. Mikið engfnn skyldi
þá drepast úr kulda og vosbúð, vor-
um yfirleitt tveir um ýtu, en
sjaldnast gat nema einn verið inni.
Það var haldiö áfram meðan mögu-
legt var — og stundum lengur.
Einu sinni sofnuðum við báðir og
vorum nærri farnir fyrir björg.
Já, þá var mikill snjór, víða slétt
af öllu. T.d. var gilið að Eiðalækn-
um alveg horfið undir þaö síöasta.
— Gaman hefði ég af að vita hvað
við Siggi fluttum mörg tonn. En ég
hef aldrei fengiö það upp." (Austri,
7. árg. 16. tbl.)
Sigfús sálugi Kristinsson bifreiða-
stjóri á Reyðarfirði var nærri vett-
vangi 1951, bílstjóri þó ekki væri
hann á trukkunum og vibgerða-
maður. Hann tók svo til orba í bók
þeirra Vilhjálms Einarssonar:
„Bílstjórar og ýtustjórar sem hér
áttu hlut að máli lögbu sig svo
sannarlega alla fram. Segja má að
þeir legðu líf sitt í sölurnar, að
minnsta kosti hættu þeir heilsu
sinni. Sumir bibu þess raunar aldrei
bætur hversu mikið þeir reyndu á
sig þennan vetur."
Ég get vitanlega engan dóm lagt
á þau ummæli, en árétta:
Það voru þessir menn sem í raun
breyttu íslandssögunni — á einu
vori.
„Keksirnar voru
harbar"
Andreas Poulsen og Símun Pauli
Johansen, bábir frá Strondum, voru
til lands á Borgarfirbi og segja frá
dvöl sinni þar. Lýsing Símuns Pauli
á viburværi Islandsfaranna er sér-
þekkilega tær:
„Viðvíkjandi matgerðini, so var
hon so sum so, ikki var altíð líka
gagnsamligt. Fyrr hovdu teir havt
ein petroleumskókara, sum alt
skuldi matgerast á, seinni komu
primussarnir, og tá gekst betur. Tab
var fost skipan, at onkur av tí fyrsta
bátinum, sum kom á land, skuldi
fara til hús at kóka drekka, helst
vóru tað teir yngstu, sum vóru ko-
yrdir til at gera hetta. Drekkað var
fyri tab mesta tevatn, summir vildu
heldur hava kaffi, sukur hovdu vit,
men lítið margarin. Aftur vib
drekkanum var keks, oftast vib
ongum uppiá. Keksirnar vóru harð-
ar, men tá tær vóru bloyttar í
drekkanum, bar tab til at eta tær.
Vatnið, sum vit brúktu, var ikki tab
besta. Tað var heldur langt til ræt-
tiliga rennandi vatn, men tætt við
skúrin lagraðu nakrir dropar úr ein-
um vollkakka, og har var ein fittl-
iga (hæfilega) stórur hylur. Úr he-
sum hylinum tóku vit tað vatn,
sum vit skuldu brúka til at kóka all-
an mat í. Men vatniö, sum vit
skuldu brúka til at drekka og til at
kóka drekka av, tóku vit úr ánni,
sum var longri burtur.
Maturin var ógvuliga fábroyttur,
tað var keks, te og kaffi. Dogurðin
var næstan bara fiskur og livur, vit
ótu nógva livur, eplum (kartöflum)
hovdu vit nakað av, men vit máttu
drýggja eplini, vit ótu ofta livur aft-
Ljósmynd Sigurjón Sigurbsson