Morgunblaðið - 20.12.2006, Síða 27

heilsa
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 2006 27
edda.is
„Fallegir Haustlitir“
„Ég fagna því, að Ásgeiri hafi enst líf og
heilsa til að sinna þessu góða verki og
gefa okkur það af sjálfum sér, sem er að
finna í einlægum, hógværum en skýrum
og skemmtilegum texta bókarinnar.“
Björn Bjarnason, Þjóðmál
„Það er fengur að minningarþáttum
Ásgeirs Péturssonar. Hann hefur mikla
yfirsýn yfir helztu stjórnmálaatburði
20. aldarinnar.“
Úr Reykjavíkurbréfi Mbl.
„Minningaþættirnir eru hlýir og
skemmtilegir eins og Ásgeir sjálfur.
Og áhugaverðir ...“
Halldór Blöndal, Mbl.
Eftir Unni H. Jóhannsdóttur
uhj@mbl.is
Við erum ekki eina þjóðinsem býr á norðurhjaraveraldar sem talar umþað. Norðmenn gera það
líka. Um myrkrið kolsvarta, dimma
og drungalega. Árstímann þegar
nóttin virðist ekki sleppa takinu af
deginum, leyfir honum aldrei að
renna almennilega upp. Þetta er
líka tíminn þar sem heilsubrestirnir
eru hávaðasamastir. Flensurnar
virðast koma í löngum bunum, bólg-
urnar taka sér bólfestu í hálsinum
heilu vikurnar og svo er það þessi
ári sem ertir slímhúðina í nefinu. Er
þá ónefnd þreyta, slen og óvenjulítil
framtakssemi sem ekkert tengist
venjulegum umgangspestum og
pensilín virkar því ekkert á.
Fólk leggst í dvala
En við getum sem sagt andað
léttar, þar sem frændur okkar og
víkingar í Noregi, eiga við sama
vanda að stríða. Þeir eru þreyttir
yfir háveturinn, syfjaðir og frekar
latir. Og reyndar segir prófessor í
félagslæknum, Per Fugelli í viðtali
við norska Aftenposten, að þetta sé
ekki aðeins eðlilegt heldur líka heil-
brigt þegar svona dimmt sé úti.
„Það er gott að gera eins og blómin
og dýrin og leggjast einfaldlega í
dvala. Á þessum árstíma á fólk að
taka það rólega og sætta sig við að
það er þreytt og tómt. Þannig er
hrynjandinn hjá mörgum skepnum í
lífríkinu.“
Skammdegisþung-
lyndi eða pest?
Þrátt fyrir að flestir finni fyrir
sveiflum í virkni þjáist aðeins lítill
hluti af íbúum þjóða á norðurhveli
jarðar af skammdegisþunglyndi eða
um 5–10% að jafnaði. Skammdegis-
þunglyndi er skilgreint sem árstíða-
bundin andleg vanlíðan sem hefst
þegar daga tekur að stytta á haust-
in og lýkur þegar dagar lengjast á
vorin. Skammdegisþunglyndi er
þrálátt að því leyti að það end-
urtekur sig frá ári til árs og getur
oft orðið mjög alvarlegt og hamlað
eðlilegri virkni fólks. Slíkt þung-
lyndi er nær óþekkt hjá fólki sem
býr í löndum við miðbaug þar sem
dagarnir eru allir jafnlangir. Sam-
bandið á milli breiddargráðu og
skammdegisþunglyndis er þó ekki
einfalt eins og sést á því að hlut-
fallslega eru tiltölulega fáir sem búa
næst heimskautunum sem fá þá
tegund þunglyndis en tíðnin hér á
landi er óvenjulág (3,8%) miðað við
það sem ætla mætti út frá legu
landsins. Þreytan og slenið er því
fyrir velflesta Íslendinga bara hin
hefðbundna plága sem fylgir
myrkrinu, sem vitaskuld er leið-
indapest en ekki hættuleg og fer
fljótt úr sinninu þegar daginn tekur
að lengja á ný. En þeir sem finna
fyrir einkennum eins og breyt-
ingum á matarlyst, ýktum sjálfs-
ásökunum og sektarkennd, minni
einbeitingu, hægari hugsun og
óakveðni sem vara í tvær vikur eða
lengur ættu að leita læknis því þá
gæti verið um þunglyndi að ræða og
það er sjúkdómur sem ber að taka
alvarlega.
Kúra, lesa, horfa og hringja
En það þýðir ekkert annað en að
taka slaginn við skammdegispest-
ina. Íslendingar standa sig reyndar
ágætlega enda fáar þjóðir sem taka
nær tvo mánuði í að undirbúa jól og
áramót. Það er áreiðanlega hluti af
ómeðvituðu andlegu heilsuátaki í
svartasta skammdeginu enda finnst
mörgum janúar ljóslaus og litlaus.
Þá er þjóðin reyndar komin í annað
og ekki síðra heilsuátak – líkams-
ræktarátakið. En hér eru þrjú góð
ráð í baráttunni við myrkrið.
1. Sættu þig við þá staðreynd að þú
ert einfaldlega þreyttari á þessum
árstíma en öðrum. Leggðu þig í
skamma stund í eftirmiðdaginn ef
þú átt kost á því eða farðu fyrr að
sofa á kvöldin.
2. Njóttu hlýju híbýla þinna og
kúrðu undir sæng með góðri sam-
visku. Lestu góða bók eða horfðu á
kvikmyndina sem þú misstir af í
sumar þegar það var svo brjálað að
gera. Bjallaðu í góðan vin eða vin-
konu í gamla, góða heimilissímann
(svo miklu ódýrara en í GSM) og
ræddu um lífið, tilveruna og myrkr-
ið.
3. Hreyfing er undrameðal. Það er
erfitt að hafa sig af stað en það er
ótrúlegt hvað hreyfing gefur mikla
orku til annarra athafna líka.
Vetrarloftið er afskaplega frískandi
þótt það sé svolítið kalt. Best er því
að nota hina dýrmætu dagsbirtu og
fara í stuttan göngu. Slíkur túr
vinnur ótrúlega vel á sleni.
Myrkrið hefur áhrif
á skap og virkni
Morgunblaðið/RAX
Jólaundirbúningur Íslendingar standa sig ágætlega í slagnum við skammdegispestina, enda fáar þjóðir sem taka
sér næstum því tvo mánuði í að undirbúa jól og áramót.
Mörg hreyfum við okkurheilmikið í desember viðjólaundirbúninginn í
formi þramms á milli verslana,
þrifa og ýmissa tilfæringa á heim-
ilinu að ekki sé talað um þá sem
drífa sig í ræktina, þrátt fyrir ann-
ir. Þegar svo jólin ganga í garð er-
um við orðin úrvinda, pakkasödd
hrynjum við í sófann, í læsta hlið-
arlegu með bók í hönd og konfekt-
kassa í seilingarfjarlægð. Einmitt
þegar síst skyldi verðum við að
ægilegum innipúkum og bara
nennum ekki út fyrir hússins dyr.
Þetta er einmitt sá tími sem við
verðum að huga sérstaklega vel að
því að fá góða hreyfingu og úti-
veru. Ekkert er auðveldara en að
klæða sig vel, fara í ullarsokka og
góða skó, opna útidyrnar og leggja
af stað. Göngutúr þarf ekki að vera
nema hálf til ein klukkustund á
dag til að skila okkur hressum og
glöðum heim á ný. Það góða við
göngutúrinn er að hann er hægt að
fara í hvaða átt sem er út frá heim-
ilinu og gera margt skemmtilegt
og spennandi í leiðinni:
 Hægt er að ganga um göturnar
í hverfinu og skoða öll fallegu jóla-
ljósin.
 Ef við búum nálægt útivist-
arsvæði er hægt að skoða trjá-
gróður í vetrarbúningi og horfa á
smáfuglana leita sér að æti, ekki er
vitlaust að vera með brauðmola
eða fuglafræ í vasanum.
 Þeir sem eru svo heppnir að búa
í nánd við óspillta náttúru geta
fengið sér göngu meðfram sjó eða
upp í hlíðar og notið útsýnisins í
fallegri desemberbirtunni sem hef-
ur yfir sér einhvern sérstakan
ljóma.
 Kvöldgönguferðir bjóða stund-
um upp á stórkostlegan norður-
ljósadans og stjörnublik sem eng-
inn fær staðist.
Þeir sem vilja ljúka göngutúrnum í
afslöppun ættu endilega að bregða
sér í sundlaugina eftir gönguna (ef
hún er opin). Það er einstaklega
notalegt að slaka á í heitum laug-
um og láta líða úr sér. Sundlaug-
arnar eru líka í jólabúningi og
sums staðar er jafnvel búið að
skreyta jólatré og kveikja á kert-
um eða kyndlum við heitu pottana.
Margir eru með heitan pott í garði
sínum og þessi árstími er tilvalinn
til að nota hann sem mest, hafa
jólaseríu í nánd við pottinn og
kveikja á kertum eða luktum.
Maturinn sem við borðum er oft
mjög saltur, feitur og sykraður og
þegar þetta allt kemur saman og
að auki mikil innivera, verðum við
mörg hver, þrútin, þreytt og
kannski dálítið geðvond. Ofantalið
getur gert gæfumuninn þegar
kemur að líkamlegri og andlegri
vellíðan um hátíðirnar.
Allir út að ganga í jólaskapi.
Göngutúr um
nágrennið nærir
líkama og sál
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Jólin Einmitt sá tími sem við verð-
um að huga sérstaklega vel að því
að fá góða hreyfingu og útiveru.
hollráð um heilsuna | lýðheilsustöð
Guðrún Hjartardóttir,
verkefnisstjóri á samskipta- og
fræðslusviði, Lýðheilsustöð.