Tíminn - 25.05.1996, Blaðsíða 6

SímtHiW-
Mi&vikudagur 22. maí 1996
Halldór Þorgeirsson hjá Umba er afar ósáttur viö framkomu mennta-
málaráöherra í garö íslenskrar kvikmyndageröar og segir útlendinga
ekki hafa áhuga lengur á aö fjármagna íslenska menningu:
íslendingar hafa
ekki lengur ráðin
yfir eigin kvikmyndagerö
Kvikmyndafélagið Um-
bi fékk 20 milljón
króna styrk úr Kvik-
myndasjóöi fyrir myndina
Ungfrúin góða og húsið. Þar
sem forsvarsmönnum Umba
tókst ekki aö ljúka fjár-
mögnun myndarinnar,
þrátt fyrir viðbótarfrest frá
Kvikmyndasjóði, hafa þeir
skilað aftur styrknum og
hefur honum nú þegar verib
endurúthlutað. Urgur virbist
vera í kvikmyndagerðar-
mönnum, alltjent ekki
minni en ábur, en fyrr-
nefndur urgur hefur reynd-
ar lengi verið viðloðandi
stéttina, ekki síst vegna þess
að sú samúb, sem íslensk
kvikmyndagerð hefur lengi
notib hjá erlendum kvik-
myndasjóbum, virðist nú
fara þverrandi.
Þegar haft var samband við
Halldór Þorgeirsson hjá Kvik-
myndafélaginu Umba sagði
hann fjármögnunarsögu
myndarinnar Ungfrúin góða
og húsið, sem eiginkona hans
Guðný Halldórsdóttir hyggst
leikstýra, til vitnis um minnk-
andi áhuga útlendinga á að
styrkja íslenskar myndir að
meirihluta. Kostnaðaráætlun
myndarinnar hljóðar upp á
102 milljónir og fengu þau um
19%, eða 20 milljónir, úr Kvik-
myndasjóði. „Svo fáum við
pening í Svíþjóð, við fundum
pening í Danmörku, en þá
bregst norræni sjóðurinn og
við verðum að skila peningun-
um af því að við náum ekki
endum saman. Það, sem allt er
að verða brjálað út af erlendis,
er að íslendingar ætlast til þess
að 80% af peningunum komi
frá útlendingum. Það skilur
þetta enginn. Þeir segja bara
blákalt: Við ætlum ekki að fara
að borga íslenska menningu.
Þannig að sá velvilji, sem var
og hefur óneitanlega verið
mjög mikill, er horfinn. Eins
og Dag Alveberg (stýrir Nor-
ræna kvikmyndasjóðnum) seg-
ir: Hvernig dettur ykkur í hug
að færa það í letur að þið styrk-
ið myndir ekki meira en 25%?
Hafið þið engan metnað?"
Að sögn Halldórs em myndir
á hinum Norðurlöndunum
styrktar ekki minna en 80%
innan heimalandsins og eru
því að sækja um kannski 20%
styrki frá Norræna kvikmynda-
sjóðnum.
Reglulega hefur verið rætt
um skert framlag til Kvik-
myndasjóðs og að sögn Hall-
dórs var framlag til sjóðsins í
fyrra um 102 milljónir. Hins
vegar fari þær ekki allar til út-
hlutunar, því skyldur sjóðsins
hafi aukist jafnt og þétt. Þann-
ig þurfi fyrst að taka af fram-
laginu rekstrarkostnað sjóðs-
ins, tryggingarkostnað, Kvik-
myndasafn íslands og þátttöku
í norræna sjóðnum og Evrópu-
sjóðum. Þá sitji eftir um 65
milljónir. „í gamla daga þegar
þetta var í skúffunni hjá hon-
um Knúti Hallssyni, var rekstr-
veröa íslenskar
myndir í fram-
tíbinni geröar á
ensku, þýsku og
sœnsku?
arkostnaðurinn mjög lítill og
féð nýttist mun betur. Nú er-
um við að horfa á 35-40% fara
í kostnað. Það má kannski
segja að eftir því sem við fram-
leiðum fleiri myndir sé meiri
skrifstofuumsýsla kringum
kynningar og slíkt. En sjóður-
inn hafði alltaf þá viðmiðun
að virðisaukaskattur af seldum
aðgöngusmiðum átti að fara í
sjóðinn. Það hefur aldrei verið.
Það hefur alítaf verið skorið
niður."
Lög um að vsk. af seldum að-
göngumiðum skyldi renna til
Kvikmyndasjóðs voru afnumin
á þessu þingi. „Reglan núna er
sú að þeir ákveða þetta sjálfir."
• Kvóti á Kanana
Sem dæmi um fyrrum vel-
vilja útlendinga segir Halldór
að við fjármögnun Karlakórs-
ins Heklu lögðu Þjóðverjar
milljón mörk á borðið. „Nú er
t.d. mjög lítið um pening í
Þýskalandi. Þjóðverjar leggja
núna aðalkapp á það að fram-
leiða þýskt efni. Það eru allir
að reyna að byggja upp inn-
lenda dagskrárgerð af ótta við
Kanana. Heilu Evrópuráðs-
þirigin fjalla um það að setja
kvóta á Kanana. Það eru allir
að hugsa um þetta, nema eitt
land — og það heitir ísland.
Hér er öllum nákvæmlega
sama. Við sjáum það kannski
best á því að sjónvarpið er að
verða að engu. Það er enginn
búinn að móta stefnu í sjón-
varpsmálum."
• Ráðum ekki eigin
kvikmyndagerb
„Við íslendingar erum hættir
að ráða því hvað er framleitt.
Það gerist þannig: Það fær ein-
hver úthlutað úr Kvikmynda-
sjóði, svo fer hann einhvern
stafkarlsstíg um Evrópu. Ef
honum tekst að finna pening-
ana, þá borgar Kvikmyndasjóð-
ur út, ef það tekst ekki fær ein-
hver annar styrkinn. Sjóðurinn
veit ekkert hvað hann vill.
Hann hefur enga löngun til að
neitt verði framleitt. Þetta er
bara spurning um hver er til-
búinn að borga myndirnar.
Sjóðnum er alveg sama hvaða
vitleysa kemur út úr því. Það er
þetta sem hefur breyst."
• Danska abferbin
„í Danmörku eru t.d. tvær
leiðir. Þú getur sótt beint um
til danska kvikmyndasjóösins
og þá færðu yfirleitt mjög
myndarlegan styrk. Þeir sjá til
þess að myndin sé gerð, henni
dreift og allt það. Svo er það
líka 50:50 reglan. Ef þú ert bú-
inn að fá 50% peninganna, þá
borga þeir út hinn helminginn
þegjandi og hljóðalaust. Þeir
leggja ekkert mat á handritið,
heldur segja að eitthvað hljóti
að vera varið í verkefni sem
búið er að útvega 50% fjár-
magns í. Menn eru mjög
spenntir fyrir þessu fyrirkomu-
lagi af því að það býður bæði
upp á kommersjalisma, vin-
sæla, og menningarlega hluti
sem er mjög nauðsynlegt. Ég
nefni sem dæmi Babettes
gæstebud, sem var mjög erfið í
fjármögnun, það var danski
kvikmyndasjóðurinn sem fjár-
magnaði hana. Það voru hins
vegar dönsku verkalýðsfélögin
sem borguðU Pelle erobreren."
• íslenska leibin?
— Kvikmyndagerðarmenn
hljóta að hafa hugmyndir um
hvaða fyrirkomulag þeir telji
ákjósanlegast hér. Hvaða leið
finnst þér heþþilegust?
„Við viljum að það sé farin
sama leið og á hinum Norður-
löndunum. Að skatthagnaður
af kvikmyndaiðnaði renni aft-
ur til kvikmyndagerðar, eins
og er um alla Evrópu. Við meg-
um ekki gleyma því að mynd-
bandaleigurnar hér velta yfir
milljarði. Hér er ríkið að græða
á þessari listgrein. Því þó svo
að þeir setji 100 milljónir í
Kvikmyndasjóð, þá ættu að
vera 140 í honum, því við er-
um að fá það inn í virðisauka-
skatt af miðasölu. Þeir eru að
fá kannski 250 milljónir í virð-
isaukaskatt af myndbandaleig-
unum. Þeir eru aö gefa vinum
sínum sjónvarpsrásir. Um all-
an heim eru menn látnir borga
fyrir þetta. í Frakklandi þarftu
að borga fyrir að sýna erlent
efni, þú borgar sekt."
• Menntamála-
rábherra
Halldór fer út um víðan völl
og stundum grýttan, þegar tal-
ið berst að Birni Bjarnasyni
menntamálaráðherra og þekk-
ingarleysi þingmanna á kvik-
myndagerð. Hann nefnir sem
dæmi að fyrir síðustu kosning-
ar hafi tilvonandi þingmenn
verið spurðir hve miklir pen-
ingar væru í Kvikmyndasjóði.
Enginn vissi það og einn gisk-
aði á milljón.
„Svo hefur enginn þorað að
bera þetta saman við aðrar list-
greinar, hvað það kostar t.d. að
gera út Þjóðleikhúsið og Borg-
arleikhúsið. Ég staðhæfi að það
fer yfir milljarður í leiklist sem
er að deyja. Aðsókn að leikhús-
um fer minnkandi ár frá ári,"
sagði Halldór og telur nærri
lagi að um tífalt meiri pening-
ar fari í rekstur leiklistar á
landinu en til kvikmyndanna.
„Það er eins og með sjón-
varpið, sem tekur inn um rösk-
an milljarð á ári í afnotagjöld,
en það enda 200 milljónir í
dagskrárgerð. Hvað varð um
restina? Það er líka svolítið
undarlegt að hvergi, nema
kannski í Kína og Sovétríkjun-
um, hefur yfirmaður getað set-
ið í 30 ár á fjölmiðli. Það virð-
ist aldrei þurfa að endurnýja
þarna. Það er sama fólkið búið
að stjórna þessari stofnun í 30
ár. Það gat það ekki þá og getur
það heldur ekki í dag."
Halldór telur það skelfilegt
fyrir kvikmyndina ef tekin yröi
upp sú stefna að styrkja ein-
göngu eina til tvær myndir á
ári. Þá myndi flótti kvik-
myndagerðarmanna til út-
landa aukast, þó sumir þeirra
eigi á hættu að flýja í atvinnu-
leysi. „Það byggir enginn iðn-
að kringum eina mynd á ári. Á
sama tíma hefur það nefnilega
líka gerst að sjónvarpið er nán-
ast hætt að framleiða leikið
efni. Það eru heilu kynslóðirn-
ar að vaxa úr grasi núna, sem í
rauninni munu aldrei þekkja
leikið íslenskt efni. Þegar ég
var að vinna á sjónvarpinu frá
'79-'83 þá voru yfirleitt fram-
leidd um 10 leikrit á ári. Jón
Þórarinsson, sem vann þá á
sjónvarpinu, hann setti þetta á
oddinn. Það voru auðvitað
gerðar misjafnar tilraunir, en
það var alltaf verið að reyna."
• ísl-enskar mynd-
ir
— Þið hafið ekki hugsað ykkur
að fara þá leið að taka myndir á
útlensku?
„Jú. Ég býst fastlega við að
Ungfrúin góða og húsið verði
ekki tekin upp á íslensku, held-
ur á ensku," sagði Halldór og
eru þau að vonast eftir fjár-
magni frá Bretlandi og Amer-
íku. „Hún hættir þá auðvitað
að vera íslensk mynd. En við
erum þegar búin að verja svo
miklum peningum í þetta, að
við verðum að fá þá til baka.
Við erum með aðra mynd, sem
er hugsanlega að fara í gang
núna, með óþekktum íslensk-
um leikstjóra sem hefur aldrei
áður skrifað handrit. Það á
samt sem áður að fara að taka
hana upp í sumar fyrir 190
milljónir.
Það eru til peningar fyrir
enskumælandi myndir. Ef þær
eru nógu kommersíal eða nógu
heimskar, þá eru alltaf til pen-
ingar."
— Er straumurinn á leið út til
að gera myndir á útlensku? Er
orðinn lítill áhugi fyrir því að
berjast um þetta fjármagn héma
heima?
„Já. Fyrir nokkrum árum var
aldrei talað um neitt annað en
að gera myndir á íslensku. Nú
heyrir maður á kollegunum að
það er verið að ræða það í
fullri alvöru að fara að taka
upp á ensku. Ég veit um 2-3
myndir sem eru á leið með að
verða að einhverju og þær eru
allar á ensku. Menn nenna
ekki að standa í þessu."
• Heimsveldi
Kanans
„Fólk verður að skilja hvern-
ig ástandið er, af hverju Kan-
arnir hafa þetta tak á Évrópu.
Amerísk kvikmynd í dag er að
taka inn 60% af sínum tekjum
í Evrópu. Evrópski markaður-
inn er stærri en sá ameríski.
Þeir koma til bíóhúsaeigenda
með kannski 20 titla og neyða
þig til að kaupa allar myndirn-
ar. Ef þú ert með eitthvert
múður, þá færðu ekki block-
buster- myndirnar (metsölu-
myndirnar). Þannig að þú
verður að kaupa allan pakk-
ann, sýna myndirnar og aug-
lýsa eins og þú sért rosa stoltur
af þessu öllu. Fyrir bragðið
stjórna þeir, án þess að eiga
bíóin, valinu inn í bíóin. Þessa
stjórn hafa þeir um gjörvalla
Evrópu.
T.d. var gerð kvikmynd í
Sviss sem Gérard Depardieu lék
í. Myndin fjallar um mann