Morgunblaðið - 02.01.2006, Síða 22

22 MÁNUDAGUR 2. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FORSÆTISRÁÐHERRA
HLUSTAR OG HEYRIR
Halldór Ásgrímsson forsætisráð-herra hefur tekið nokkrar góð-ar ákvarðanir síðustu daga.
Þær sýna, að hann hefur hlustað á radd-
ir fólksins og brugðizt við í samræmi við
það. Að hlusta á fólkið í landinu er mik-
ilvægur eiginleiki fyrir stjórnmálamenn
og forystumenn. Það er ekki öllum eig-
inlegt. Það er auðvelt að missa tengslin
við rætur sínar þegar setið er í háum
embættum og týnast í veröld fína fólks-
ins.
Sú ákvörðun ríkisstjórnarinnar, að
leggja fram frumvarp til laga á Alþingi
um að laun þess hóps sem Kjaradómur
úrskurðaði um skömmu fyrir jól skuli
hækka um 2,5%, er rétt. Þar með er
launahækkun þessa hóps í samræmi við
umsamdar launahækkanir á almennum
vinnumarkaði. Sérstök ástæða er til að
fagna þessari ákvörðun.
Það er líka ástæða til að fagna um-
mælum forsætisráðherra í áramóta-
ávarpi hans til þjóðarinnar á gamlárs-
kvöld að ástæða sé til að endurskoða
tekjutengingu vegna aldraðra. Geir H.
Haarde, utanríkisráðherra og formaður
Sjálfstæðisflokksins, lýsti sömu skoðun
í áramótagrein sinni hér í Morgun-
blaðinu í fyrradag.
Sú ákvörðun forsætisráðherra, að
setja á stofn nefnd til þess að rannsaka
hvers vegna matvælaverð á Íslandi er
mun hærra en í nálægum löndum, er
líka rétt og mætir kröfum almennings
um skýringar.
Vilji forsætisráðherra til þess að
finna leiðir til úrbóta fyrir öryrkja er
líka jákvæður.
Og ákvörðun hans um að efna til hug-
myndasamkeppni um skipulag nánasta
umhverfis Valhallar á Þingvöllum er
tímabær.
Stundum finnst almenningi að stjórn-
málamenn heyri ekki hvað fólkið er að
segja. Áramótaræða Halldórs Ásgríms-
sonar og aðrar ákvarðanir hans síðustu
daga sýna, að hann hlustar og heyrir.
HEILL OG VELFERÐ BARNA
Málefni barna og sókn eftir verald-legum gæðum á kostnað andlegra
voru efst á baugi í nýárspredikun Karls
Sigurbjörnssonar biskups í Dómkirkj-
unni í gær. „Það er óviðunandi tap ef
ungmenni sekkur í forheimskun alþjóð-
legrar mötunar og inn á öngstræti flótta-
leiðanna sem alls staðar eru falboðnar,
með sífellt lævísari hætti,“ sagði biskup.
„Það hlýtur að vera á ábyrgð okkar allra
að sjá til þess að enginn falli í sollinn, eða
velji alltaf verstu kostina.“
Síðan bætti hann við: „Það er brýn
þörf samstillingar kraftanna til að koma
á þjóðarsátt um málefni barna, að heill
þeirra og velferð sé sett í forgang. Margt
hefur vissulega áunnist. Saman þurfa að
fara pólitískar aðgerðir ríkis og sveitar-
félaga, og almenn viðhorfsbreyting þar
sem þarfir barnsins og þeirra sem það
annast, eru settar í forgang.“
Boðskapur biskups hefur sennilega
aldrei verið þarfari og brýnni. Börn eiga
ekki að vera jaðarverkefni.
Karl Sigurbjörnsson fjallaði einnig
um málefni samkynhneigðra: „Ég ítreka
að Þjóðkirkjan stendur heilshugar með
samkynhneigðum sem einstaklingum, og
réttindum þeirra í samfélaginu,“ sagði
hann. „Nú kalla ýmsir eftir nýrri skil-
greining á hjúskap og hjónabandi, þar
sem kyngreining skuli afnumin. Er það
stutt ýmsum öflugustu áhrifavöldum
samfélags og menningar. Það er ástæða
að staldra við. Þjóðkirkjan hlýtur að
hika við gagnvart því að viðurkenndum
grundvallarhugtökum og viðmiðum sé
þannig breytt. Engin kirkja hefur stigið
slíkt skref. Um þetta hefur verið deilt á
vettvangi kirkjunnar hér sem annars
staðar. Augljóst er að kirkjan þarf tíma
til að ná niðurstöðu. Ferli ákvarðana-
töku hefur verið markað og er niður-
stöðu að vænta á árinu 2007.“
Það er vitaskuld gott að kirkjan skuli
á næsta ári ætla að taka af skarið í þess-
um málum. Afstaða Morgunblaðsins er
skýr: Þegar ríkisvaldið er reiðubúið til
að ganga alla leið og útrýma hvers konar
mismunun á grundvelli kynhneigðar
getur kirkjan ekki lengur skorast undan
því að taka afstöðu. Þar hlýtur kjarni
málsins að vera sá að vilji þjóðkirkja
standa undir nafni verður hún að taka á
móti öllum þeim, sem til hennar vilja
koma.
KJÖR ALDRAÐRA
Ólafur Ragnar Grímsson forsetilagði áherslu á málefni aldraðra í
áramótaræðu sinni. „Kynslóðin sem lif-
ir nú sitt ævikvöld skilaði ærnu verki,
lagði grundvöll að velsældinni sem við
njótum og skapaði skilyrði fyrir fram-
farasókn okkar tíma,“ sagði Ólafur
Ragnar og bætti við: „Það er til marks
um siðmenningu hverrar þjóðar hvern-
ig hún býr öldruðum ævikvöldið og ger-
ir þeim kleift að njóta áranna sem eftir
eru, tryggir öryggi og aðhlynningu …
Afkoma og aðbúnaður aldraðra þarf að
færast einna fremst í forgangsröð og ef
einhverjum vex í augum fjárþörfin á
þessu sviði þá er hollt að minnast þess
að ævin líður undra hratt og fljótt kem-
ur að okkur sjálfum. Líklega verða
kröfur okkar meiri en hinna sem lifðu
við nægjusemi enda erum við góðu vön
frá atlætinu sem hin fyrri kynslóð veitti
okkur.
Vonandi berum við gæfu til að skapa
öldruðum áhyggjulaust ævikvöld og
finna þakklætinu farveg til frekari um-
bóta þeim til handa.
Hér þurfa allir að leggjast á árar, Al-
þingi og sveitarstjórnir, hagsmunasam-
tök og atvinnulífið, sameinast um að
finna lausn á brýnum vanda og skilja
engan út undan í þessum efnum. Verk-
efnið er hafið yfir allan ágreining enda
þakkarskuldin söm og jöfn hvar í flokki
sem menn standa.“
Þetta eru orð í tíma töluð. Aðbún-
aður og kjör aldraðra eiga að vera for-
gangsverkefni. Í þjóðfélagi allsnægta á
Íslandi býr ákveðinn hópur aldraðra
ásamt öryrkjum og einstæðum mæðr-
um við lökust kjör. Eins og forsetinn
benti réttilega á er hér um að ræða
kjör þeirrar kynslóðar, sem lagði
grunninn að hagsældinni á Íslandi sam-
tímans. Það er skylda íslenskra ráða-
manna að svara þessu kalli. Vandinn,
sem forseti Íslands bendir á, hefur of
lengi blasað við án þess að á honum hafi
verið tekið.
„Góðir Íslendingar.
Við hjónin óskum ykkur öllum gleðilegs árs og vonum
að hækkandi sól færi birtu og bjartsýni í sérhvern rann
og létti göngu allra sem í daglegri önn glíma við erfiðar
þrautir.
Gæfan hefur verið hliðholl okkur Íslendingum, þjóðin
vaxið frá fátækt fyrri tíma til meiri efna en þekkist í flest-
um ríkjum. Kynslóðin sem lifir nú sitt ævikvöld skilaði
ærnu verki, lagði grundvöll að velsældinni sem við njótum
og skapaði skilyrði fyrir framfarasókn okkar tíma.
Á æskuskeiði hinna eldri hafði þjóðin um aldir búið við
þröngan kost, heimastjórn og fullveldi voru nýlega í höfn
en heimskreppan á næsta leiti. Þúsundir heimila áttu erf-
itt með að ná endum saman og óvissa ríkti um framtíðina.
Þessi kynslóð ýtti úr vör með fátt annað en hugsjónaeld
í veganesti, metnað um framför þjóðarinnar og drauma
um að skapa sér og sínum betra líf. Árangurinn varð svo
sannarlega glæsilegur. Ævistarfið skilaði Íslendingum í
fremstu röð og unga fólkið nýtur nú ávaxtanna, getur lagt
veröldina að fótum sér því heimanmundurinn reyndist
drýgri en bjartsýnustu menn þorðu að vona.
Við stöndum í mikilli þakkarskuld við það góða fólk,
foreldra, afa og ömmur, ættmenni öll sem ruddu brautir
og mikilvægt er að við metum að verðleikum framlag
þeirra.
Það er til marks um siðmenningu hverrar þjóðar hvern-
ig hún býr öldruðum ævikvöldið og gerir þeim kleift að
njóta áranna sem eftir eru, tryggir öryggi og aðhlynningu.
Margt hefur vel verið gert á þessu sviði og við hjónin
höfum í heimsóknum okkar víða um land séð glæsileg og
vel búin húsakynni, hitt áhugasamt starfsfólk sem kapp-
kostar að auðga líf heimilismanna. Engu að síður skortir
enn verulega að bætt hafi verið úr brýnni þörf.
Margar fjölskyldur þekkja af eigin raun erfiðleika sem
fylgja því að finna öldruðum viðeigandi dvalarstað og bið-
listar sem stofnanir og hjúkrunarheimili glíma við hafa
reynst þrautin þyngri. Óvissan er hinum öldruðu þungbær
og fjölskyldum þeirra oft hugarkvöl.
Afkoma og aðbúnaður aldraðra þarf að færast einna
fremst í forgangsröð og ef einhverjum vex í augum fjár-
þörfin á þessu sviði þá er hollt að minnast þess að ævin
líður undra hratt og fljótt kemur að okkur sjálfum. Lík-
lega verða kröfur okkar meiri en hinna sem lifðu við
nægjusemi enda erum við góðu vön frá atlætinu sem hin
fyrri kynslóð veitti okkur.
Vonandi berum við gæfu til að skapa öl
uðum áhyggjulaust ævikvöld og finna þak
lætinu farveg til frekari umbóta þeim til
handa.
Hér þurfa allir að leggjast á árar, Alþin
og sveitarstjórnir, hagsmunasamtök og at
vinnulífið, sameinast um að finna lausn á
brýnum vanda og skilja engan útundan í
þessum efnum. Verkefnið er hafið yfir alla
ágreining enda þakkarskuldin söm og jöfn
hvar í flokki sem menn standa.
Hinir yngri eiga oft erfitt með að skilja
hlítar kraftaverkið sem hinir öldruðu hafa
skilað, að umskapa Ísland og gera þjóðina
gjaldgenga í samanburði við önnur ríki.
Liðin öld var mesti framfarartími í sögu
okkar, umbæturnar af mörgu tagi, í atvinn
lífi og samfélagsháttum, vísindum, tækni,
menningu og listgreinum sem sumar voru
fyrstu framandi flestum.
Þjóðin eignaðist afreksfólk á mörgum s
í fremstu röð þótt veraldarfrægðin léti á s
samskiptin þá við umheiminn önnur.
Við eigum óunnið hið brýna verk að kyn
marga frábæra listamenn sem Ísland ól í
istímans, snillinga sem eingöngu ræktuðu
heima en gáfu okkur verk sem jafnast á v
þekkist í veröldinni.
Þótt hálf öld sé síðan Halldór Laxness h
ur bókmenntanna hefur heimurinn enn ek
Kjarval eða Ásmund Sveinsson, svo að dæ
og er heillandi áskorun að gera nú bragar
ríkur sá listagarður var sem orðið hefur a
yngri, heimanfylgja Ólafs Elíassonar, Geo
Bjarkar, Sigur Rósar, leikhópsins úr Vest
margra fleiri sem nú njóta viðurkenningar
lendri grundu. Og hróður rithöfundanna b
Sjón fékk Norðurlandaverðlaunin á liðnu
urganga Arnaldar er líkust ævintýri.
Ég nefndi við opnun Kjarvalssýningar á
þegar 120 ár voru liðin frá fæðingu listam
legt væri að kynnast því hvernig erlendir
vegsama Kjarval og setja hann í samheng
heimsins í myndlistinni, mæla á kvarða se
vanrækt, kannski vegna þess að í okkar h
Nýársávarp forseta Íslands, Ólafs Ragnars Grímsson
Afkoma og aðbún
að færast einna fr
„Góðir Íslendingar.
I
Árið sem nú er senn liðið hefur verið flestum okkar
gjöfult, en öðrum eru tregablandnar minningar ofar í
huga. Mestu skiptir þó trúin á að nýtt ár færi okkur
betri tíð og þrótt til að takast á við þau verkefni sem
bíða.
Árið hefur verið þjóðinni happadrjúgt. Staða efna-
hagsmála er með besta móti hvort sem litið er til sam-
anburðar við fyrri ár eða til annarra landa. Hagvöxtur
er hér meiri en í flestum nágrannaríkjum. Atvinnuleysi,
sem víða um lönd er hinn mesti vágestur, er lítið og
nær væri að tala um skort á vinnuafli. Bætt velferð
heimilanna hefur verið markmið og leiðarljós rík-
isstjórnarinnar og því leiðarljósi verður áfram fylgt á
nýju ári.
En ekki hafa allir notið sömu gæfu. Árið var sann-
kallað ár náttúruhamfara. Hver fellibylurinn rak annan
en þó enginn á borð við Katrínu sem fór yfir suðurhluta
Bandaríkjanna með þvílíku afli að vart stóð steinn yfir
steini í borginni New Orleans.
Enn skelfilegri voru þær fréttir sem bárust af nauð
manna í Pakistan þegar jarðskjálfti skók suðurhluta
Asíu í október. Tugir þúsunda létust og milljónir misstu
heimili sín. Bar þá svo við að hjálparstofnanir og Sam-
einuðu þjóðirnar kvörtuðu undan því að erfiðara væri
að afla fjár til hjálparstarfa en áður og var engu líkara
en um væri að kenna leiða á hörmungum og deyfð yfir
neyð náungans.
Við sem erum svo lánsöm að vera yfirleitt fjarri
heimsins ógn og hörmungum megum alls ekki láta doða
gagnvart umhverfinu og þeim sem minna mega sín ná
tökum á okkur. Okkur ber skylda til að rétta öðrum
hjálparhönd og gefa af því allsnægtaborði sem við sitj-
um við. Ríkisstjórnin brást við hörmungum vegna flóð-
bylgjunnar í Asíu og jarðskjálftans í Pakistan með fjár-
framlögum en enn mikilvægari þótti mé
sá samhugur sem þjóðin sýndi þeim sem
þarna áttu um sárt að binda með mynd-
arlegum gjöfum. Íslenskar hjálparstofna
unnu einnig fórnfúst og göfugt starf sem
sómi er að.
II
Oft er óblíð veðráttan okkur Íslend-
ingum ofarlega í huga og við hér á hjara
veraldar höfum ekki farið varhluta af dy
um náttúruaflanna. En það er vissulega
gott að búa á norðurslóðum. Úrkoman s
við kvörtum stundum yfir færir okkur
gnægð af vatni, þeirri auðlind sem einna
dýrmætust er á jörðu nú þegar vatns-
skortur hrjáir menn víða um heimsbygg
ina. Spámaður norðursins, Vestur-
Íslendingurinn Vilhjálmur Stefánsson, v
um kosti þess að búa í norðrinu, eða á n
vinalegu, eins og hann orðaði það. Kulda
klæða en ekki hitann, og gnægð af vatni
lindum, ekki síst í hafinu, gera lífið á no
bærilegra en víðast hvar annars staðar.
Áhrifa þróunar á heimskautasvæðinu
urfari og vistkerfi um alla jörð.
Rannsóknir á norðurslóðum eru þanni
fyrir alla heimsbyggðina og þar eigum v
að vera leiðandi. Ég kynnti mér nýverið
stofnun fræðaseturs á Ísafirði þar sem f
rannsóknir á jarðkerfinu sem kannaði b
loftslagi, straumum sjávar og hitastigi. Þ
inni gott dæmi um vaxandi áhuga landsm
vísinda- og háskólastarfi víða um land.
III
Enginn hefur opnað augu Íslendinga b
Áramótaávarp Halldórs Ásgrímssonar forsætisráðhe
Nefnd skoðar hve
Íslandi er mun hæ