Réttur - 01.04.1969, Blaðsíða 4

vor til fulls frelsis ótvíræður, jafnt söguleg-
ur sem þjóðlegur.
Sú venja hefur komizt á í íslenzkri sagna-
ritun, er fjallað er um hið 680 ára tímabil
erlendrar yfirdrottnunar á Islandi, að ritá um
landið sem hjálendu hinna erlendu yfir-
drottna, Noregs- eða Danakonunga, en
ekki sem nýlendu þeirra. Þessi venja á ef-
laust rætur að rekja til sagnaritunar okkar á
tímum sjálfstæðisbaráttunnar á 19- og 20.
öld, er nauðsynlegt var að halda í heiðri hinn
sögulega lögfræðilega rétt vorn. En ef litið er
á stöðu Islands í efnahagslegu tilliti á þessu
tímabili verður ekki komizt hjá því að telja
lándið hreina nýlendu Danakonungs. A hinn
bóginn er það happ okkar Islendinga að
nokkuð hafði áunnizt í sjálfstæðisbaráttunni
við Dani, áður en hin alræmda nýlendustefna
hófst eftir 1870 og þjóðir Asíu og Afríku
urðu mest fyrir barðinu á.
Ríki rómönsku Ameríku og einstöku ríki
í Asíu og Afríku varðveittu stjórnarfarslegt
sjálfstæði sitt á 19- og 20. öld, en urðu efna-
hagslega háð stórveldunum í Evrópu og
Norður-Ameríku. Nú hefði mátt ætla að Is-
land með tiltölulega fremur litla sjálfstjórn
hlyti sömu örlög. Að líkindum hefur bitur
reynsla þjóðarinnar af erlendri verzlunar-
ánauð hvatt leiðtoga hennar til að vera vel
á varðbergi í efnahagsmálum. Afstaða Al-
þingis í Fossamálinu á þriðja tug þessarar ald-
ar, er helztu virkjunarstaðir voru komnir í
hendur erlendra auðfélaga, en löggjafarsam-
koman gerði þau yfirráð að engu með laga-
setningu 1923, er gott dæmi um varfærni í
efnahagsmálum þegar erlendir aðilar áttu í
hlut. Því komst Island hjá þeim örlögum, —
að verða „stóriðjupeð" jafnvel áður en fullt
stjórnarfarslegt frelsi vannst. Sigurinn sem
vannst í sjálfstæðisbaráttunni 1944 var
mögulegur vegna þess að aldrei var hvikað
frá rétti vorum og vel tókst að knýja á Dani
í stjórnarmálinu. Auk þess höfðu íslendingar
sjálfir tekið verzlunina í eigin hendur og
höfðu óskorað vald yfir auðlindum landsins.
AÐ VARÐVEITA
SJÁLFSTÆÐIÐ
Með stofnun lýðveldis fyrir 25 árum hafði
þjóð vor loks öðlazt fullt frelsi og við tók
hin erfiða barátta hverrar þjóðar að firra
þjóðfrelsi sitt grandi. Islendingar mynda nýtt
lýðveldi í Evrópu þegar álfan logar í ófriði
og fjölmargar þjóðir heims heyja mannskæða
styrjöld til að vernda þjóðfrelsi sitt. Island
hafði ekki farið varhluta af þeirri styrjöld.
Samið hafði verið árið 1941 við Bandaríkja-
menn um „hervernd" og fengu þeir herstöðv-
ar hér. Ari síðar varar Bandaríkjastjórn Is-
lendinga við að stofna lýðveldi og veldur sú
íhlutun seinkun lýðveldisstofnunar. Og í
sama mánuði og lýðveldishátíðin er birtast
í New York Times greinar um nauðsyn þess
að Bandaríkin hafi fastar bækistöðvar á Is-
landi.
Hér heima taka ýmsir undir þessar hug-
myndir til að mynda Vísir sem um þessar
mundir var sérlega ginkeyptur fyrir öllu að
vestan. A hinum Norðurlöndunum komu
fram raddir um að Island sigldi hraðbyri í
greipar hinna engilsaxnesku þjóða. Við lýð-
veldisstofnunina blasti þá þegar við ný sjálf-
stæðisbarátta — barátta smáríkisins Islands
fyrir því að varðveita unnið frelsi í heimi
stórvelda, sem með ágengi og yfirdrottnun
sérhagsmunastefnunnar ógna öryggi smá-
þjóða.
Eftir aldarfjórðungs sjálfstæði íslenzka lýð-
veldisins er ekki úr vegi að líta til baka og
kanna hvernig Islendingum hefur gengið að
varðveita sjálfstæði sitt.
Er við fluttum konungsvaldið inn í landið
52