Morgunblaðið - 01.07.2006, Blaðsíða 22

22 LAUGARDAGUR 1. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Á
rið 2000 voru fyrstu raunverulegu
stjórnarskiptin í Mexíkó í 70 ár
þegar Vicente Fox og PAN-
flokkurinn sigruðu í forsetakosn-
ingunum. Miklar vonir voru
bundnar við þessa stjórn, en nú líta margir
Mexíkóar svo á að hún hafi ekki getað staðið
við loforð sín. Martha Bárcena Coqui, sendi-
herra Mexíkó á Íslandi með aðsetur í Dan-
mörku, er innt eftir skýringum á því hvers
vegna fólk hafi orðið fyrir svo miklum von-
brigðum og hvort hún telji þessar tilfinningar
þess réttmætar.
„Þegar Vicente Fox vann forsetakosning-
arnar árið 2000 og kom PRI-flokknum frá voru
vissulega miklar vonir bundnar við stjórn hans.
Við megum þó ekki líta svo á að þegar hann
sigraði í forsetakosningunum, fyrir sex árum
hafi það verið hin eina sanna breyting heldur
var sigurinn frekar afleiðing þróunar sem hófst
miklu fyrr. Kosningalögum í Mexíkó var breytt
löngu áður, til dæmis var kommúnistaflokkn-
um og öðrum vinstri flokkum leyfð þátttaka.
Við sjáum allt frá 1980 að fylgi við PRI-
flokkinn dalaði smám saman í kosningum allt
þar til PAN-flokkurinn sigraði árið 2000.
Hnignun PRI-flokksins hófst í litlum bæjum og
í dreifbýlinu. Smám saman fóru bæði PAN og
PRD-flokkurinn að vinna sveitarstjórnarkosn-
ingar og kosningar til ríkisstjóra, auk þess sem
þeir fengu fleiri og fleiri þingsæti. PRI-
flokkurinn missti svo þingmeirihluta árið 1997
en í forsetakosningunum 1988, þegar PRI-
frambjóðandinn Carlos Salinas varð forseti,
mótmælti samfylking vinstri manna niðurstöðu
talningarinnar harðlega þar sem hún taldi sig
hafa unnið.
Stjórnarbreytingin gerðist sem sagt hægt og
sígandi en vissulega var sigur PAN og Vicente
Fox hápunktur hennar. PRI er þó ennþá
stærsti flokkurinn í báðum deildum þingsins,
þó hann hafi ekki hreinan meirihluta.“
Efnahagslegur stöðugleiki
„Hvað varðar möguleg vonbrigði almenn-
ings með nýju stjórnina verðum við að hafa í
huga að allar stofnanir ríkisins voru byggðar
upp eftir höfði PRI-flokksins og með það í huga
að hann réði landinu. Það liggur í augum uppi
að það er ærið verkefni að gera nauðsynlegar
breytingar á þessum stofnunum, sérstaklega
með það fyrir augum að gera verkferla og
ákvarðanatöku opnari og lýðræðislegri. Þessar
breytingar hafa reynst flóknari en við var bú-
ist, sérstaklega þar sem PAN-flokkur Fox hef-
ur ekki verið með meirihluta á þinginu og er
ekki einu sinni stærsti flokkurinn þar. Sam-
starfið á milli forseta og þings var því kannski
ekki eins árangursríkt og sumir hefðu viljað og
reiknuðu með. Mörg mikilvæg mál fengust
samþykkt, en önnur ekki en það sem má ekki
gera lítið úr er að undanfarin sex ár hefur verið
efnahagslegur stöðugleiki.
Ég get skilið að einhverjum finnist að ekki
hafi mikið breyst til hins betra þar sem miklar
væntingar voru gerðar til Fox og stjórnar hans
fyrir sex árum. Kannski er ekki raunhæft að
ætlast til þess að hann gæti staðið undir þeim
öllum. Ég tel þó að við færumst hægt en þó af-
ar örugglega í rétta átt.“
Hvað hefur Vicente Fox helst reynt að gera
til umbóta síðastliðin sex ár og hvernig hefur
því verið tekið á þinginu?
„Helstu umbætur sem forsetinn hefur reynt
að gera eru umbætur á skattkerfinu, í orku-
geiranum, á vinnulöggjöf og umbætur á eft-
irlaunakerfinu í Mexíkó. Á þessum sviðum hafa
ekki orðið framfarir að neinu marki, aðallega
vegna þess að þetta eru fjögur krítísk svið rík-
isins sem erfitt er að ná samstöðu um.
Einhverjar breytingar hafa orðið á skatt-
kerfinu, en ekki hefur náðst samstaða um nein-
ar heildstæðar umbætur. Ástæðan fyrir því er
að um er að ræða ágreining um grundvall-
aratriði sem ekki hefur tekist að leysa. Á með-
an sú stjórn sem nú situr hefur viljað hækka
virðisaukaskatt hefur stjórnarandstaðan mót-
mælt því og lagt áherslu á að hækka tekju- og
eignaskatta á þá sem hafa meiri tekjur.
Sem fyrr segir þá höfum við tekið skref í átt
til þess að hækka skatta sem er nauðsynlegt
því núna innheimtir mexíkóska ríkið afar lítið,
eða 11% af landsframleiðslu í skatta en til sam-
anburðar innheimtir Danmörk 54% af lands-
framleiðslu. Það liggur í augum uppi að ef
leggja á fjármagn í nauðsynlega innviði sam-
félagsins eins og menntakerfið, heilsugæslu og
þess háttar, þá þarf skattbyrðin að hækka ein-
hvers staðar, um það er algjör samstaða.
Ágreiningurinn snýst um hver á að borga.“
Þrír eiga möguleika
Þing- og forsetakosningar fara fram nú um
helgina og jafnvel er hægt að tala um fyrstu
frjálsu kosningarnar í Mexíkó. Bárcena er
spurð að því hvað hún geti sagt um helstu
frambjóðendur og um kosningabaráttuna.
„Ég er ekki sammála því að þetta verði
fyrstu frjálsu kosningarnar í Mexíkó. Kosning-
arnar 1994 og árið 2000 voru án efa frjálsar og
réttlátar. Ég tel að stofnun IFE árið 1990, sem
er eftirlitsstofnun kosningamála og óháð rík-
inu, hafi leikið lykilhlutverk í þessum efnum.
Það sem helst er gagnrýnivert við kosning-
arnar núna er tvennt. Í fyrsta lagi eru engin lög
sem setja hámark á hversu miklu stakir fram-
bjóðendur mega eyða í prófkjörsbaráttu innan
flokkanna né lög sem hafa eftirlit með því hver
styrkir frambjóðendurna. IFE fylgist náið með
því hversu mikið hver flokkur og hver fram-
bjóðandi eyðir í kosningabaráttunni núna auk
þess sem flokkarnir verða að gera grein fyrir
hvaðan þeir fá sínar tekjur. Engin lög gilda
hins vegar ennþá um prófkjör innan flokkanna
sjálfra og því fóru þau fram án þess að nokkur
vissi hver borgaði fyrir kosningabaráttu
þeirra. Í öðru lagi þurfa flokkarnir ekki að gefa
það upp ef þeir fá afslátt á auglýsingatíma hjá
sjónvarpsstöðvunum. Einhver flokkur gæti því
fengið afslátt og rekið sína kosningabaráttu
ódýrar en hinir.
Í baráttunni um forsetastólinn eru fimm
frambjóðendur, þar af þrír sem eiga raunhæf-
an möguleika á að vinna; Roberto Madrazo
sem er fyrrverandi ríkisstjóri í Tabasco og for-
maður PRI-flokksins, Felipe Calderón, fyrr-
verandi orkumálaráðherra í stjórn Vicente Fox
sem er frambjóðandi PAN-flokksins, sem segja
má að sé hægri-flokkurinn í Mexíkó, og Andrés
Manuel Lopez Obrador, fyrrverandi borg-
arstjóri í Mexíkóborg sem er frambjóðandi
vinstriflokksins PRD og bandalags smærri
vinstri flokka. Að lokum má nefna tvo minni
flokka undir stjórn Patriciu Mercado og Ro-
berto Campa sem bjóða fram í von um að festa
sig í sessi, en til þess þurfa þeir að ná að
minnsta kosti 2% fylgi.
Kosningabaráttan hefur verið mjög hörð og
þrír efstu frambjóðendurnir hafa verið með
fylgi í kringum 30%. Samkvæmt nýjustu skoð-
anakönnun eru López Obrador og Calderón
efstir og hnífjafnir og með nokkurt forskot á
Madrazo. En eins og við vitum öll þá segja
skoðanakannanir ekki alltaf fyrir um úrslit.“
Undanfarin ár hefur nokkur konar vinstri
bylgja breiðst út um Rómönsku Ameríku. Ef
vinstri frambjóðandinn Lopez Obrador vinnur
forsetakosningarnar, væri þá hægt að túlka
það sem höfnun íbúa Mexíkó á því opna mark-
aðshagkerfi sem hefur verið ríkjandi og Frí-
verslunarsamningi Norður-Ameríku?
„Það er rétt að svo virðist sem kjósendur í
Rómönsku Ameríku séu að kjósa vinstri-
sinnaða frambjóðendur, en við verðum líka að
gera okkur grein fyrir að það er ekki bara ein
vinstri hreyfing í heimsálfunni heldur er um
margar hreyfingar að ræða og áherslur þeirra
og uppruni er afar mismunandi eftir löndum.
Ég held að efnahagsstefnan, sem leggur
mikla áherslu á einkavæðingu í hinum ýmsu
greinum og frelsi í viðskiptum, hafi að sumu
leyti gengið vel og styrkt efnahaginn í álfunni,
sérstaklega í Mexíkó. Hins vegar hefur þessi
efnahagsstefna ekki verið eins árangursrík á
öllum þeim sviðum sem vonast var eftir og að
vissu leyti hefur hún fest í sessi og jafnvel
breikkað bilið milli þegna landanna í fé-
lagslegum og efnahagslegum skilningi. Af
þessum sökum finnst mörgum í Rómönsku
Ameríku og í Mexíkó að þetta efnahagsmódel
nýfrjálshyggjunnar hafi brugðist þar sem lífs-
gæði meirihluta íbúanna hafa ekki batnað
nema óverulega. Stjórnmálahreyfingar sem
leggja áherslu á félagslegar umbætur hafa því
átt meiri hljómgrunn meðal kjósenda en áður,
þar sem meirihluti íbúa Rómönsku Ameríku er
farinn að óttast þessa félagslegu mismunun og
skort á tækifærum í eigin landi.
Ef vinstrisinnaður frambjóðandi vinnur
kosningarnar í sumar þá þýðir það þó alls ekki
að kjósendur séu að hafna efnahagsstefnu und-
anfarinna ára. Það dettur engum í hug að
hverfa til baka og neita kostum markaðarins
sem slíkum, en ég held að almenningur vilji
umfram allt fara hægar í sakirnar en áður.
Enginn forsetaframbjóðenda hefur reynt að
halda öðru fram en að heilbrigt efnahagslíf sé
frumforsenda þess að hægt sé að bæta lífskjör
almennings. Hvað varðar Fríverslunarsamn-
ing Norður-Ameríku þá snúast áhyggjur af
honum fyrst og fremst um þau neikvæðu áhrif
sem hann hefur haft á landbúnaðinn í Mexíkó.
Því hefur verið reynt að semja upp á nýtt um
ýmis ákvæði sem snerta hann en það er of
snemmt að segja til um hvort það muni hafa til-
ætluð áhrif.“
Lífshættulegt að fara yfir
landamærin til Bandaríkjanna
Aukinn straumur mexíkóskra innflytjenda
til Bandaríkjanna hefur verið viðkvæmt mál
fyrir bæði ríkisstjórn Mexíkó og Bandaríkj-
anna. Hvað finnst þér um það mál?
„Eins og þú segir þá er þetta viðkvæmasta
málið sem stjórnir landanna eiga við. Mexí-
kóska stjórnin hefur lagt mikla áherslu á að
fólksflutningar séu ekki vandamál heldur stað-
reynd og fylgifiskur hnattvæðingarinnar sem
enginn getur stöðvað. Það gengur ekki upp að
vörur og þjónusta flæði frjálst á milli landa en
ekki vinnuafl, því fólk mun alltaf reyna að flytja
sig þangað sem hægt er að fá betur launaða
vinnu og þangað sem lífsgæði eru meiri. Ef við
horfumst í augu við að fólksflutningar eru stað-
reynd og til hagsbóta, þá getum við farið að
ræða hvernig við stjórnum þeim.
Eins og staðan er núna er lífshættulegt fyrir
fólk að fara yfir landamærin. Gæslan hefur ver-
ið hert verulega, sérstaklega í Kaliforníu, og
reynir meirihluti farandverkamanna að fara
fótgangandi yfir eyðimörkina við Arizona þar
sem hiti getur farið upp í 50 stig. Það er talið að
a.m.k. 300 manns láti lífið á ári við að reyna að
finna sér betri vinnu í Bandaríkjunum.“
Getum aukið tengslin við Ísland
Hvernig vonast þú til að geta aukið sam-
skipti Íslands og Mexíkó?
„Við vinnum töluvert með Íslandi og Noregi
á sviði orkumála. Við erum nú þegar í samstarfi
við Ísland á sviði jarðvarmaorku og miklir
möguleikar eru á að auka það samstarf. Við
vinnum auk þess mikið með Norðmönnum í
málum tengdum olíu- og gasvinnslu og eru
orkumálaráðuneyti landanna tveggja mjög ná-
in á þessu sviði. Bæði Statoil og Hydro eru með
starfsemi í Mexíkó og í samstarfi við mexí-
kóska ríkisolíufyrirtækið Pemex.
Mér finnst mikilvægt að auka tengsl land-
anna á sviði menntunar og menningarmála. Við
höfum orðið vör við aukinn áhuga stúdenta á
Norðurlöndunum, ekki síst á Íslandi, á að
stunda háskólanám í Mexíkó og vilja flestir
læra spænsku. Einnig er áhugi á því í Dan-
mörku og Noregi að bjóða upp á nám í suður-
amerískum fræðum og í Háskólanum í Kaup-
mannahöfn eru þegar í boði námskeið í Náhu-
atl og Maya sem eru tungumál frumbyggja
Mexíkó. Samstarf á milli háskóla í Danmörku,
Noregi og Mexíkó hefur aukist og vilji er fyrir
hendi til að útvíkka tengslin enn frekar. Há-
skóli Íslands á enn sem komið er ekki í form-
legu samstarfi við háskóla í Mexíkó en ég von-
ast til að það breytist á næstu misserum.“
„Færumst hægt en þó afar
örugglega í rétta átt“
Sendiherra Mexíkó á Íslandi
með aðsetur í Danmörku,
Martha Bárcena Coqui, var
nýverið í heimsókn hér á
landi. Stefán Svavarsson
ræddi við hana um samskipti
landanna, stjórnmál í Mexíkó
og hinar tvísýnu forsetakosn-
ingar sem fara fram þar nú
um helgina.
Höfundur er sagnfræðingur.
Martha Bárcena Coqui hóf störf í utanríkisráðuneyti Mexíkó árið 1979 skömmu eft-
ir að hafa lokið háskólaprófi í fjölmiðlafræði. Martha var um skeið ræðismaður Mexíkó í
Barcelona auk þess sem hún vann ýmis verkefni á sviði menntunar, menningar og mannrétt-
indamála fyrir utanríkisráðuneytið í Mexíkó. Eiginmaður hennar vinnur einnig í utanrík-
isráðuneyti Mexíkó en hann var aðalræðismaður Mexíkó í Hong Kong og síðar sendiherra á Ír-
landi. Árið 2004 stjórnaði Martha skipulagningu þriðju ráðstefnu ríkja Rómönsku Ameríku og
landa Evrópusambandsins sem fram fór í Guadalajara í Mexíkó. Í kjölfarið var hún skipuð
sendiherra Mexíkó í Danmörku, Noregi og Íslandi.