Morgunblaðið - 09.08.2006, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 9. ÁGÚST 2006 21
UMRÆÐAN
ÁÐUR en til Kárahnjúkavirkjunar
kom var reynt að knýja Fljótsdals-
virkjun fram án umhverfismats í
skjóli bráðabirgðaákvæðis við gömlu
umhverfismatslögin. Eins og kunnugt
er tókust þær fyrirætlanir ekki enda
virkjunin líklega ekki
nógu stór og ekki til siðs
í Evrópu að sleppa um-
hverfismati. Eyjabakkar
enda fágætir á heims-
vísu eins og nokkrir tug-
ir þúsunda Íslendinga
voru meðvitaðir um.
Það var þá sem langt-
um stærri fyrirætlanir
tóku við af hálfu Lands-
virkjunar, Kára-
hnjúkavirkjun, en við
bara vissum það ekki.
Skipulagsstofnun taldi
að frestir settir í um-
hverfismatslögunum
væru ekki til þess fallnir
að tryggja fullnægjandi
kynningu og umfjöllun
meðal stofnana, almenn-
ings og félagasamtaka í
samræmi við markmið
laganna um eins umfangsmikil fram-
kvæmdaáform og Kárahnjúkavirkjun
er. Landsvirkjun virtist hins vegar
leggja mikla áherslu á að ekki yrði
hvikað frá ríkjandi frestum og var
umhverfismatið keyrt í gegn á einu
ári. Ekki verður sagt að stjórnvöld
hafi lagt áherslu á að upplýsa lands-
menn um stærð, umhverfisáhrif og
afleiðingar Kárahnjúkavirkjunar.
Frá upphafi var viðkvæðið að það
væri of seint að tjá sig um málið og
jafnvel hneykslanlegt að mótmæla,
sem þó er lýðræðislegur tjáning-
armáti og yfirleitt merki um að eitt-
hvað mætti betur fara.
Ekki er eðlilegt hvað Íslendingar
vissu lítið um áformaða virkjun að
Kárahnjúkum. Í könnun Gallups vor-
ið 2001 vissu 64,6% úrtaksins lítið eða
ekkert áformin, 29,3% nokkuð og að-
eins 6,1% töldu sig vita mikið. Skipu-
lagsstofnun hafnaði Kárahnjúkavirkj-
un með úrskurði sínum 1. ágúst 2001
vegna verulegra, óafturkræfra, nei-
kvæðra umhverfisáhrifa en fullnaðar-
úrskurður umhverfisráðherra 20.
desember sama ár ómerkti hann og
leyfði framkvæmdina með einum 20
skilyrðum.
Þegar Norsk Hydro hætti við stór-
iðjuáform í Reyðarfirði í marslok
2002 var fjárfest-
inganefnd umsvifalaust
send til New York til
viðræðna við banda-
ríska álrisann Alcoa.
Atkvæðagreiðslan á
Alþingi 8. apríl 2002
um virkjun jökulsánna
tveggja norðan Vatna-
jökuls fór fram án þess
að almenningur hefði
verið upplýstur um
málið sem er nokkuð
undarlegt miðað við
umfang framkvæmdar-
innar. 19. júlí 2002
skrifuðu stjórnvöld og
Alcoa undir vilja-
yfirlýsingu og hafa
landverðir í orðsins
fyllstu merkingu flagg-
að í hálfa stöng á þeim
degi æ síðan. Þegar að
atkvæðagreiðslunni kom um álverið í
Reyðarfirði á Alþingi ári síðar, 5.
mars 2003, höfðu mótmælin magnast
til muna en ekki verður sagt að þing-
menn hafi með atkvæðum sínum end-
urspeglað augljósa vakningu meðal
landsmanna á sviði náttúruverndar.
Fyrir austan rís langstærsta álver
landsins og háspennulínur liðast frek-
lega um fallega dali frá virkjun til ál-
bræðslu. Einar fimm stórar stíflur og
aðrar minni ásamt skurðum, haug-
svæðum og háspennulínum afmynda
landslagið. Þremur þeirra er ætlað
með nokkrum herkjum að mynda
svokallað Hálslón sem Landsvirkjun
hefur fyrir löngu tekið upp á að teikna
inn á kort eins og orðnum hlut. Svæð-
ið sem skammsýni pólitíkusa ætlar
hreint að drekkja er nú betur þekkt
landsmönnum og hinn áður friðaði
Kringilsárrani hljómar orðið kunn-
uglega.
Eyjabakkamegin er nú verið að
byggja fjórðu stíflu Kárahnjúkavirkj-
unar, Ufsarstíflu, sem stíflar Jökulsá
í Fljótsdal og mynda mun eins fer-
kílómetra lón og gera lítið úr 15 foss-
um í ánni. Næst við verður Kelduá
stífluð sem mynda mun átta ferkíló-
metra lón sem gleypir Folavatn, eitt
frjósamasta stöðuvatnið á Hraunum
eins og segir í Vatnalífríki á virkj-
anaslóð á vef Náttúrustofu Kópa-
vogs. Ufsarlón og Kelduárlón liggja
alveg við mörk Eyjabakkasvæðisins
sem er á náttúruminjaskrá en Fola-
vatn tilheyrir Eyjabökkum. Í nátt-
úruverndaráætlun segir í svæðislýs-
ingu: „Eyjabökkum fella fleiri fuglar
fjaðrir en á nokkrum öðrum stað í
heiminum. Þar er sérstætt og
gróskumikið votlendi, m.a. flæðimýr-
ar sem eru fágætar hér á landi, og er
m.a. beitiland hreindýra, heiðagæsa
og álfta.“ Vatnasvið lónanna er stórt
og nær langt inn á Eyjabakka og
verður svæðið fyrir töluverðri rösk-
un. Hraunaveita er net af smærri
stíflum og miklum skurðum sem ekki
verður talið fegurðarauki á svæðinu.
Fyrir Alþingi liggur þingsályktun-
artillaga um að tilnefna Eyjabakka-
svæðið á skrá Ramsarsamningsins
um alþjóðleg mikilvæg votlend-
issvæði.
Fimm árum eftir úrskurðina 2001
eru Íslendingar enn að uppgötva um-
fang framkvæmdanna við Kára-
hnjúka. Er nema furða að mótmælin
vari enn? Fjölskyldubúðirnar við
Snæfell voru mótmæli við tilurð
Kárahnjúkavirkjunar og stór-
iðjuvæðingu Íslands. Þangað flykkt-
ust ungir Evrópubúar frá meginland-
inu, dásamlegt fólk sem skemmtilegt
var að kynnast, og þangað fórum við
ansi mörg til að mótmæla þeim nátt-
úruspjöllum sem framin eru á há-
lendinu norðan Vatnajökuls til þess
eins að gefa erlendu stórfyrirtæki
rafmagn til álbræðslu í Reyðarfirði.
Hví lá svona á? Hefði ekki verið
eðlilegra að gefa sér betri tíma til
rannsókna og upplýsa almenning
fyrr? Fyrir kosningarnar 1999 til
dæmis? Ekki vildu stóru flokkarnir
neitt af umhverfismálum vita fyrir
kosningar 2003 en hvað verður 2007?
Virkjun í óþökk
Hanna Steinunn Þorleifsdóttir
skrifar um stóriðjuvæðinguna
’Er nema furðaað mótmælin
vari enn?‘
Hanna Steinunn
Þorleifsdóttir
Höfundur er háskólakennari
í Frakklandi.
„Nú frekar en nokkru sinni þurfum
við menntun, sem getur satt hungur
okkar í hið yfirskilvitlega.“
Micael H. Murpy.
ÁSTANDINU í heiminum nú má
helst líkja við ring-
ulreið. Því er líkast að
sú kynslóð sem nú
ræður ríkjum á jörð-
inni líti á plánetuna
sem sína eign, sem
hún geti farið með
eins og henni sýnist
og öðrum komi það
ekkert við, hvorki
Guði né mönnum.
Ekki bara næsta kyn-
slóð, heldur líka sú
sem nú ber hitann og
þungann af önn dags-
ins, sýnist munu verða
og hefur nú þegar orðið fyrir al-
varlegum hremmingum vegna and-
varaleysis þeirra sem hafa völdin í
hendi sér. Vísindamenn eru fyrir
löngu búnir að benda á og vara við
mengunarhættunni. Þó að segja
megi að nokkuð hafi áunnist þá er
samt þörf á miklu róttækari að-
gerðum. Oftrú á einkarekstri og
frjálsri samkeppni er stríð á hend-
ur hinum almenna borgara, sem
sviptur er athafnafrelsi og er
reyrður í fjötra örfárra auðkýfinga.
Þeir skammta sér mánaðarlaun
sem þættu góð árslaun fjögurra til
fimm launamanna og kannski mik-
ið meira en það. Síðan fá þeir
starfslokasamning upp á kannski
hátt á annað hundrað milljónir og
margföld laun úr lífeyrissjóði mið-
að við almenning. Þetta er ótrú-
legt, samt er þetta víst svona, því
miður, þó allir pólitíkusar telji sig
bera hag almennings fyrir brjósti.
Þetta geta samt verið ágæt-
isdrengir rétt eins og hverjir aðrir.
Manngildið verður ekki metið í
peningum, sem betur fer. Þó er
þetta rangt mat og
siðblinda, sem skapar
óvild og sundurlyndi
og hindrar að raun-
verulegt réttlæti geti
þróast og þrifist á
meðal okkar. Þessi
þróun gengur í ber-
högg við þær róttæku
aðgerðir sem nú eru
orðnar brýnar og
mjög aðkallandi vegna
óhóflegrar iðnvæð-
ingar, taumlausrar só-
unar á auðlindum og
gengdarlausra nátt-
úruspjalla. Búið er að þurrka út
meira og minna af fjölskylduvæn-
um fyrirtækjum, kaupmaðurinn á
horninu sést varla lengur og nú er
komið að því að leggja landbún-
aðinn undir auðjöfrana og gera
fjölskyldubúskapinn útlægan.
Bændur skulu verða þrælar í verk-
smiðjubúskap auðkýfinganna eða
vinna í einhverju risaálveri. Skyldi
þeim ekki verða hugsað til gömlu
góðu daganna þegar þeir voru
frjálsbornir menn og nutu þess að
sjá grænar grundir, hjarðir í haga,
tignarleg fjöll, stjörnubjartan him-
in og norðurljós? Stefnt er að því
að selja flest eða kannski öll þjón-
ustufyrirtæki í hendur einkaaðila.
Halda menn virkilega að hag okkar
sé betur borgið með þessu móti?
Ábyrgir og raunsæir vís-
indamenn eru lengi búnir að vara
þjóðir heims við því hvert stefni í
mengunarmálum og hefur orðið
nokkuð ágengt. Samkvæmt þeim
fræðum duga engin vettlingatök ef
á að snúa þeirri þróun til hins
betra og ekki er von á góðum ár-
angri á meðan mesta stórveldi
heims lætur sig það litlu skipta.
Það þarf efalaust mikla hugarfars-
breytingu til að bjarga málunum.
Maður gæti líka haldið að einka-
væðing á öllum sviðum væri síst til
þess fallin að létta þann róður.
Réttlátt þjóðfélag þarf að byggja
innan frá, á góðvild og tillitssemi
við náungann. Til þess að svo megi
verða þarf gildismat hamingj-
unnar, í stað gildismats ránfugls-
ins.
Ég byrjaði þessa grein með til-
vitnun í málsgrein sem bendir
fram á veginn og vil ég nú gera
þau orð að mínum og endurtaka
þau hér:
„Nú frekar en nokkru sinni þurf-
um við menntun, sem getur satt
hungur okkar í hið yfirskilvitlega.“
Endurtökum ekki mistök tutt-
ugustu aldarinnar. Búum okkur
bjarta framtíð!
Ófriður og ringulreið eða and-
legt og efnahagslegt öryggi
Gunnþór Guðmundsson
skrifar um þjóðfélagsmál ’Réttlátt þjóðfélag þarfað byggja innan frá, á
góðvild og tillitssemi
við náungann.‘
Gunnþór Guðmundsson
Höfundur er rithöfundur og fyrrum
bóndi.
Sagt var: Ef þú mundir detta, þá mundirðu geta meitt þig.
RÉTT VÆRI: Ef þú dyttir, þá gætirðu meitt þig.
Gætum tungunnar
MIG langar að minna ráðamenn
aftur á þá ósanngirni sem felst í
íbúðarkaupum, eignarmyndun og
þeim vaxtabótum sem íbúðareig-
endur fá, háð fjölskylduformi.
Í dag er staða húsnæðislána og
húsnæðismála þannig að nánast
ómögulegt er fyrir einstætt foreldri
að festa sér kaup á
húsnæði á höfuðborg-
arsvæðinu. Ekki
standa þeim til boða
sértæk lán sem miða
við aðstæður, laun og
eignir og þurfa að lág-
marki að eiga
2.500.000 kr. til út-
borgunar og hafa
197.000 kr. til ráðstöf-
unar, að öðru leyti geta
þau ekki eignast hús-
næði. Þeir einstæðu
foreldrar sem þó hafa
átt eða getað keypt sér
húsnæði sitja ekki við
sama borð og sam-
búðar- og hjónafólk
hvað varðar vaxtabæt-
ur og eignatengingu.
Réttur til vaxtabóta
fellur niður hjá ein-
stæðu foreldri þegar
nettóeign þess er orðin
5,9 milljónir króna, en
það gerist ekki fyrr en
3,9 milljónum seinna
hjá sambúðar- og
hjónafólki eða þegar nettóeign þess
er orðin 9,8 milljónir. Þar að auki eru
hámarks vaxtabætur einstæðra for-
eldra rúmum 62.000 lægri en hjá
sambúðar- og hjónafólki. Vaxtagjöld
til útreiknings vaxtabóta, sé sú tala
lægst í þeim flokki, er einnig 150
þúsund lægri hjá einstæðu foreldri
heldur en sambúðar- og hjónafólki. Í
þessu felst gífurlegur ójöfnuður.
Til gamans þá vil ég stilla upp í
þríbýli, þremur fjölskyldum sem
keyptu, hver sína þriggja herbergja
íbúð, allar á sama tíma, fyrir sama
verð, með sömu vöxtum, sömu af-
borgunum. Í einni íbúðinni býr ein-
stætt foreldri með eitt barn 8 ára. Í
annarri íbúðinni búa hjón með eitt
barn sem einnig er átta ára og í
þeirri þriðju býr ungt fólk í sambúð,
en barnlaus.
Fyrir þessar fjölskyldur er enginn
munur á verði íbúðar, það er enginn
munur á stærð íbúðar, það er enginn
munur á lánskjörum, það er enginn
munur á afborgunum.
Munurinn felst hins vegar í vaxta-
bótunum, eignatengingu og hámarki
vaxtagjalda. Á meðan það foreldri
sem býr eitt með sínu barni fær að
hámarki 218 þúsund í vaxtabætur,
geta vaxtabætur hjóna og sambúð-
arfólksins orðið 280 þúsund.
Einnig er það áhugavert að vita til
þess að þegar eignarmyndun þess-
ara þriggja fjölskyldna
verður 3,8 milljónir í
þeirra fasteign, að frá-
dregnum skuldum, þá
byrjar vaxtabótaskerð-
ing hjá því foreldri sem
býr eitt með sínu barni
en hjá þeim sem eru í
sambúð og hjónabandi
er engin skerðing hafin.
Skerðing til vaxta-
bóta sambúðar og
hjónafólksins hefst þeg-
ar eignarmyndun
þeirra í íbúðinni er orð-
in 6,1 milljón krónur.
En við þau mörk eru
réttindi til vaxtabóta
fallin niður hjá því for-
eldri sem býr eitt með
sínu barni, enda féllu
þau niður við eign-
armyndun upp á 5,9
milljónir, á meðan
vaxtabætur sambúðar
og hjónafólksins héld-
ust óskert við þau mörk.
Þetta er ekki með
nokkru móti ásætt-
anlegt og ég tel brýna þörf á að
breytingar verði gerðar á eign-
armyndun og skerðingarmörkum
vaxtabóta, sanngjarnast hlýtur að
vera að þessi mörk verði þau sömu
hvort sem foreldrar eru í sambúð,
hjónabandi, einhleypt eða einstætt
foreldri. Kjör einstaklinga til íbúðar-
kaupa, einstaklinga án barna sem og
fráskildra foreldra án forsjár barna
eru enn lakari heldur en einstæðra
foreldra.
Frá mínum bæjardyrum séð er
þetta afskaplega ósanngjarnt og
krefst endurskoðunar og breytingar
við fyrsta tækifæri, er svara og við-
bragða óskað frá meirihluta Alþingis
sem og þeirra ráðuneyta sem bera
ábyrgð á umræddum málaflokki.
Er þetta sanngjarnt?
Ingimundur Sveinn Pétursson
skrifar opið bréf til
þingmanna og ráðherra rík-
isstjórnarflokkanna
Ingimundur Sveinn
Péturssson
’… ég tel brýnaþörf á að breyt-
ingar verði gerð-
ar á eignamynd-
un og skerðingar-
mörkum
vaxtabóta …‘
Höfundur er einstætt foreldri og
formaður Félags einstæðra foreldra.
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
ÞAÐ sem rekur mig í að skrifa þessa
grein er viðtal sem birtist við þing-
mann Sjálfstæðisflokksins á Norð-
vesturlandi, Einar
Odd Kristjánsson,
í kvöldfréttum
NFS föstudaginn
28. júlí. Þar kvart-
aði háttvirtur
þingmaður yfir
ástandi vega á
landinu. Nær orð-
rétt sagði hann að
við Íslendingar
stæðum jafnfætis
helstu þjóðum
heimsins í einu og öllu, nema þá vega-
málum. Ég vil leiðrétta þingmanninn
og benda honum á að þar vaði hann í
villu. Vissulega mega vegir landsins
líta betur út og að sjálfsögðu þarf að
verja fjármunum ríkisins til þess að
það verði að veruleika en bygging
tónlistarhúss er samt brýnni að mínu
mati. Ég vil benda Einari Oddi á það
að Ísland er langt á eftir helstu þjóð-
um hvað varðar flutning á klassískri
tónlist. Það eru vegir á Íslandi en enn
er ekkert tónlistarhús sem hýst getur
sinfóníutónleika. Í því máli stöndum
við alls ekki jafnfætis þeim þjóðum
sem við berum okkur saman við. Það
vill nú svo skemmtilega til að lönd eru
allajafna dæmd eftir menningunni
sem þar ríkir, ekki vegunum. Aldrei
hef ég hitt ferðalang sem er nýkom-
inn frá Mið-Evrópu og er orðlaus yfir
því hvað vegirnir eru fallegir og vel
hirtir. Þeir eru hins vegar ófáir sem
eiga ekki orð til að lýsa þeirri reynslu
að hlusta á góða sinfóníuhljómsveit í
góðri tónleikahöll. Fyrir þá sem halda
því fram að Ísland sé of lítið til að
starfrækja tónlistarhús þá minni ég á
það að Reykjavík er jafnstór og Flór-
ens var á tímum Dante.
SIGURBJÖRN ARI
HRÓÐMARSSON
Bugðulæk 17, Reykjavík
Að standa jafnfætis
Frá Sigurbirni Ara Hróðmarssyni:
Sigurbjörn Ari
Hróðmarsson