Morgunblaðið - 19.07.2006, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 19. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
VETNISVÆÐING OG
GRUNDVALLARSPURNINGAR
Jón Björn Skúlason, framkvæmda-stjóri Íslenzkrar nýorku, semstendur fyrir tilraunum með vetn-
isknúin farartæki á Íslandi, segir í
Morgunblaðinu í gær að möguleg næstu
skref í þeim tilraunum séu tvenns kon-
ar. Annars vegar að hingað til lands
kæmu vetnisknúnir fólksbílar, sem
mætti prófa við íslenzkar aðstæður.
Hins vegar yrði sett vetnisvél um borð í
bát.
Tilraunir með vetnisknúna strætis-
vagna í Reykjavík hafa gefið góða raun.
Ef mönnum er alvara með að leitast við
að skapa á Íslandi fyrsta „vetnissam-
félag“ heims, er nauðsynlegt að taka
næstu skref. Takist að vetnisvæða ann-
ars vegar bílaflota og hins vegar skipa-
og bátaflota Íslendinga á komandi árum
og áratugum er til mikils unnið, því að
hvor um sig tekur til sín um 40% af allri
olíunotkun innanlands.
Jón Björn segir að til þess að taka
megi næstu skref verði opinberir aðilar
að leggja meira fé til tilraunanna. Vænt-
anlega hefur verið gengið út frá því frá
upphafi við stefnumótun ríkisstjórnar-
innar, sem stefnir að „frekari áföngum í
vetnisvæðingu þjóðarinnar“ að fjárfest
yrði í þeim rannsóknum, sem nauðsyn-
legt er að gera í samstarfi við erlenda
bíla- og vélaframleiðendur til að vetnis-
væðingin geti gengið eftir. Stuðningur
opinberra aðila við slík verkefni hér á
landi verður að vera nægilegur til þess
að þau alþjóðlegu stórfyrirtæki, sem
hafa séð sér hag í samstarfi við Íslend-
inga, leiti ekki frekar annað, þar sem
stjórnvöld eru hugsanlega reiðubúin að
leggja meira af mörkum.
Ísland er eitt fárra landa í heiminum,
sem eiga raunhæfa möguleika á vetnis-
væðingu hagkerfisins vegna hinna
miklu endurnýjanlegu orkulinda okkar,
sem hægt væri að nota til að framleiða
vetni með rafgreiningu. Ávinningurinn
af vetnisvæðingunni væri m.a. að meng-
un og útblástur gróðurhúsalofttegunda
myndi minnka. Ísland yrði óháð sveifl-
um í verði olíu, sem hafa nú mikil áhrif
víða um heim og bitu síðast í gær í
buddu landsmanna. Ísland gæti öðlazt
ákveðið samkeppnisforskot í samkeppni
við hagkerfi, sem yrðu að reiða sig á ol-
íu. Og ætla má að ímynd Íslands sem
lands hreinleika og gæða myndi enn
styrkjast, ef meira og minna öll orka,
sem landsmenn notuðu, kæmi úr end-
urnýjanlegum orkulindum. A.m.k. væri
andstæðan töluverð við t.d. Ástralíu,
þar sem stjórnvöld boða nú stóraukinn
útflutning á kolum, gasi og olíu, auk
virkjunar kjarnorku – og reyndar líka
sólarorku – til að fullnægja hraðvaxandi
orkuþörf Asíuríkja á borð við Indland
og Kína.
Það er því full ástæða til að stefna
áfram að vetnisvæðingu. Ákveðnar
grundvallarspurningar koma hins vegar
upp vegna þessarar stefnu, sem ástæða
er til að stjórnvöld fari að leita svara
við. Gizkað hefur verið á að álíka mikla
orku og framleidd verður í Kárahnjúka-
virkjun þurfi til að framleiða vetni fyrir
bíla- og skipaflota Íslendinga. Hvar og
hvernig á að virkja þá orku? Á það að
gerast með vatnsafls- eða jarðvarma-
virkjunum? Verður meiri samstaða um
virkjanir til þeirra nota en vegna stór-
iðju? Getur verið að ástæða sé til að
nýta umhverfisvæna virkjunarkosti
fremur til vetnisframleiðslu en til ál-
framleiðslu? Ef alvara er að baki stefn-
unni um vetnisvæðingu, þarf að leita
svara við þessum spurningum og fleir-
um.
H
reinn Pálsson fór á veg-
um utanríkisráðuneyt-
isins með flugvélinni
sem sótti Íslendingana
og fleiri Norðurlanda-
búa til Damaskus og hafði veg og
vanda af því að hlutirnir gengju upp.
„Ég er mjög ánægður með hvern-
ig rættist úr þessu öllu saman,“ sagði
hann. „Það er starf okkar í ráðuneyt-
inu að bjarga fólki sem lendir í neyð
og við erum ánægð með hvað þetta
tókst vel. Það eru allir heilir á húfi
og á góðri leið með að komast heim í
heiðardalinn.“
Ferðin gekk að mestu eftir áætlun
og segir Hreinn að þriggja klukku-
stunda seinkun á fluginu frá London
hafi verið eðlileg þar sem fyrirvarinn
á fluginu hafi einungis verið um einn
sólarhringur.
„Við vorum auðvitað stressuð yfir
því að það var fólk sem beið eftir
okkur en þetta gekk allt upp á end-
anum. Það voru tæknilegir hlutir
sem ollu seinkuninni en þeir sem
komu að þessu í London stóðu sig
allir vel,“ sagði hann. „Við stoppuð-
um síðan mjög stutt í Damaskus því
þar beið fólk tilbúið eftir okkur. Við
vorum fljótt komin í loftið aftur.“
Hreinn sagði loks að ferðalangarn-
ir væru auðvitað slegnir og mjög
þreyttir en bæru sig engu að síður
vel.
„Það verða allir fegnir að komast
heim til að hvíla sig og ná áttum eftir
þetta allt saman.“
Horfðu á sprengingarnar þegar
Líbanarnir hlupu grátandi
„Ég er komin sjö og hálfan mánuð
á leið en ekki átta eins og sagt hefur
verið. Þá hefði ég nú ekki farið í
þetta ferðalag,“ sagði Arndís Kjart-
ansdóttir, sem var í fríi í Líbanon
ásamt eiginmanni sínum, Karli
Demian, sem er hálfíslenskur og
hálflíbanskur, og dætrum sínum
tveimur, Katrínu, tíu ára, og Karen,
átta ára. „Það hjálpaði í raun heil-
mikið til að ég var ólétt og vegna
þess komumst við í gegnum ýmsar
hindranir á leiðinni.“
Arndís og fjölskylda hennar fengu
far með norsku rútunni og sagði hún
Karl hafa verið mjög ákveðinn og
fengið far fyrir þau vegna óléttunn-
ar.
„Það er greinilega borin mikil
virðing fyrir óléttum konum þarna
og ástand mitt bjargaði okkur aftur
við landamærin að Sýrlandi. Við vor-
um líka svo ótrúlega heppin að fá
hótelherbergi í Damaskus í gegnum
einhverja klíku, því það var annars
allt fullt þar.“
Arndís sagði rútuferðina frá Bei-
rút til Sýrlands hafa verið það erf-
iðasta við upplifunina.
„Hún tók sautján klukkustundir
þótt þetta væri ekki nema um hundr-
að kílómetra leið,“ sagði hún. „Svo
máttum við ekki fara út úr rútunni
og fleira. Rútuferðin var í raun erf-
iðari en sprengjurnar.“
Fjölskyldan var í sumarfríi að
heimsækja fjölskyldu og vini Karls
og bjó hún á kristna svæðinu fyrir
norðan Beirút.
„Við vorum bara í sumarfríi en
ekki að þvælast í neinni vitleysu.
Maður er svo hræddur um að fólk
haldi það en það var ekki þannig. Svo
bara skall þetta allt í einu á,“ sagði
hún. „Það var allt fullt af ferðamönn-
um þarna og þetta átti að verða
mesta ferðamannasumarið síðan
1974, fyrir borgarastyrjöldina. Þetta
gæti orðið algjör ferðamannaparadís
ef hún fengi að vera í friði og friður
héldist á milli hópa.“
Arndís sagði Líbana treysta mik-
ið á araba í ferðamennskuiðnaði
sínum en að þeir hafi fljótt orðið
hræddir og hypjað sig á brott.
„Þeir koma örugglega ekki aftur
á næstunni. Þetta er allt saman al-
gjör synd,“ sagði hún. „Það eru
fimmtán ár síðan stríðið hætti og
það hefur verið mikil uppbygging í
gangi. Nú hefur hún verið eyðilögð
á nokkrum dögum. Fólk þarna er
vant stríði og við urðum vör við að
margir voru að flýja auk þess sem
fólk var farið að hamstra brauð og
bensín.“
Arndís sagði hafa verið erfitt að
upplifa sig eins og fugl í búri.
„Það voru allar útgönguleiðir að
lokast og allar aðalleiðir á landi,
sjóleiðin og loftleiðin voru þegar
orðnar óvirkar. Þetta var mjög erf-
itt enda eru Íslendingar ekki vanir
slíkri frelsissviptingu,“ sagði hún
og hún sagði þau varla hafa vitað
heldur hvernig þau ættu að bregð-
ast við sprengingunum. „Þegar það
heyrðist í sprengjum hlupu Líban-
arnir hágrátandi inn og niður á hót-
elinu en þá fórum ég og dæturnar
út á svalir til að sjá. Þeir eru ýmsu
vanir en við höfum aldrei upplifað
neitt þessu líkt. Svo vorum við auð-
vitað sóttar og farið inn með okk-
ur.“
Arndís sagði stelpurnar hafa bor-
ið sig vel, en þó orðið hræddar þeg-
ar þær sáu hin börnin gráta.
„Við vorum á góðum stað og það
var ekki verið að sprengja í næsta
húsi. Við sáum ekki fólk deyja eða
neitt slíkt,“ sagði hún en bætti við
að sumir Líbananna teldu að árás-
irnar myndu aukast nú þegar stór
hluti erlendra ríkisborgara færi úr
landi.
Hún sagði þau hafa verið hálf-
feimin við frábærar móttökur Ís-
lendinganna eftir framkomu Norð-
manna og landamæravarðanna á
Sýrlandi.
„Maður metur það svo mikils að
vera Íslendingur og hér er hvert
mannslíf svo mikils metið,“ sagði
hún og vildi koma á framfæri inni-
legu þakklæti til utanríkisráðuneyt-
isins. „Sérstaklega til Hreins Páls-
sonar, hann er stórkostlegur
maður. Röddin í honum í símann
var svo róandi og við treystum al-
gjörlega á hann.“
Arndís kvaðst hlakka til að kom-
ast heim og hvíla sig en sagðist tví-
mælalaust myndu fara aftur til Líb-
anon síðar.
„Ég elska Líbanon. Líbanar eru
„Íslend
vanir frel
Það er erfitt að setja sig í fótspor þeirra t
síðustu daga, en þeir komust til síns heima
ræddi við nokkra þeirra í Kaupmannah
Hreinn Pá
isins, var á
Hjónin Karl Demian og Arndís Kjartansdóttir ásamt dætrum sínum Karen Tinnu og
Katrínu Hrefnu á Kastrup-flugvelli skömmu fyrir brottförina til Íslands.
Fjölskyldurnar tvær ás
Kjartansdóttir, Karen T
TVÆR flugvélar frá
inu Air Atlanta Icela
þátt í að flytja Norðu
þar á meðal Íslending
maskus í Sýrlandi til
mannahafnar og Lun
það utanríkisráðuney
og Danmerkur sem le
arnar og fluttu þær á
900 farþega í ferðum
Hannes Hilmarsson
Air Atlanta, var ánæ
að geta hjálpað til: „Þ
af ánægjulegt að get
á plóginn í svona mik
málefnum, og á starf
Atlanta Icelandic hró
fyrir að bregðast við
og raun ber vitni, sem
strikar þann sveigjan
viðbragðsflýti sem bý
inu.“
Tvær véla
frá Air
Atlanta fl
fólk frá
Damasku
TÍMASKEKKJA Í LEIFSSTÖÐ
Samtök verzlunar og þjónustu hafakært til Eftirlitsstofnunar EFTA
(ESA) rekstur verzlunar á vegum rík-
isvaldsins í komusal Flugstöðvar Leifs
Eiríkssonar. Samtökin telja ríkisrekst-
ur á almennri verzlun brjóta í bága við
ákvæði samningsins um Evrópska
efnahagssvæðið og vilja að ríkið tak-
marki sölustarfsemi sína í komusal
flugstöðvarinnar við einkasöluvörurnar
áfengi og tóbak.
SVÞ vísa í tilkynningu, sem sam-
tökin sendu frá sér, bæði til EES-
samningsins og núgildandi tollalaga.
Alveg burtséð frá því hverjar lagalegar
hliðar málsins eru, liggur í augum uppi
að það er fullkomin tímaskekkja að rík-
isvaldið selji snyrtivörur, raftæki, leik-
föng og geisladiska í samkeppni við
einkaaðila. Það gengur raunar þvert á
stefnu núverandi ríkisstjórnar, sem
hefur markvisst selt eða lagt niður rík-
isrekstur, sem hefur verið í samkeppni
við einkarekstur.
Ósanngirnin í þessari samkeppni
verður enn hróplegri þegar það er haft
í huga að ríkið selur vörurnar í Leifs-
stöð án þeirra opinberu skatta og
gjalda, sem það sjálft leggur á keppi-
nauta sína í sölu snyrtivara, raftækja
og allra hinna varanna, sem ríkisstarfs-
menn bjóða til sölu í flugstöðinni. Þess
vegna má ætla að álagning ríkisbúð-
arinnar sé í ýmsum tilvikum mun ríf-
legri en það, sem keppinautar hennar
utan flugstöðvarinnar geta leyft sér.
Ef á annað borð er vilji til að reka
tollfrjálsa komuverzlun í Leifsstöð, er
eðlilegast að bjóða slíkan rekstur út.
Sama getur raunar átt við um verzl-
un með a.m.k. annan vöruflokkinn, sem
SVÞ undanskilja í kæru sinni, þ.e.
áfengið. Ríkiseinkasala á þeirri vöru er
löngu orðin álíka tímaskekkja og að
ríkisstarfsmenn falbjóði snyrtivörur í
Leifsstöð.
Rökin fyrir áfengiseinkasölu eru að
þar með megi takmarka aðgang að
áfengi með heilbrigðissjónarmið í
huga. Áfengiseinkasalan hefur hins
vegar á undanförnum árum mætt æ
betur sjálfsögðum kröfum neytenda,
t.d. með lengri afgreiðslutíma, fleiri
búðum (sem margar hverjar eru rekn-
ar af einkaaðilum), betri þjónustu,
meira úrvali og nú síðast auglýsingum,
þrátt fyrir áfengisauglýsingabann á
pappírnum. Allt stuðlar þetta auðvitað
að því að auðvelda aðgang að áfengi og
kippir um leið forsendunum endanlega
undan hinu úrelta kerfi áfengiseinka-
sölunnar. Það er vandséð úr þessu að
allur munur væri á því að einstaklingar
fengju að reka vínbúðir, sem háðar
væru leyfum og skilyrðum, sem
tryggðu ekki sízt að þeir fengju ekki að
kaupa áfengi, sem ekki hefðu aldur til.
Aðrar aðferðir en ríkisbúðir fyrir
neyzluvörur eru svo vænlegri til árang-
urs í baráttu við þau heilsufarslegu og
félagslegu vandamál, sem fylgja of-
neyzlu áfengis.
Er ekki að verða tímabært að fram
fari heildarúttekt á því á hvaða sviðum
ríkið selur enn vörur og þjónustu, ým-
ist í ójafnri samkeppni við einkaaðila,
eða þar sem það virðist blasa við að
einkaaðilar gætu gert jafnvel eða betur
en ríkisvaldið? Og taka svo til í þessum
síðustu leifum af úreltu kerfi?