Morgunblaðið - 02.01.2006, Page 23

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 2. JANÚAR 2006 23
dr-
kk-
ngi
t-
an
n
til
a
a
u
nu-
u í
sviðum, meistara
sér standa enda
nna heiminum
árdaga lýðveld-
u garðinn hér
við hið besta sem
hlaut æðsta heið-
kki uppgötvað
æmi séu nefnd,
rbót, sýna hve lit-
arfleifð hinna
orgs Guðna,
turporti og
r og hylli á er-
berst enn víða,
ári og sig-
á liðnu hausti
mannsins að fróð-
kunnáttumenn
gi við jöfra
em við höfum
huga er Kjarval
íslenskari en flest sem íslenskt er, hluti af
vitund okkar um landið og náttúruna.
Sama hugsun leitaði á mig þegar ég gekk
fyrir skömmu í nágrenni New York-borgar
um frægan höggmyndagarð sem kenndur er
við Donald Kendall, en hann var í áratugi
forstjóri alþjóðlegs stórfyrirtækis og ákvað
að setja upp listaverk eftir helstu snillinga
heims á grænum völlum við miðstöð starf-
seminnar. Þarna er að finna stórar högg-
myndir eftir Henry Moore, Miro, Giacometti
og aðra sem hæst risu í listaheimi liðinnar
aldar. Og þar stendur einnig verk Ásmundar
Sveinssonar, „Í gegnum hljóðmúrinn“.
Kendall sá það hjá Ásmundi í sérkennilega
húsinu sem listamaðurinn reisti sjálfur við
Sigtún í Reykjavík.
Það vakti stolt að sjá hve vel verk Ás-
mundar sómdi sér í samanburði við hina
meistarana enda sagði Donald Kendall sem háaldraður
gekk með okkur um þennan fallega garð að Ásmundur
væri án efa heimsfrægur ef fátækt og einangrun fámennr-
ar þjóðar hefði ekki fyrrum komið í veg fyrir að veröldin
nyti verka hans.
En nú erum við hvorki fátæk né einangruð. Þvert á
móti eru þjóðartekjur óvíða hærri og við höfum greiðan
aðgang í allar áttir. Okkur eru allir vegir færir og ekkert
að vanbúnaði. Því kynnumst við vel nánast daglega hér á
Bessastöðum í viðræðum við stríðan straum af áhrifafólki
í menningu, listum, viðskiptum og vísindum víða að úr
veröldinni sem ber að garði en einnig með þátttöku í fjöl-
mörgum viðburðum víða um heim.
Á liðnu ári var haldið í opinbera heimsókn til Kína með
fjölmenna sveit úr íslensku atvinnulífi, forystumenn yfir
hundrað fyrirtækja, fulltrúa háskólanna og vaskan hóp
áhugafólks úr ýmsum áttum.
Skömmu síðar kom forseti Indlands hingað til okkar
með fríðu föruneyti, vísindamönnum, forstjórum fyr-
irtækja, listamönnum og öðru áhrifafólki. Það var í fyrsta
sinn sem forseti Indlands kom hingað og reyndar er land
okkar fyrsta norræna ríkið sem forseti Indlands sækir
heim.
Það er tákn um breytta heimsmynd og hefðu þótt stór-
tíðindi á fyrri árum að Ísland nyti slíkra tengsla við Ind-
land og Kína, tengsla sem skapa okkur fjölmörg ný tæki-
færi – sóknarfæri sem margar aðrar þjóðir vildu gjarna
njóta.
Í Indlandi og Kína býr um þriðjungur mannkyns og í
náinni framtíð verða þau ásamt Bandaríkjunum helsta afl-
vélin í hagkerfi heimsins, þótt enn glími þau við fátækt til
sveita og í milljónaborgum. Indland er fjölmennasta lýð-
ræðisríki veraldar og hagvöxtur í Kína sífellt undrunar-
efni. Bæði löndin leggja nú aukna áherslu á rannsóknir og
háskólamenntun til að styrkja stöðu sína á sem flestum
sviðum og er ótrúlegt að sjá herdeildir rannsóknarfólks
og vísindamanna sem þar eru í önnum.
Það eru mikil forréttindi fyrir okkur Íslendinga að Ind-
verjar og Kínverjar vilji efla samvinnu við okkar þjóð og
leggi áherslu á að gera hana árangursríka. Það skapar
okkur vænlega stöðu í hinu nýja hagkerfi heimsins.
Ég veit af löngum kynnum við Indverja að þegar þeir
setja stefnuna á Ísland getur því fylgt margvíslegur
ávinningur. Viðræður við leiðtoga Kína á liðnu ári sann-
færðu mig einnig um að þeir telja að samvinna við Íslend-
inga geti orðið báðum þjóðum til mikils gagns.
Viðskipti, vísindi og menning verða burðarásar í þessari
þróun og fjölmörg fyrirtæki og þúsundir landsmanna
munu njóta góðs af henni.
Sambandið við Indland og Kína auðveldar íslensku at-
hafnafólki að ná forystu á heimsmarkaði eins og mörg ís-
lensk fyrirtæki hafa raunar þegar gert og fróðlegt er að
kynnast því að Kínverjar og Indverjar kjósa oft frekar að
eiga íslensk fyrirtæki að bandamönnum í markaðssókn til
annarra landa en að binda trúss sitt við stórfyrirtæki í
Evrópu eða vestan hafs. Í þessum efnum veitir smæðin
okkur forskot, sérstöðu sem úrslitum ræður.
Háskólarnir eiga hér einnig sóknarfæri enda greinilegt
að samvinna við íslenska vísindamenn og sérfræðinga er
Kínverjum og Indverjum keppikefli. Þekkingarsköpun á
fjölmörgum sviðum mun í vaxandi mæli eiga sér höfuðvígi
í þessum löndum og það var mér því fagnaðarefni nú fyrir
jólin að ýta úr vör með Háskólanum á Akureyri og Há-
skóla Íslands nýju Asíuveri, miðstöð fyrir rannsóknir og
umræðuefni sem hin nýja heimsmynd færir okkur. Asíu-
verið er vitnisburður um framtíðarsýn háskólanna og ný
samvinnuform á fræðasviði.
Þegar ég tók við embætti forseta Íslands áréttaði ég
ærið oft að brýnt væri að líta í auknum mæli til Asíulanda
og ánægjulegt er að sjá þá framtíðarsýn verða nú að veru-
leika, finna áhuga unga fólksins á þessari álfu.
Það kemur mörgum á óvart hve mörg fjölþætt og skap-
andi verkefni geta sett svip á samskiptin við hin fjöl-
mennu ríki; hönnun og húsagerð, tónlist og myndlist, vís-
indi og menntun en líka umfjöllun um réttindabætur og
siðmenningu. Hingað kom á liðnu sumri öflug sveit frá há-
skóla í Kína þar sem lagadeildin ein telur þúsundir nem-
enda og markmiðið var að leggja grundvöll að samvinnu
við Íslendinga um kennslu í mannréttindum.
Já, það eru sannarlega nýir tímar og við eigum svo
marga góða kosti að vandi verður úr að velja. Hin nýja
heimsmynd er okkur hliðholl og tækifærin í öllum álfum.
Í heimsóknum til Búlgaríu, Serbíu og Rússlands, og
fleiri landa í austanverðri Evrópu, hef ég glöggt fundið að
breytingarnar þar hafa einnig opnað okkur nýja mögu-
leika, jafnvel á sviðum þar sem við áður vorum lítt að
verki, í lyfjaframleiðslu, upplýsingatækni, fjármála-
starfsemi og félagsþjónustu svo að nokkur dæmi séu
nefnd.
Í Bandaríkjunum bíða okkar líka tækifæri á mörgum
sviðum: í útflutningi á afurðum íslensks landbúnaðar, á
vatninu okkar og skyrinu góða, í orkubúskap og vetn-
isnotkun, við þróun tækni sem dregur úr hættu á umturn-
un loftslags, í rannsóknum á hafstraumum og við nýsköp-
un í heilbrigðismálum. Við höfum kannski haft of þrönga
sýn á hve fjölþættan ávinning samskiptin við Bandaríkin
geta skapað.
Í þessum efnum gildir hið sama og um Kína og Indland,
Rússland og ríkin í Evrópu austanverðri, eða við land-
vinninga okkar fólks í Bretlandi, Danmörku og fleiri ná-
grannalöndum – alls staðar eru það þekking og hæfni sem
úrslitum ráða.
Menntunin sem hin unga kynslóð hefur hlotið er sú auð-
lind sem mestu varðar og áríðandi er að við leggjum
áfram rækt við hana.
Skólarnir eru orkuverin sem drýgst munu reynast,
þekking og þjálfun eiginleikar sem úrslitum ráða hvort
heldur er í framfarasókn á heimavelli eða í útrás til ann-
arra landa.
Hvað við getum og hvað við gerum ræður mestu um
orðstír okkar. Ef við höldum rétt á málum bíða okkar
bjartir tímar, hagsæld sem fært getur öllum betra líf,
bæði öldruðum sem skilað hafa ærnu ævistarfi og æsk-
unni sem gengur nú fyrstu sporin.
Íslendingar eru gæfuþjóð og við vonum að heilladísir
vaki áfram yfir landi okkar.“
nar
aður aldraðra þarf
remst í forgangsröð
Ólafur Ragnar
Grímsson
r
m
-
anir
m
a
ynt-
sem
a
gð-
var ekki í vafa
norðurslóðunum
ann má af sér
i og öðrum auð-
orðurslóðum
gætir í veð-
ig mikilvægar
við Íslendingar
ð hugmyndir um
fengist yrði við
reytingar á
Þar er á ferð-
manna á auknu
betur fyrir feg-
urðinni og litrófinu í náttúru landsins en
meistari Kjarval. Árið 1930, sama ár og
þjóðgarðurinn á Þingvöllum var stofnaður,
dvaldi hann þar sumarlangt og málaði fjöll-
in og hraunið, urð og grjót, svo sterkum
dráttum að listaverk hans og mynd okkar
af íslenskri náttúru hafa æ síðan verið
samtvinnuð. Þúsund árum fyrr höfðu for-
feður okkar lagt þar grunninn að því lýð-
ræði sem við búum við enn í dag og erum
stolt af.
Enginn staður á Íslandi er þjóðinni kær-
ari og sameinar hana meira en Þingvellir.
Mér hefur að undanförnu verið hugleikið
hvernig megi laða þangað í ríkari mæli
börn og fjölskyldur þeirra, ekki aðeins til
að njóta þar náttúrunnar heldur til að
komast í snertingu við sögu lands og þjóð-
ar. Ég hef því ákveðið, nú á 75 ára afmæli þjóðgarðsins,
að efnt skuli til hugmyndasamkeppni á árinu 2006 um
framtíð nánasta umhverfis Valhallar. Þar eigum við öll
að eiga okkur athvarf. Mikilvægt er að lögin frá 1930
verði í heiðri höfð en þar segir að Þingvellir við Öxará
skuli vera friðlýstur helgistaður allra Íslendinga.
IV
Góðir Íslendingar.
Við státum okkur gjarnan af því að vera allra þjóða
langlífust. Allra karla elstur varð Egill Skallagrímsson.
Mér flugu í hug á dögunum kvartanir hans um fóta-
kulda þegar hann orti um þá heldur dauflegu vist með
elli kerlingu:
„Langt þykki mér,
ligg einn saman,
karl afgamall,
án konungs vornum:
eigum ekkjur
allkaldar tvær,
en þær konur
þurfa blossa.“
Við sem erum í blóma lífsins og sitjum nú við stjórn-
völinn, í stjórnmálunum og atvinnulífinu, höfum ekki
aðeins skyldum að gegna gagnvart kynslóðunum sem
erfa landið. Við eigum ekki síður að tryggja öldruðum
örugga og góða afkomu.
Við megum aldrei gleyma því að aldraðir hafa átt
stóran þátt í að skapa þá velsæld sem nú ríkir og þeir
eiga að geta notið ævikvöldsins með reisn. Helst sem
lengst á eigin heimili og meðan heilsan leyfir úti í at-
vinnulífinu þar sem reynsla og viska þeirra getur komið
að góðum notum. Ég reifaði þessi sjónarmið á fundi
nokkurra ráðherra með Landssambandi eldri borgara
sem haldinn var nú rétt fyrir jól og lagði til að fulltrúar
stjórnvalda og eldri borgara héldu áfram nánu samráði
og samstarfi.
Meginverkefni þess starfs yrði tvíþætt, annars vegar
að ræða um leiðir til að draga úr tekjutengingu bóta og
hins vegar að fjalla um möguleika á því að auka þjón-
ustu við þá einstaklinga sem kjósa að búa áfram í
heimahúsum.
Ég minntist á þessum vettvangi fyrir einu ári á mik-
ilvægi fjölskyldunnar í íslensku þjóðfélagi. Fátt skiptir
hag fjölskyldunnar meira máli en verðlag á brýnustu
nauðsynjum. Ekki verður við það unað til framtíðar að
matvælaverð á Íslandi sé langt umfram það sem er í
grannríkjum okkar. Ég hef þess vegna ákveðið að setja
á fót nefnd með fulltrúum stjórnvalda, aðilum vinnu-
markaðarins og samtökum bænda til að skoða og skil-
greina ástæður þessa og koma með tillögur um úrbætur
í þessu efni.
Málefni öryrkja hafa verið mjög til umræðu að und-
anförnu og er það vel.
Ríkisstjórnin hefur ákveðið í samvinnu við aðila
vinnumarkaðarins að gera sérstakt átak í málefnum
þeirra og leggja áherslu á starfsendurhæfingu og gera
þær ráðstafanir sem auðvelda mega öryrkjum að fara
aftur út á vinnumarkaðinn. Þeir, eins og aldraðir, eru
ekki einsleitur hópur og sömu úrræði henta ekki öllum.
Margir búa við slík örkuml að engin von er um atvinnu-
þátttöku og verður að hlúa vel að þessum hópi. Aðrir
geta fundið störf við sitt hæfi með aðstoð og þjálfun.
Mikilvægt er að hverjum og einum sé gert kleift að
leita sér lífsfyllingar og nýta þá möguleika sem bjóðast
til hins ýtrasta.
V
Góðir Íslendingar. Á Þingvöllum hvílir hinn merki og
framfarasinnaði athafnamaður Einar Benediktsson
skáld. Hann kenndi okkur að hugsa stórt og sá kraftur
sem nú býr með þjóðinni væri honum mjög að skapi.
Framsýni hans og hugsjónaeldur verður okkur eilíf
hvatning til áframhaldandi afreka. Hinu má þó ekki
gleyma, eins og skáldið minntist oft á, að við verðum að
vera heil í því sem við tökum okkur fyrir hendur og
gæta þess að rækta okkur sjálf svo að við missum eigi
sjónar á því sem mestu skiptir í lífinu. Því vil ég að lok-
um taka undir með Einari, er hann segir í kvæðinu
Aldamót:
„Að elska, að finna æðanna slag, að æskunni í sálinni
hlúa,
það bætir oss meinin, svo heimurinn hlær,
svo höllinni bjartar skín kotungsins bær.
Sjálft hugvitið, þekkingin hjaðnar sem blekking,
sé hjarta ei með, sem undir slær.
Hver þjóð, sem í gæfu og gengi vill búa,
á guð sinn og land sitt skal trúa.“
Ég óska landsmönnum öllum nær og fjær gæfu og
friðar á nýju ári og þakka samskiptin á árinu sem nú er
að líða í aldanna skaut.“
erra
ers vegna matvælaverð á
ærra en í nágrannaríkjum
Halldór Ásgrímsson