Tíminn - 08.06.1996, Blaðsíða 6

6
Laugardagur 8. júní 1996
Börnum meb lestrarerfibleika hefur fjölgab á undanförnum árum.
Fjórbungur nemenda vib
grunnskóla Vesturlands-
umdæmis hefur fengib
þjónustu talkennara á síbustu
tíu skólaárum samkvæmt ný-
legri samantekt Elmars Þórb-
arsonar, talkennara. Elmar
segir þetta háa hlutfall undir-
strika mikilvægi þess ab nem-
endur hafi abgang ab tal-
kennurum í grunnskólum
landsins en víba er misbrestur
á því. Greinilegt samband er
á milli mibeymarbólgu hjá
ungum bömum og framburb-
argalla.
Kom sjálfum sér
á óvart
Elmar Þórðarson talkennari
hefur starfaö í tengslum við
Fræðsluskrifstofu Vesturlands
undanfarin tólf ár. Hann hefur
tekib saman skýrslu um starf sitt
á undanförnum tíu árum og
segir að sér sjálfum hafi jafnvel
komið á óvart hversu hátt hlut-
fall nemenda hafi þurft á þjón-
ustu sinni að halda gegnum ár-
in. Elmar segir enga ástæðu til
að ætla að ástandið sé betra eða
verra á Vesturlandi en annars
staðar á landinu.
„Þessi niöurstaða sýnir ab það
er dulin mjög mikil þörf fyrir
þjónustu talkennara. Mér þótti
ástæða til ab vekja athygli á
þessum niðurstöðum nú þegar
Fræösluskrifstofur eru að hætta
starfsemi og nýjar skólaskrif-
stofur að taka við hlutverki
þeirra. Réttur grunnskólanem-
enda til talkennslu hefur verið
veikur og virðist verða enn veik-
ari með nýrri sérkennslureglu-
gerb. Auk þess er ágreiningur
um hver eigi að borga fyrir tal-
kennslu forskólabarna, mennta-
málaráðuneytið vísar á sveitar-
félögin en þau neita."
í samantekt Elmars kemur
fram að á síðustu tíu árum hafa
25% nemenda (628 af 2524) í 1.
til 10. bekk fimmtán grunn-
skóla Vesturlands fengiö þjón-
ustu talkennara. Af þeim voru
86 eða 14% ekki skilgreindir
með málvanda eftir mat tal-
kennara.
Erfiðast ab segja /r/
Algengasti málvandi nem-
enda er framburðargalli en um
helmingur þeirra sem fengu tal-
kennslu glímdu við hann. Mest
ber þar á /r/ erfiðleikum. Tæp-
lega 150 nemendur voru skil-
greindir með seinkaðan mál-
þroska. í þeim hópi eru fatlaðir
nemendur og nemendur sem
eru til baka í virkum orðaforða
eða valda illa beygingarkerfi
málsins.
Rúmlega 100 nemendur hafa
fengið þjónustu hjá talkennara
vegna greiningar á lestrarvanda
og hefur allstór hluti þeirra ver-
ið greindur meö alvarlega lestr-
arörðugleika (dyslexíu/les-
blindu). Um 1.6% af núverandi
grunnskólanemum Vesturlands
eða 42 hafa greinst með stam
sem er í samræmi við tíðnitölur
frá nágrannalöndunum. Nokkr-
ir nemendur hafa veriö flokkað-
ir sem nefmæltir og eru flestir
þeirra fæddir holgóma.
Elmar segir ab nú orðið fái
flestir nemendurnir abstob á
fyrstu þremur skólaárunum þ.e.
í 1., 2. eba 3. bekk grunnskóla
en fyrstu árin vann hann með
börn á ýmsum aldri. Hann hef-
ur einnig starfaö með forskóla-
börn og segir reyndar best að
vinna með börnin á aldrinum
fjögurra til sex ára.
8% sex ára barna
þurfa aðstoð
Elmar segir greinilegt að
börnum með lestrarörðugleika
hafi fjölgað á undanförnum ár-
um en hann telur að hið sama
eigi ekki við um framburðar-
galla.
„Ég held að þetta hafi alltaf
verið svona. Það má segja að
um 8% sex ára barna sem eru
að byrja í skóla hafi framburð-
arfrávik af einhverju tagi, mis-
alvarleg. í mörgum tilfellum
eru frávikin væg t.d. að börnin
séu smámælt eba R-ið hefur
látið standa á sér. En í sjálfu sér
er það alltaf alvarlegt ef barn
getur ekki myndað /r/ þegar
það byrjar í skóla, a.m.k. er þá
ástæða til að veita því aðstoð.
Hlutfallið hefur þó e.t.v. lækk-
að eitthvað undanfarin ár því
það hefur verið unnið mikið
með forskólabörn."
Sterk tengsl vib
eyrnabólgu
Engin ein skýring er á því af
hverju börn eiga við framburð-
arerfiðleika að stríða að sögn
Elmars.
„Framburðargallar tengjast
stundum slakri hljóðúrvinnslu
sem þýðir að börnin greina
hljóðin ekki rétt. Mjög oft
tengjast þeir miðeyrnarbólgu
eða vökva í eyrum sem veldur
heyrnarskérbingu. Það eru
uppi tilgátur um að vökvi í eyr-
um á fyrsta aldursári skemmi
ákveðna hæfileika til að vinna
úr hljóðum síðar meir. A.m.k.
eru greinileg og sterk tengsl á
milli miðeyrnarbólgu og fram-
burðargalla."
Aðrar skýringar eru t.d. stirb-
leiki í talfærum og athyglis-
brestur (ADHD).
Margir foreldrar velta því ef-
laust fyrir sér hvort og hvenær
ástæða sé til að útvega barni
sínu talþjálfun. Elmar segir að
rétt sé að láta athuga málið ef
barnið getur ekki myndað
ákveðin málhljóð fimm til sex
ára.
„Það er mjög eðlilegt að leita
aðstoðar ef barn er illskiljan-
legt fjögurra ára gamalt. Ef það
er vel skiljanlegt en vantar t.d.
/r/ er spurning hvort það sé
ástæða til þess. En ef barnið er
orðið fimm til sex ára er rétt að
leita rába. Börnin eru móttæki-
legust á þessum aldri og oft
auðveldara að hjálpa barninu
þegar það er fimm ára en þegar
það er orðið sjö ára eða eldra."
Elmar segir að í flestum til-
fellum sé hægt að hjálpa börn-
um með seinkaðan málþroska,
sérstaklega ef um framburðar-
galla er að ræða. Börnum með
lestrarvanda sé líka hægt að
hjálpa, þótt ekki sé nema með
því að greina vandann og upp-
lýsa þau. Sömuleiðis sé hægt að
örva börn sem eru fötluð og
með slakan málþroska þótt það
leysi auðvitað ekki vandann.
Fáar stöbur
talkennara
Vandinn sem Elmar og aðrir
talkennarar á landsbyggðinni
(utan Akureyrar) standa
frammi fyrir er að þótt hægt sé
að hjálpa flestum börnunum
með markvissri meðferð eða
talkennslu fer mestur tími
þeirra í greiningu á vandanum
og ráðgjöf. Elmar er eini starf-
andi talkennarinn á Vestur-
landi og því enginn annar sem
hægt er að vísa til á svæðinu.
Einn talkennari starfar sömu-
leiðis á Austurlandi og einn á
Suðurlandi. Þar er ástandið þó
betra en á Vestfjörðum og
Norðurlandi eystra þar sem
engir talkennarar starfa. Elmar
segir ástæðuna ekki þá að lærð-
ir talkennarar séu ekki til á
landinu heldur sé vandinn sá
að fáar stöbur séu til fyrir þá.
Hann bætir því við að hann
hafi tvisvar á tæpum tuttugu
árum hafa séð auglýst eftir tal-
kennara. En jafnvel þótt börn-
in komist í þjálfun hjá talkenn-
ara er máliö ekki alltaf í höfn
því þá kviknar spurningin hver
eigi að borga brúsann.
Enginn vill borga
„Tryggingastofnun greiðir
talþjálfun þar sem rekja má or-
sök vandans til sjúkdóms, fötl-
unar eba einhvers líkamlegs
„galla". Þar er hins vegar verið
að spara gríðarlega og sýnt
mjög mikið aðhald þótt ekki sé
um háa upphæð að ræða.
Menntamálaráðuneytið
greiddi talþjálfun forskóla-
barna þar til fyrir ári. Ráðu-
neytið hefur síðan vísað á
sveitarfélögin. Þau hafa hins
vegar flest hver neitað að þeim
beri ab borga fyrir þetta. Þann-
ig að í rauninni er erfitt að vísa
fólki eitthvað. Það er mjög
óþægilegt fyrir talkennara að
þurfa að rukka foreldra fyrir
þjálfunina því þá erum við far-
in að mismuna börnunum",
segir Elmar. -GBK