Morgunblaðið - 01.04.2006, Síða 42

42 LAUGARDAGUR 1. APRÍL 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÁRIÐ 1940 voru Reykvíkingar
38 þúsund og bjuggu flestir innan
Hringbrautar og Snorrabrautar.
Faðir minn var veggfóðrari og var
að flytja í bæinn um þetta leyti.
Hann fór allra sinna
ferða á reiðhjóli með
verkfæri á bögglaber-
anum. Borgin var
sem eitt sjálfbært
hverfi og íbúarnir
komust flestra sinna
ferða gangandi eða á
hjóli. Þá voru að með-
altali um 170 manns á
hvern hektara,
bjuggu þröngt og
voru margir í hverri
íbúð.
En borgin stækkaði
og dreifði úr sér; Ár-
bær, Breiðholt, Selás,
Grafarvogur og Grafarholt.
Ýmsir hafa bent á óhagkvæmni
þess að höfuðborgin skuli vera
jafn dreifbýl og raun ber vitni.
Samtök um betri byggð hafa til
dæmis verið dugleg við að benda á
leiðir til úrbóta sem fyrst og
fremst byggjast á tillögum um
þéttingu byggðar. Samtökin segja
að þétting stytti vegalengdir, lengi
frítíma, minnki mengun og streitu,
auki félagslíf, bæti samgöngur,
auki tekjur og samveru og skapi
vistvænna umhverfi. Ef rétt reyn-
ist er ekki eftir litlu að slægjast.
Þétting byggðar?
Það ber að varast að skjóta yfir
markið. Þegar betur er að gáð
standast ekki fullyrðingar á borð
við að Reykjavík sé strjálbýlasta
borg Evrópu og jafnist á við
byggðir Norður-Ameríku hvað
þéttleika varðar. Í nýútkominni
skýrslu skipulagssviðs um skipu-
lag samgöngumála í borginni kem-
ur fram, að þrátt fyrir að þéttleiki
hennar sé nánast helmingi minni
en meðaltal v-evrópskra borga
sem mið er tekið af, er hann nán-
ast sá sami og þéttleiki Kaup-
mannahafnar og Stokkhólms og
meiri en í Osló. Í sömu skýrslu
kemur einnig fram að þéttleiki
byggðar í Reykjavík er þrefalt
meiri en í bandarísku bílaborg-
unum Atlanta og Houston.
Það virðist ekki alltaf ljóst að
rök fyrir þéttingu byggðar séu
sett fram með hagsmuni íbúanna
að leiðarljósi. Togstreita skipu-
lagsyfirvalda annars
vegar og verktaka og
fjárfesta hinsvegar er
alþekkt fyrirbæri og
eðlilegt í sjálfu sér.
Sjálfum sér trú sækj-
ast verktakafyr-
irtækin, sem mörg
hver eru samvaxin
fjármálafáveldinu, eft-
ir hagkvæmum bygg-
ingamöguleikum þar
sem hámarksgróði er
hafður að leiðarljósi
og beita þá fyrir sig
rökum um þéttingu
byggðar. Af þessum
sökum er meiri áhugi fyrir „þétt-
ingu“ í miðbænum en í úthverf-
unum. Því ræður fasteignaverðið.
Háu lóðaverði þar er mætt með
því að byggja hátt og gjörnýta
reitina. Í þessu þéttingaræði eru
menningarverðmæti í hættu eins
og ný dæmi af Laugaveginum
virðast því miður vera á góðri leið
með að sanna.
Borg er eins og hún er
Af ýmsum ástæðum, aðallega
landfræðilegum, er borgin línulaga
og byggð frá vestri til austurs.
Hún er vissulega gisin, sér-
staklega þegar austar dregur. Þau
skipulagsvandkvæði sem þetta
leiðir af sér þarf að leysa með já-
kvæðum hætti og í samráði við
íbúa; þeim verður ekki sagt að
leysa sín mál með því að flytja í
þétta byggð vestan Elliðaáa. Í
Árbæ, Breiðholti og Grafarvogi er
önnur og þriðja kynslóð að búa
um sig í hverfinu sínu og vill
hvergi annarstaðar vera. Þar er
verkefni skipulagsyfirvalda,
stjórnmálamanna og embættis-
manna, að tengja hverfin betur
saman og gera borgina að sam-
felldri heild.
Þegar rætt er um að þétta
byggð þarf að hugsa um alla
byggð í borginni en ekki bara
miðbæinn og næsta umhverfi
hans. Og það má kannski hugsa
hlutina upp á nýtt.
Hringbrautin er dæmi um fram-
kvæmd sem var ákveðin fyrir ára-
tugum síðan. Það var búið að festa
hana svo rækilega í gamla skipu-
lagið að eftir að hafist var handa
varð engu þokað. Þó mátti nútím-
anum vera ljóst að um mistök var
að ræða. Þetta ætti að verða
stjórnmálamönnum í Reykjavík
víti til varnaðar og hvatning til að
endurskoða mosavaxnar ákvarð-
anir. Í því sambandi mætti spyrja,
hvort áætlanir um sjúkrahúsþorp
við Landspítalann séu ef til vill úr
takt við tímann? Væri mögulega
betra að byggja við (gamla) Borg-
arspítalann í Fossvogi og nýta
Landspítalalóðina á annan hátt?
Eru hugmyndir um Sundabraut
kannski vanhugsaðar; finnst ef til
vill þriðja leiðin í stað hina
tveggja?
Borgarskipulagið hefur oft á tíð-
um orðið að pólitísku deiluefni.
Það er ágætt; oft hjálpa deilur til
við skýra mál. Umræðan hefur
leitt til þess að tillögur sjálfstæð-
ismanna um bílaborgir í amerísk-
um stíl eiga undir högg að sækja á
sama tíma og hugmyndum um
sjálfbærni borgarhverfa með vist-
vænum samgöngum vex ásmegin.
Sjálfbærni leiðir af sér blandaða
byggð þar sem íbúar geta sem
mest stundað atvinnu, menntun,
og tómstundir í sínu hverfi.
Hnýtum saman
gamalt og nýtt
Þorleifur Gunnlaugsson skrifar
um skipulagsmál
’...sækjast verktaka-fyrirtækin, sem mörg
hver eru samvaxin
fjármálafáveldinu,
eftir hagkvæmum
byggingamöguleikum
þar sem hámarksgróði
er hafður að leiðarljósi
og beita þá fyrir
sig rökum um
þéttingu byggðar.‘
Þorleifur
Gunnlaugsson
Höfundur er í þriðja sæti á V-
listanum til borgarstjórnarkosning-
anna í vor og formaður Vinstri
grænna í Reykjavík
„SIGGI var úti með
ærnar í haga.“ Hann
byrjar í léttri heiðríkju
þessi söngtexti Jónasar
Jónassonar en verður
síðan einkennilega
drungalegur. Sama má
segja um kaffispjall
okkar félaganna sem
gekk aðallega út á gam-
ansögur eins og vant er.
En allar stukku þær
suður í mó þegar sam-
ræðan barst að frétta-
flutningi af fundum
andstæðinga Íraks-
stríðsins laugardaginn
18. mars síðastliðinn.
Þá voru þrjú ár liðin
síðan Bandaríkjamenn,
Bretar og bandamenn
þeirra, þ.m.t. Íslend-
ingar, gerðu árás á
Írak. Þessa atburðar
var minnst um víða ver-
öld, þar á meðal hér á
Íslandi með mótmæla-
aðgerðum á Ingólfs-
torgi og fundi í Há-
skólabíói. Eins og vera
ber var fjallað um þessa
atburði í fjölmiðlum
landsins. Lítið er um
fréttaflutning af atburð-
unum að segja, en þó
vekur framganga
Glúms Baldvinssonar,
fréttamanns NFS, at-
hygli. Hann tók annars
vegar viðtal við Stefán
Pálsson, formann Sam-
taka herstöðvaandstæð-
inga, og hins vegar
Hans Kristján Árnason,
einn aðstandenda Þjóð-
arhreyfingarinnar. Eft-
ir nokkuð eðlilegar
spurningar fengu þeir
Stefán og Hans Krist-
ján báðir furðulega
spurningu frá frétta-
manninum en svona var
hún orðuð til þess síð-
arnefnda: „Nú réðust
hryðjuverkamenn á
New York og felldu
turnana tvo, hvernig á
að bregðast við slíku,
hvernig á að bregðast
við hryðjuverkamönn-
um?“ Hvað vakti fyrir
fréttamanninum með
þessari spurningu? Er hann að halda
því fram að innrásin í Írak hafi verið
eðlileg vegna árása á Bandaríkin hinn
11. september 2001? Ef svo er væri
athyglisvert að fá útskýringu frá
fréttamanninum á þessum tengslum.
Þekkir hann tengsl hryðjuverkanna
11. september og Íraksstríðsins, önn-
ur en þau að innrásaraðilar notuðu
þau sem afsökun?
Lævís málflutningur
Málflutningur Glúms er sem berg-
mál af málflutningi hægri öfgastöðv-
arinnar Fox í Bandaríkjunum. Með
því að spyrða innrásina í Írak og 11.
september saman í myndum og máli
– og oft með jafn „sakleysislegum“
spurningum og fréttamaður NFS bar
fram – tókst, a.m.k. til skamms tíma,
að telja meirihluta Bandaríkjamanna
trú um að innrásin hefði átt rétt á sér.
Enginn veit neitt um meint gereyð-
ingarvopn, sem voru ástæða innrás-
arinnar, og vitað er að allt tal um
tengsl Íraks við hryðjuverkamenn
var byggt á sandi, enda blómstra
hryðjuverk þar sem aldrei fyrr. Í því
ljósi verður að skoða fréttaflutning
Fox-stöðvarinnar í aðdraganda og í
kjölfar innrásarinnar. Með slíkri
framsetningu er skákað í skjóli þjóð-
ernistilfinninga Bandaríkjamanna og
höfðað til þeirrar samstöðu sem hinar
hryllilegu árásir á New York ólu af
sér.
Það að taka undir þessar fáránlegu
tengingar er hins vegar meira en lítið
furðulegt. Ekki einu sinni ráðamenn
íslensku þjóðarinnar
voga sér að bera slíkt á
borð fyrir landsmenn
og þó eiga þeir nokkuð
undir því að stuðningur
þeirra byggist ekki ein-
göngu á blekkingum.
Bandaríkjamenn not-
uðu ýmsar tylliástæður
til að koma vilja sínum
fram, m.a.s. Hallór Ás-
grímsson segist ekki
hefðu stutt innrásina
hefði hann vitað það þá
sem hann veit í dag.
En Glúmur Baldvins-
son, fréttamaður NFS,
virðist vita betur.
Væntanlega megum við
eiga von á því næst þeg-
ar stríði er mótmælt að
hann spyrji fólk um
gereyðingarvopn Sadd-
ams Husseins. Að
spyrja, í þessu sam-
hengi, mótmælendur
gegn Íraksstríði hvað
þeim finnist um 11.
september jafngildir
áróðri fyrir lygum
Bandaríkjastjórnar.
Eins væri hægt að
spyrja hvað þeim finnist
um árásir bandamanna
á Dresden í seinni
heimsstyrjöldinni –
báðir atburðirnir eru
jafnótengdir Íraksstríð-
inu.
Leiksvið
fáránleikans
Og hvernig á að svara
svona spurningu? Að
vísu var svar Stefáns
aldrei flutt í fréttatím-
anum og Hans Kristján
sjálfsagt of dannaður til
að benda á fáránleika
spurningarinnar. Er
okkur ætlað að svara
svona spurningum með
skynsemi? Það væri
kannski eðlilegast að
hleypa þessu öllu upp í
vitleysu eins og gert er í
skemmtifréttaþáttum
vestra og svara bara:
„Jú, ég hefði viljað ráð-
ast á Holland. Þar er al-
veg fullt af múslimum
og stutt að fara.“
Kannski ættum við að gefa okkur fá-
ránleikanum algjörlega á vald og
svara: „Siggi var úti með ærnar í
haga.“ Skyldi nokkur taka eftir því?
Erum við ekki hvort sem er svo firrt
öllum veruleika og sannfærð um að
okkar lóð séu svo létt að litlu skipti þó
á vogarskálarnar séu látin? Slíkur er
eflaust skilningur margra sem að for-
spurðu eru taldir til hinna „viljugu“
þjóða, en þá spyr maður: Hvar liggur
ábyrgðin í lýðræðisríkjum?
Nú vitum við sem sagt að lágfóta
smýgur dældirnar og gýtur gráleit-
um augum á okkur auðtrúa æruleys-
ingjana. Það væri svo sem ekkert
skrýtið ef stríðsvargarnir litu slíkum
augum á okkur. Við sem búum við
það að tveir æðstu ráðamenn þjóð-
arinnar gera okkur fyrirhafnarlaust
samsek að ólöglegri innrás ef það
skyldi verða til þess að halda í nokkr-
ar atvinnuskapandi herþotur. Okkur
verður bara hugsað til þessara aum-
ingjans ráðamanna sem nú vaga
smeykir um holtin og skúmaskot Atl-
antshafsbandalagsins eða bíða þess
skjálfandi á beinunum að „nýjar til-
lögur“ komi að vestan. Og við spyrj-
um: Þora þeir heim?
Lágfóta dældirnar
smó – Fox-frétta-
mennska á NFS
Kristinn Schram og Kolbeinn
Óttarsson Proppé fjalla um
fréttaflutning af fundum
andstæðinga Íraksstríðsins
Kristinn
Schram
’Með því aðspyrða innrásina
í Írak og 11.
september sam-
an í myndum og
máli, og oft með
jafn „sakleys-
islegum“ spurn-
ingum og frétta-
maður NFS bar
fram, tókst,
a.m.k. til
skamms tíma, að
telja meirihluta
Bandaríkja-
manna trú um að
innrásin hefði átt
rétt á sér.‘
Kolbeinn Óttarsson Proppé er
sagnfræðingur, Kristinn Schram er
þjóðfræðingur.
Kolbeinn Óttarsson
Proppé
FYRIR rúmu ári ofhitnaði síma-
kerfi Tryggingastofnunar ríkisins
þegar forstjóri þar skrifaði í blöð-
in hverjar væru bætur öryrkja og
eldri borgara.
Þar voru nefndar tölur – bætur
væru um 150.000 kr.
á mánuði.
Að auki kom fram í
umræddri grein að
það væri algjör mis-
skilningur að þetta
fólk mætti ekki hafa
neinar tekjur – það
væri ekki hróflað við
því innan vissra
marka.
Það hefur löngum
verið þannig að fólk
tekur mark á tölum
frá ráðandi mönnum
– en því miður er allt-
af að koma betur og
betur í ljós að þar er stólað á fá-
fræði almennings annars vegar og
að þurfa aldrei að bera ábyrgð á
neinu sem sagt er hins vegar.
Þegar örþreytt starfsfólk TR
var búið að sansa alla sem hlut
áttu að máli og útskýra að þessar
150.000 krónur væru ekki greidd
laun heldur eitthvað annað fóru
þeir sem eitthvað gátu bjargað sér
að reyna að vinna smávegis í
trausti þess að það stæði þó að
minnsta kosti að það væri í lagi að
vinna fyrir fasteignagjöldunum
eða húsaleigunni.
En viti menn – nú riðar TR á
barmi vandamála við að ná þess-
um krónum af öreigunum og til
þess þarf að fá mannskap sem
þarf kaup – nokkra
tugi milljóna sem
mun vera margföld sú
upphæð sem er verið
að innkalla af fátæk-
um öreigalýð.
Það er lögð áhersla
fyrir næstu kosningar
á sjúkrarými fyrir
aldraða sem ekki er
vanþörf á þar sem
þeir fá ekki inni á spí-
tulum og eru flestir
orðnir veikir af af-
skiptaleysi og pen-
ingaáhyggjum.
Stefnan er ennþá
að stýra því hvar í klefa þessi úr-
gangur þjóðfélagsins á að vera í
stað þess að fólkið fái úr útbólgn-
um lífeyrissjóðum sínum sína eigin
peninga og geti lifað með reisn
síðustu árin.
Skattpíningin á þetta fólk er lát-
in viðgangast – það eina sem er
aðhafst er að einhverjir sam-
viskulausir eiginhagsmunaseggir
senda frá sér tölur sem þeir laga
að þörfum stjórnarinnar.
Það er svo umhugsunarefni
hvers þeir eiga að gjalda sem búa
einir og hafa aðeins einar tekjur
til að lifa á því í öllum útreikn-
ingum kemur út betri tala þegar
talað er um tvenn laun.
Það er þó staðreynd að ekki eru
allir í sambúð.
Það er gaman að koma á staði
eins og til Þýskalands þar sem
eldri borgarar eru vel klæddir,
kátir og áhyggjulausir – á ferða-
lögum og á fínum veitingahúsum
að loknu ævistarfi.
Ferðamenn frá mörgum löndum
eru eldra fólk sem hefur nóga
peninga til að hafa það gott í ell-
inni.
Vissulega eru margir hér sem
geta það líka.
En hinir eru of margir sem ekki
eiga fyrir mat eða fötum.
Er græðgi og samviskuleysi að
verða aðalsmerki þessarar þjóðar?
Vandamál við að
leysa vandamál
Erla Magna Alexandersdóttir
fjallar um skort ’Er græðgi og samviskuleysi að verða
aðalsmerki þessarar
þjóðar?‘
Erla Magna
Alexandersdóttir
Höfundur er spámiðill.