Morgunblaðið - 09.08.2006, Blaðsíða 20

20 MIÐVIKUDAGUR 9. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Máttarstólpi Menningarnætur
Menningarnótt 19. ágúst
Á LOKATÓNLEIKUM Reyk-
holtshátíðarinnar á sunnudaginn
var boðið upp á fjölbreytta dag-
skrá. Fyrst spilaði hið afburða-
góða Trio Polskie ásamt Þórunni
Ósk Marinósdóttur víóluleikara
Adagio e Rondo Concertante í F-
dúr eftir Schubert. Píanóleikarinn
í hópnum, Tomasz Bartoszek, virt-
ist reyndar ekki vera í sama bana-
stuðinu og daginn áður, a.m.k. var
tærleikinn ekki alltaf eins mikill
og maður hefði óskað sér. Hins
vegar var samleikurinn til fyr-
irmyndar rétt eins og á laug-
ardaginn og auðheyrt að Þórunn
féll prýðilega inn í hópinn. Túlk-
unin var sérlega vel ígrunduð, svo
ljóðræn að maður vissi nákvæm-
lega hvað Schubert var að meina
með tónlist sinni. Samt væri ekki
nokkur leið að koma þeim skiln-
ingi í orð, enda sjálfsagt lítill til-
gangur með tónlistinni ef það væri
hægt!
Strengjasveitin Virtuosi di
Praga var næst á dagskrá og spil-
aði allt á tónleikunum eftir það.
Fyrst flutti hún Svítu nr. 3 eftir
Ottorino Respighi, en hún er í ein-
hvers konar nýaldarlegum barokk-
stíl; tónmálið er svipað og það sem
Bach og félagar tjáðu sig með, en
stemningin meira í ætt við slök-
unartónlist fyrir hugleiðslu. Sveit-
in spilaði ágætlega og var í mun
betra formi en á föstudagskvöldið
þegar hún lék eingöngu verk eftir
Mozart. Að vísu voru milliradd-
irnar dálítið veikar sem hafði þær
afleiðingar að heildarhljóminn
skorti fyllingu, en þar sem leik-
urinn var að öðru leyti hreinn og
túlkunin ágætlega mótuð gerði
það ekki mikið til.
Síðasta verkið fyrir hlé, Svíta
fyrir strengjasveit eftir Janacek,
var verulega falleg í flutningi
hópsins; dramatísk átök í tónlist-
inni skiluðu sér prýðilega í kraft-
mikilli túlkuninni. Serenaða í E-
dúr op. 22 eftir Dvorák var sömu-
leiðis full af skemmtilegum
tilþrifum sem sköpuðu sterka,
áhrifamikla heild. Og Adagio eftir
Barber var forkunnarfagurt í
meðförum sveitarinnar. Þetta er
viðkvæm tónlist sem auðvelt er að
spila illa, en hér voru öll blæbrigði
til staðar og mýktin í fyrirrúmi án
þess að það kæmi niður á skýr-
leikanum. Útkoman var sérlega
hrífandi.
Óhætt er að fullyrða að tónleik-
arnir hafi verið glæstur endir á
vandaðri hátíð. Og þar sem að-
sóknin var góð ætti listrænn
stjórnandi hátíðarinnar, Steinunn
Birna Ragnarsdóttir, jafnvel að
íhuga að stækka hana á einhvern
hátt. Það hlýtur að vera markaður
fyrir fleiri tónleika.
Schubert og slökunarbarokk
TÓNLIST
Reykholtskirkja
Schubert: Adagio e Rondo Concertante;
Respighi: Antiche arie a danza; Janacek:
Svíta f. strengjasveit; Barber: Adagio;
Dvorák: Serenaða. Flytjendur: Trio Polsk-
ie (Tomasz Bartoszek, Sebastian Gugala
og Arkadiusz Dobrowolski) ásamt Þór-
unni Ósk Marinósdóttur og Virtuosi di
Praga. Sunnudagur 30. júlí.
Kammertónleikar
Jónas Sen
Listahátíðin The EdinburghFringe, sem í daglegu talier einfaldlega nefnd The
Fringe, hófst í höfuðborg Skot-
lands á sunnudaginn var, hinn 6.
ágúst. Um er að ræða stóra hátíð
þar sem einna mest áhersla er
lögð á leiklist, en tónlist og dans
skipa einnig stóran sess í dag-
skránni. Hátíðin var upphaflega
jaðarhátíð sem haldin var sam-
hliða Edinborgarhátíðinni, en hún
var fyrst haldin árið 1947. Í tím-
ans rás hefur The Fringe hins
vegar vaxið og dafnað og er nú
svo komið að hún er orðin mun
stærri en sjálf Edinborgarhátíðin.
Sumir vilja jafnvel meina að um
sé að ræða stærstu listahátíð
heims, þótt ekki verði lagt mat á
slíkar fullyrðingar hér.
  
Upphaf Fringe-hátíðarinnarmá rekja aftur til ársins
1947 þegar átta leikhópum var
ekki boðið að taka þátt í Ed-
inborgarhátíðinni. Hóparnir vildu
hins vegar ná til hins stóra hóps
fólks sem væntanlegur var til Ed-
inborgar, þótt leiksýningar þeirra
væru mun framúrstefnulegri en
þær sem fengu inni á hátíðinni.
Hóparnir tóku sig því saman og
stofnuðu sína eigin jaðarhátíð
sem vakti talsverða lukku, en
nemendur við háskólann í Ed-
inborg voru einna duglegastir við
að takast á við framúrstefnuna á
þessu fyrsta ári hátíðarinnar.
Smátt og smátt var meiri áhersla
lögð á jaðarhluta Edinborg-
arhátíðarinnar og árið 1958 var
fyrst gefin út sérstök dagskrá yf-
ir viðburðina á Fringe-hátíðinni.
Lengi vel voru það stúdentar í
borginni auk annarra sjálf-
boðaliða sem sáu um skipulagn-
ingu hátíðarinnar, en árið 1971
var hátíðin orðin það stór að ráð-
inn var sérstakur framkvæmda-
stjóri til þess að annast hana. Í
dag vinna 11 manns við skipu-
lagningu allt árið um kring og í
ágúst bætast við um 120 sjálf-
boðaliðar. Ekki er vanþörf á því í
fyrra seldust rúmlega 1,3 millj-
ónir miða á hina ýmsu viðburði
hátíðarinnar.
  
Eins og áður segir er mest lagtupp úr leiklist á hátíðinni,
en þar má sjá allt frá grískum
harm- og gamanleikjum, verkum
Shakespeares og Becketts og yfir
í nýrri verk. Engin sérstök nefnd
velur verk á hátíðina og því er
hún tilvalinn vettvangur fyrir hin
ýmsu tilraunaleikhús til að koma
sér á framfæri. Á heimasíðu há-
tíðarinnar segir að á síðasta ári
hafi verið haldnar 26.995 sýn-
ingar á þeim 1.800 verkum sem á
hátíðinni voru, og að í þeim verk-
um hafi 16.190 listamenn komið
fram. Á þeim þremur vikum í
ágústmánuði ár hvert sem hátíðin
er haldin er Edinborg undirlögð
og má sjá listamenn á hverju ein-
asta götuhorni – gangandi auglýs-
ingar fyrir hina fjölmörgu við-
burði sem boðið er upp á á
hátíðinni.
Loks ber að geta þess að fjöl-
margir heimsþekktir leikarar
hafa stigið sín fyrstu skref á The
Fringe, til dæmis Rowan Atk-
inson, Stephen Fry, Hugh Laurie
og Emma Thompson, auk með-
lima Monty Python-hópsins.
  
The Fringe stendur yfir til 28.þessa mánaðar og er áhuga-
sömum bent á heimasíðu hátíð-
arinnar, edfringe.com.
Stærsta listahátíð heims?
’Á heimasíðu hátíðarinnar segir að á síðasta ári hafiverið haldnar 26.995 sýningar á þeim 1.800 verkum
sem á hátíðinni voru, og að í þeim verkum hafi 16.190
listamenn komið fram.‘
The Fringe er tilvalinn vettvangur fyrir óhefðbundna leikhópa að koma sér á framfæri.
jbk@mbl.is
AF LISTUM
Jóhann Bjarni Kolbeinsson
ÞÝSKI rithöfundurinn Walter Lauf-
enberg varði sex vikum í sumar í að
ferðast vítt og breitt um Ísland með
það fyrir augum að safna efni í
væntanleg skrif. Laufenberg hefur
getið sér gott orð í heimalandi sínu
fyrir skáldsögur sínar sem flestar
eru með einhvers konar sagn-
fræðilegu ívafi en nýjasta bókin
hans er söguleg skáldsaga um
flæmska málarann Peter Brugel.
Vinnuafl sótt til Þýskalands
Eitt af þeim verkefnum sem nú
eru í bígerð hjá Laufenberg er bók
um þýskar konur sem fengnar voru
hingað til lands eftir seinna stríð til
að starfa á sveitabæjum víða um
landið. Þessir fólksflutningar eru af-
ar merkilegt fyrirbæri í sögu þjóð-
arinnar og höfðu víðtæk áhrif á
mannlífið en aftur á móti hefur mjög
lítið verið skrifað um þetta.
Tildrögin voru þau að skapast
hafði mikill skortur á vinnuafli í
landbúnaði á eftirstríðsárunum
vegna mikils uppgangs í Reykjavík
sem dró til sín fólk úr sveitunum. Þá
brást Búnaðarfélag Íslands við með
því að leita eftir landbúnaðarverka-
mönnum í Þýskalandi og árið 1949
komu hingað alls 314 Þjóðverjar,
um sjötíu prósent þeirra konur. Í
starfssamningnum var kveðið á um
að fólkið skyldi vinna í eitt ár en
dvalarleyfi fólksins gilti í allt að tvö
ár. Þá var skilyrði að fólkið ynni í
landbúnaði en ef það sækti í önnur
störf yrði því einfaldlega vísað úr
landi, sem var gert í nokkrum til-
vikum. Margar þýsku kvennanna
enduðu á að giftast annaðhvort
bóndanum eða bóndasyninum og
hafa búið hér alla tíð síðan.
Erfið umskipti
„Ég talaði við nokkrar þessara
kvenna og þær sögðu mér sína
sögu,“ segir Walter Laufenberg en
eins og gefur að skilja tóku flutning-
arnir mjög á konurnar, sérstaklega í
fyrstu. Margar þeirra komu frá
litlum sveitaþorpum í Þýskalandi
þar sem tengslin á milli þorpsbúa
voru mjög sterk og því áttu þær í
mörgum tilvikum erfitt með að venj-
ast einangruninni á íslensku bónda-
bæjunum og ekki bættu tungu-
málaörðugleikarnir úr skák.
„Ein þeirra minntist sérstaklega
á það að henni hefði þótt afar erfitt
að geta ekki nálgast neinar bækur
en flestar voru þær mjög bók-
hneigðar,“ segir Laufenberg.
Fáar heimildir
„Ég hef lesið mikið um árin í
Þýskalandi eftir stríðið en aldrei hef
ég rekist á eina setningu þar sem
minnst er á þessa flutninga á Þjóð-
verjum til Íslands. Ég varð að sjálf-
sögðu mjög hissa þegar ég komst að
þessu. Þetta voru mestmegnis ung-
ar konur í kringum tvítugt, án há-
skólamenntunar og án nokkrar
þekkingar á öðrum tungumálum.
Þær fóru frá heimkynnum sínum í
allt aðra veröld með skipi frá Ham-
borg til Reykjavíkur, þetta var
ferðalag sem tók eina viku.“
Þar sem ritaðar heimildir um efn-
ið eru af skornum skammti var
Laufenberg bent á að ræða við Pét-
ur nokkurn Eiríksson hagfræðing,
en hann hefur safnað saman því litla
sem til er af heimildum fyrir lokarit-
gerð sína í sagnfræði við Háskóla
Íslands. Stór hluti af heimildum
Péturs, sem hann byggir ritgerðina
á, eru munnlegar frásagnir nokk-
urra kvennanna frá Þýskalandi sem
urðu hér eftir.
„Í samtölum mínum við núlifandi
Íslendinga sem umgengust þýsku
konurnar að einhverju leyti á þessu
tímabili hef ég undantekningarlaust
heyrt að þær hafi verið mjög dug-
legar, hjálpfúsar og mikil búbót,“
segir Laufenberg. „Ég hef eingöngu
heyrt jákvæða hluti um þær og
flestir segja að það hafi verið mjög
góð hugmynd að fá þær til lands-
ins.“
Menning | Skáldsaga um flutning vinnu-
afls hingað til lands frá Þýskalandi
Af þýskum konum
í íslenskri sveit
Eftir Þormóð Dagsson
thorri@mbl.is
Rithöfundurinn Walter Laufenberg
grennslast fyrir um afdrif þýskra
vinnukvenna á Íslandi sem fluttust
hingað eftir seinna stríð.