Morgunblaðið - 01.04.2006, Side 54

54 LAUGARDAGUR 1. APRÍL 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Á ÍSLANDI hefur
verið nánast þver-
pólitísk sátt um
stefnu í áfeng-
ismálum. Hún hefur
gengið út á að hafa
hemil á markaðs-
öflum við sölu og
dreifingu á áfengi.
Þess vegna er ÁTVR
– Áfengis og tóbaks-
verslun ríkisins til.
Annað veifið hafa
ungir frjálshyggju-
menn, einkum innan
Sjálfstæðisflokksins
en þó einnig innan
annarra flokka, tekið
upp baráttu fyrir af-
námi ÁTVR. Þegar
það hefur ekki tekist,
m.a vegna andstöðu
innan eigin flokka þessa fólks, hef-
ur verið reynt að stíga smærri
skref og koma léttvíni og bjór inn
í almennar matvöruverslanir.
Einnig þetta hefur mætt mikilli
andstöðu. Til hvaða bragðs er þá
gripið? Þá er einfaldlega farið
bakdyramegin að málinu. Fram
hefur komið að Árni
Mathiesen fjármála-
ráðherra hafi nú
kynnt, fyrir hönd rík-
isstjórnarinnar, í báð-
um stjórnarflokk-
unum, frumvarp um
að gera ÁTVR að
hlutafélagi! Sam-
kvæmt formúlunni
verður þá fyrst sagt
að ekki standi til að
selja hlutaféð en það
þó síðan gert að
nokkrum tíma liðnum.
Þetta er aðferðin.
Hún er lúaleg.
Síðan er nátt-
úrulega hitt sem að
þessu máli snýr, að
fyrir fjármálaráð-
herra og ríkisstjórn
vakir að hafa réttindi af starfs-
fólki, ráðningarkjör og lífeyrisrétt.
Það vefst ekki fyrir stjórnarmeiri-
hlutanum á Alþingi að hygla sjálf-
um sér í lífeyrisréttindum. En
þegar kemur að starfsmönnum
ríkisins almennt þá er annað upp
á teningnum. Menn setur hljóða.
ÁTVR einkavætt
bakdyramegin
Ögmundur Jónasson fjallar
um ÁTVR
Ögmundur Jónasson
’Þetta er að-ferðin. Hún
er lúaleg.‘
Höfundur er alþingismaður
og formaður BSRB.
TILGANGUR
þessara skrifa er að
veita íslenskum fjár-
festum innsýn inn í
sænskt og skandinav-
ískt viðskiptaum-
hverfi.
Það er áberandi að
stjórnendur sænskra
stórfyrirtækja nefna
sjaldan hve mikill hlut
af velgengninni er að
þakka hagnaðinum,
sem er af rekstri
sænsku eininganna
erlendis.
(Sony) Ericsson t.d. sýnir mjög
góða afkomu en enginn veit hve
mikill hagnaðurinn er vegna sam-
runa við Sony eða hve mikill hagn-
aðurinn var af rekstrinum erlendis.
Umræðan í fjölmiðlunum í Sví-
þjóð snýst um að viðhalda starfs-
mannafjöldanum, miklu frekar en
að ná hámarkshagnaði. Þess vegna
er „íslenska leiðin“ svo óvinsæl í
Skandinavíu, þar sem íslensku
stjórnendurnir hafa hagnað fyr-
irtækjanna alltaf að leiðarljósi,
frekar en að hafa ofmönnuð fyr-
irtæki.
Hinn áratugalangi sósíalíski
áróður hefur skapað almennt sam-
félagslegt viðhorf til fyrirtækja, þar
sem aðalmarkmiðið fyrirtækja, er
að skapa atvinnu fyrir atvinnulausa,
en ekki að skapa hámarksarð. Þetta
samfélagslega viðhorf er líka við-
horf forstjóranna.
Forstjóra Volvo ætti að reka um-
svifalaust, vegna ummæla sem
hann viðhafði í útvarpsviðtali síð-
astliðið sumar, þar sem hann sagði
að megin takmark hans sem for-
stjóri væri að sjá til þess að starfs-
mönnunum fækkaði ekki. Ég er al-
veg sannfærður um að ef þessi
ummæli kæmust til eyrna eigand-
ans (FORD Corperation) þá fengi
Volvo forstjórinn að fara um-
svifalaust. Í sama viðtali sagði hann
að það væri um 25–30% ofmönnun í
sænskum fyrirtækjum og það er
líklega ekki ofmetið.
Kaupþing banki er þekktur í Sví-
þjóð fyrir einstakan árangur. Þegar
Kaupþing keypti nokkra banka og
sameinaði þá í einn banka, unnu um
560 manns hjá bönkunum en var
fækkað í 160 en um
leið þrefaldaðist veltan
og bankinn fór að sýna
hagnað í fyrsta skipti í
langan tíma. Það kom í
ljós að það þurfti ekki
meira starfsfólk.
Mér var boðið á
kynningu hjá Kaup-
þing banka þar sem
sænski forstöðumað-
urinn sagðist vona að
hann gæti eins fljótt og
auðið væri, farið að
ráða fólk aftur án þess
að rökstyðja hversvegna það væri
svona brýn þörf á að ráða fleira
fólk. Það virðist vera mjög almenn
viðhorf hjá forstjórum í Svíþjóð að
ráða of mikið starfsfólk. Það er
ekki augljóst að það þurfi miklu
meira starfsfólk hjá Kaupþing
banka í Stokkhólmi og mitt ráð til
stjórnenda bankans er að fara afar
varlega í allar mannaráðningar
vegna laga um starfstryggingu,
sem í raun þýðir að ef fyrirtæki
ræður starfsmann getur fyrirtækið
aldrei losað sig við starfsmanninn
ef fyrirtækið er ekki lagt niður eða
sett á hausinn.
Tvö önnur íslensk fyrirtæki í
eigu Íslendinga eiga augljóslega í
vanda vegna ofmönnunar, en það
eru fyrirtækin Debenhams og
Ticket resebyrå. Íslensku eigend-
urnir að þessum fyrirtækjum þurfa
að gera augljósar breytingar til að
ná meiri hagnaði af rekstrinum.
Íslensku fyrirtækin eiga undir
högg að sækja í Skandinavíu, vegna
þess að Skandinavískir fjölmiðlar
eru Íslendingum óvinveittir. Sér-
staklega dönsku blöðin sem reyna
að gera íslensk fyrirtæki og ís-
lenska fjárfesta tortryggilega með
greinaskrifum um að íslensk fjár-
mál standi á brauðfótum og að
„eitthvað“ ólöglegt, spilling eða
„rússneskir mafíupeningar“ séu í
gangi. Danska blaðið „Take off“
sker sig sérstaklega úr hvað varðar
óvinveitt skrif um Íslendinga eins
og skrif blaðsins um íslenska flug-
félagið Sterling. Það hefur ekki birt
eina einustu grein um Sterling sem
hefur jákvæðan tón í garð fyrirtæk-
isins. Aftur á móti eru allar greinar
blaðsins um SAS alltaf mjög já-
kvæðar. Þessi dæmi sýna að skand-
inavískir fjölmiðlar eru ekki eins
áreiðanlegir og „hlutlausir“ eins og
þeir sjálfir vilja láta.
Meginástæðan er augljóslega
vankunnátta um íslenskt viðskipta-
líf og viðskipavenjur og lífsstíl. Ís-
lenskir fjárfestar verða að vita að
Skandínavar „trúa“ því að allt sem
er skandinavískt hafi yfirburði yfir
allt annað í heiminum. Það er stór-
kostlegur mismunur á íslenskum
hugsunarhætti og þeim skandinav-
íska, kannski vegna mismunandi
náttúrulegra aðstæðna. Á Íslandi er
mjög mikil framtíðartrú og sókn-
arvilji. Það eru bara 100 ár frá því
Ísland var fátækasta ríki í Evrópu
en núna liggjum við í einu af topp-
sætunum og meginskýringin er góð
menntun, þekking og áræði. Ef allt
sem Íslendingar hafa gert væri
bara tómt bull og vitleysa værum
við eflaust enn í moldarkofunum.
Góður maður lýsti íslensku við-
skiptalífi eins og að gera út fiski-
skip. Það er ekki alltaf góður afli
eða gott veður, en maður gefst ekki
upp og maður leggur netin sín á
hverjum degi, hvernig sem viðrar
og hvernig sem aðstæður eru. Til
þess þarf mikið áræði, vilja, skipu-
lagningu, kunnáttu, og trú á
drauminn. Þetta grundvallarlífs-
viðhorf þekkist varla lengur í
Skandinavíu, þar sem allt gengur
út á að „ríkið“ (einhver annar)
standi fyrir örygginu, atvinnunni,
fjármagninu og nýsköpun í atvinnu-
lífinu er með því minnsta sem ger-
ist í Evrópu.
Ég á mér draum um að íslenskir
fjárfestar sameinist um að kaupa
Tívolí í Kaupmannhöfn.
Viðskiptaumhverfi
í Skandinavíu
Steinþór Ólafsson fjallar um
viðhorf Skandinava til íslensku
innrásarinnar
Steinþór Ólafsson
’Ég á mér draum um aðíslenskir fjárfestar sam-
einist um að kaupa Tívolí
í Kaupmannhöfn.‘
Höfundur er framkvæmdastjóri
Stockholm Excursions í Stokkhólmi.
Á FYRSTU fimm árum ald-
arinnar hafði fjöldi þeirra barna
sem fá umönnunarmat
frá Tryggingarstofnun
vegna margs konar
hegðunar- og geðrask-
ana meira en tvöfald-
ast. Þessi börn voru
1.093 í desember 1999
en 2.399 í desember
2004. Fjölgunin er því
um 119%.
Á það var bent að
svona mikil fjölgun
vegna hegðunar- og
geðraskana myndi kall-
ast faraldur ef um
smitsjúkdóm væri að
ræða. Ráðgjafi Tryggingastofn-
unar upplýsti, að ásókn foreldra í
umönnunarmat fyrir börn með
hegðunar- og geðraskanir fari
stöðugt vaxandi. Aukningin er
skýrð með því að fleiri börn fái
læknisfræðilega greiningu á vanda
sínum, greiningin sé orðin betri og
ákveðnari og fleiri börn séu um
leið sett á lyf en áður.
Hvað er að gerast? Um 2,5%
barna og unglinga greinast orðið
með hegðunar- og geðraskanir, eða
fleiri en myndu greinast með
þroskaraskanir samkvæmt normal-
dreifingu.
Lítum á einn þátt sem gæti haft
áhrif á þessa þróun.
Fyrir nokkrum áratugum voru
börn lítt snortin af upplýsinga- og
samskiptatækni og sjónrænum
áreitum. Sjóndeildarhringurinn var
víkkaður og reynsluheimurinn
auðgaður við leik og störf, for-
eldrar, afar og ömm-
ur sögðu sögur, læsir
lásu. Nálægð og sam-
skipti kynslóða
hvöttu til hlutverka-
leikja og eftirlíkinga
sem ásamt sagnahefð
og lestri þroskuðu
sjálfsþekkingu,
innsæi og samkennd.
Þekkingar og reynslu
var aflað við verk-
þjálfun og hand-
leiðslu eða lestur
bóka.
Málþroski óx af
samskiptum barna og fullorðinna
og lestrartakan varð því auðveldari
sem fyrir lá traustari tenging
hljóðmyndar orða við merking-
armynd eða daglegan veruleika í
þeirri röð að upplifaður veruleiki
er studdur hljóðmynd talaðs máls
sem síðan varðveitist í sjónmynd
ritaðs máls.
Í dag er samfélagsmyndin önn-
ur. Í stað söguhefðar og hand-
leiðslu fullorðinna, þar sem bein
reynsla eða hlustun er kveikja
innri mynda, leysa nú myndrænar
framsetningar og eftirlíkingar
beina upplifun og frásagnir af
hólmi í æ ríkari mæli. Skjáir sjón-
varps og tölva birta ómældar sjón-
rænar víddir og ekki síður
veruleikafirrta afþreyingu.
Myndræn áreiti eru æ áhrifa-
ríkari í lífi barna og tengingar
merkingarmynda og máls, (einkum
sjónmynda ritmáls), virðast sífellt
veikjast. Myndræn hugsun örvast
meira en áður á kostnað hljóð-
rænnar hugsunar; að hugsa með
orðum. Myndhugsuðir, sem fá
góða sjónræna örvun og taka vel
við sér á forskólaaldri, sýna oft
ýmis einkenni bráðgerra barna.
Myndræn hugsun þessara barna,
vinnsla og kunnátta er lýtur að
samskiptatækni er oft ótrúleg við
upphaf skólagöngu. Vafalaust má
segja að sjónræn/myndræn skyn-
vinnsla hafi verið örvuð á kostnað
heyrnrænnar skynjunar og jafnvel
málþroska.
Þegar þessi börn byrja í skóla
er skyndilega skipt um skynj-
unarrás. Myndræn viðfangsefni
eru ekki lengur mikilvægust, að
„lesa“ merkingu veruleikans og
myndrænnar framsetningar hans
er ekki lengur þroskaleiðin. Bein
reynsla, athafnir og myndræn
sjónvinnsla skulu víkja fyrir „bók-
námi“ – kyrrsetu, hljóðvinnslu og
myndvinnslu tákna.
Bækur gefa aðgengi að reynslu
og upplifun annarra, við lestur
vekur sjónmyndin, (textinn), hljóð-
mynd, (röddin í höfðinu), sem sam-
an gefa merkingarmynd eða mynd-
ræna upplifun af reynslu eða
boðskap höfundar. Lestur flytur
þannig upplifun úr einum huga í
annan.
Lestrarkennsla fæst mjög við
sjónmynd tákna, (bókstafa), hljóð-
mynd þeirra og hljóð og röðun í
orð. Tæknivinna lestrar getur jafn-
vel orðið markmið í sjálfu sér. Til-
gangurinn getur gleymst; flutn-
ingur upplifunar úr einum huga í
annan og tæknivinnan því orðin
þrotlaust basl. Sjónmynd orða og
hljóðmynd eru þá slitnar úr
tengslum við merkingarmynd þess
lesna. Lesskilningur fer þannig
forgörðum; sviðsetning hins lesna
fer ekki fram í huga lesandans,
engin upplifun, engin gleði, enginn
tilgangur.
Blindur sér ekki, lesblindur sér
ekki merkingarmynd orðsins sem
hann reynir að lesa. Lesblind börn
eru myndræn og mjög háð því að
„sjá“ merkingarmyndir orða. Orð,
sem þau „skilja“ ekki, kveikja
enga merkingarmynd. Auk þess
eru sum orð, gjarnan smáorð,
„myndlaus“. Lesblindir „hrasa“ um
myndlaus orð og orð sem þeir
skilja ekki. Oft virðist sem les-
blinda eða dyslexia og athygl-
isbrestur einhvers konar fari sam-
an. Er þá sem myndræn börn, sem
fljót voru til, „læri“ ekki merkingu
ýmissa mikilvægra hugtaka sem
skipta máli um mannleg samskipti
og félagslega hegðan. Varða þessi
hugtök m.a. orsaka-samhengi,
tímaskyn og samskiptareglur.
Þau eru því blind á merkingu
þessara orða og skilja þá ekki fyr-
irmæli eða reglur þar sem orðin
koma fyrir. Þessi blinda veldur oft
misskilningi.
Ætla má að börnum, sem hafa
notið myndrænnar örvunar og
sannað sig á forskólaaldri, bregði
verulega þegar þau setjast á skóla-
bekk og skipt er um skynjunarleið
og verklag allt. Mörg verða óstýri-
lát og erfið, jafnvel svo að talað er
um geðraskanir og gripið til lyfja-
gjafar svo þau verði hamin.
Ef til vill væri ráð að þjálfa sam-
þættingu sjónmynda/hljóðmynda
og merkingamynda; gefa mynd-
lausum orðum merkingarmyndir,
skilgreina lykilhugtök og hvetja
börn til afreka í því sem þeim læt-
ur best.
Sturla Kristjánsson fjallar um
lesblindu
Sturla Kristjánsson
’Ætla má að börnum,sem hafa notið mynd-
rænnar örvunar og sann-
að sig á forskólaaldri,
bregði verulega þegar
þau setjast á skólabekk
og skipt er um skynj-
unarleið og verklag allt.‘
Höfundur er er kennari, sálfræðingur
og Davis leiðbeinandi og rekur LES-
.IS, Námsþjónustu.
TENGLAR
..............................................
www.les.is
Að horfa á hljóð og hlusta á mynd
Fullkomnaðu
verkið með
Þ
A
K
R
E
N
N
U
K
E
R
FI
á
öllhús
–
allsstaðar
Þ
A
K
R
E
N
N
U
K
E
R
FI
á
öllhús
–
allsstaðar
BLIKKÁS –
Smiðjuvegi 74
Sími 515 8700
Hlíðasmára 11, Kóp.
sími 517 6460
www.belladonna.is
Réttu stærðirnar