Morgunblaðið - 26.11.2006, Blaðsíða 66

66 SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
bókarkafli
Fátt gleður áhugamenn um hella
meira en að uppgötva nýja undir-
heima. Í fyrra bindi Íslenskra hella
segir Björn frá leiðangri sínum og
fylgdarfólks á síðasta ári í hellinn
Búra, sem reyndist ekki allur þar
sem hann var séður.
B
úri er einn af mestu og
mikilfenglegustu
hraunhellum jarðar
þótt hann væri í þrett-
án ár aðeins talinn um
40 metra langur. Það var 13. júní
1992 að Guðmundur Brynjar Þor-
steinsson fann og heimsótti nið-
urfallið sem Búri gengur út frá. Upp
frá niðurfallinu gengur um 40 metra
langur og mjög hruninn hellir en til
suðurs varnaði stórgrýti allri för.
Jafn reyndum hellamanni og Guð-
mundi Brynjari þótti ekki mikið til
koma enda grunlaus um að hafa sett
í þann stóra. Nefndi hann hellinn.
Það var síðan 10. september 1994
að Guðmundur Brynjar heimsótti
Búra á ný og tók til við að forfæra
grjót syðst í niðurfallinu. Eftir
nokkrar klukkustundir var komin
töluverð gjóta en ekki árennileg,
þröng og laust grjót allt um kring.
Þar sem Guðmundur Brynjar var
einn á ferð lét hann staðar numið en
holan kallaði þó til hans á stundum.
Sumarið eftir kom hann að gjótu
sinni á ný og hafði útbúið prik til að
stinga myndavél niður í gjótuna og
smellti af tveim ljósmyndum. Örlög-
in höguðu því svo að báðar mynd-
irnar mistókust.
Hellafiðringur
gerir vart við sig
Föstudaginn 6. maí 2005 gerði
hellafiðringurinn vart við sig hjá
Birni, eins og svo oft þegar frídagar
eru framundan. Þessi tilfinning að
komast frá skrifborðinu, út á og
undir hraunbreiðurnar tók völdin og
nú héldu Birni engin bönd. Helgina
framundan skyldi nota til hellarann-
sókna. Búri var einn þeirra hella
sem Björn hafði ekki komið í en vildi
heimsækja þótt lítill væri til að lýsa í
þessari bók. Hringt var í Guðmund
Brynjar og spurst fyrir um Búra og
óskað eftir fylgd daginn eftir. Guð-
mundur Brynjar var hins vegar
upptekinn en í lok samtalsins nefndi
hann grjóttilfærslur sínar syðst í
niðurfallinu og gjótuna sem enn beið
könnunar. Mátti heyra að Guð-
mundur Brynjar batt vonir við að
þar undir leyndist eitthvað frásagn-
arvert.
Björn hafði næst samband við
Ómar Smára Ármannsson hjá
gönguhópnum Ferli og spurðist fyr-
ir um dagskrá morgundagsins.
Reyndist hún óráðin en eftir söguna
um ókönnuðu holuna í Búra var
ákveðið hvert stefna skyldi daginn
eftir.
Stórt hraun og litlir menn
Klukkan tíu að morgni laug-
ardagsins 7. maí var haldið út á
Leitahraun að leita niðurfallsins
sem Búri gengur út frá. Hraunið
reyndist stórt en mennirnir litlir og
eftir tveggja tíma göngu hafði nið-
urfallið ekki fundist svo stefnan var
tekin á Gjögur, Fjallsendahelli og
Árnahelli. Eftir þá heimsókn var
haldið til baka, Björn tók sig þá út
úr hópnum og tveim klukkustundum
síðar gekk hann fram á niðurfall
Búra og hóaði í ferðafélagana.
Búri reyndist, eins og Guðmundur
Brynjar hafði lýst honum, nokkuð
stór um sig en mikið hruninn og um
30 metra langur. Ljóst var samt að
um mikla hraunrás hafði verið að
ræða, allt að tíu metrar voru milli
hellisveggja og lofthæðin um sjö
metrar þar sem mest er.
Þá var farið syðst í niðurfallið og
fljótlega fannst holan sem Guð-
mundur Brynjar hafði búið til með
grjótburði ellefu árum áður. Eftir að
hafa fjarlægt nokkuð af grjóti til
viðbótar renndi Björn sér ofan í
þrönga dimma og kalda holuna á vit
ævintýranna. Við blasti mikill salur
og í honum tignarlegar ísmyndanir.
Nokkuð sem Guðmundur Brynjar
hefði fest á filmu áratug áður hefðu
myndirnar heppnast. Hátt í tíu
metra lofthæð er í íssalnum og yfir
tíu metrar milli veggja, glæsileg
veröld. Björn fetaði sig yfir ísinn og
upp mikla grjótbrekku handan
hennar. Þar, um 100 metra innan við
opið, virtust öll sund lokuð í fyrstu
enda hellirinn mikið hruninn.
Urð og grjót, upp og niður
Björn tók nú til við sömu iðju og
Guðmundur Brynjar forðum, að for-
færa grjót. Um stundarfjórðungi
síðar tróð hann sér niður um gjótu
þá sem hann hafði búið til og áfram
hélt hellirinn. Ekkert er skemmti-
legra en vera einn í helli sem enginn
hefur áður í komið og enginn veit
hvað hefur að geyma. Þrátt fyrir
stórgrýti og torfærur miklar greikk-
aði Björn sporið og hljóp við fót.
Tvær þrengingar töfðu för en síðan
hækkaði til lofts og hellirinn varð
stærri og stærri. Urð og grjót, upp
og niður, út og suður, æstur hugur.
Þegar komið var nokkur hundruð
metra inn í hellinn tóku við miklar
hvelfingar. Á annan tug metra var á
milli lóðréttra hellisveggja og einnig
yfir 10 metrar til lofts. Aftur
þrengdist hellirinn og stækkaði svo
á ný og engan endi að finna. Þegar
Björn var kominn eitthvað yfir 500
metra inn í hellinn fór hann að hafa
áhyggjur af samferðafólki sínu eða
var öllu heldur farinn að hafa
áhyggjur af þeim áhyggjum sem
það myndi hafa af sér. Áfram var þó
haldið en þegar Björn gerði sér
grein fyrir því að stærð hellisins
væri slík að ólíklega myndi finnast
botn í bráð ákvað hann að snúa við.
Aðeins eitt vasaljós var með í för og
hugurinn hafði borið Björn lengra
Veröld undir hrauni
„Það er hvorki hægt að
skoða, virða, nýta né
vernda heim sem ekki er
vitað um,“ segir Björn
Hróarsson, jarð- og
hellafræðingur og höf-
undur Íslenskra hella,
tveggja binda bókar um
samnefnt fyrirbæri. Með
bókinni leitast hann við
að kynna þjóðinni undir-
heima Íslands í máli og
myndum.
» Ljóst var að þótt
hellirinn væri ekki
fullkannaður og enginn
vissi hvert hann lægi
eða hvað hann hefði að
geyma þá var hann samt
sem áður einn stærsti
og merkilegasti hraun-
hellir á Íslandi.
Hellisgöng Innarlega í Búra, rennslisform á veggjunum.
Fundur Búra Líklega merkilegasta hellauppgötvun á Íslandi um aldir.
Ísmyndanir Innan við hellismunann eru gríðarmiklar ísmyndanir.