Morgunblaðið - 24.10.2007, Qupperneq 24

heilsa
24 MIÐVIKUDAGUR 24. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Krabbamein er erfðaefnissjúkdómur,það eru alltaf breytingar á erfðaefni íæxlisvef, oftast bæði stökkbreytingar
og breytingar á litningum. Langflestar þess-
ara breytinga verða í líkamsvefjum eftir að við
fæðumst og líkurnar aukast með aldri,“ segir
Jórunn Erla Eyfjörð erfðafræðingur og pró-
fessor við læknadeild Háskóla Íslands sem
vinnur ásamt doktorsnemum að rannsóknum á
brjóstakrabbameini.
„Lítinn hluta krabbameina má rekja til arf-
gengra galla í sk. krabbameinsgenum. Þá er
talað um ættlægt krabbamein. Við erum öll
með þessi gen, en þeir sem eru með þessi ætt-
lægu krabbamein erfa gallað gen sem eykur
líkur á krabbameinsmyndun. Það er þó aðeins
í um 10% tilvika sem um arfgengar breytingar
er að ræða. Í flestum tilfellum er um galla í eft-
irlitskerfum frumunnar að ræða. Við eðlilegar
aðstæður sjá eftirlitskerfi líkamans um að
eyða gölluðum frumum. Í krabbameins-
frumum virkar þetta eftirlit hins vegar ekki
sem skyldi.“
Brjóstakrabbamein er flókið fyrirbæri og
orsakast af erfðum og umhverfisþáttum, en
ekkert eitt skýrir þennan sjúkdóm. „Batahorf-
ur hafa klárlega batnað, en þó gengur enn illa
að lækna hluta sjúklinga og það er mikilvægt
að leita skýringa á því. Umhverfi og erfðir eru
í víðasta samhengi aðaláhrifavaldar brjósta-
krabbameins og það þarf engan sérfræð-
ing til að greina að við erum mis við-
kvæm fyrir sjúkdómum,“ segir
Jórunn og ítrekar að mikilvægt sé að
huga að hreyfingu og hollu mat-
aræði.
Meðferðarúrræði
klæðskerasaumuð
Sigríður Klara doktorsnemi Jórunnar rann-
sakar í doktorsverkefni sínu orsök litninga-
óstöðugleika í brjóstæxlum. Hún segir hann
algengan og koma fram í auknum fjölda litn-
inga og alvarlegum litningagöllum.
„Rannsóknir lofa góðu. Við myndun brjósta-
krabbameins er ljóst að um margar leiðir er að
ræða og af því leiðir að sjúkdómurinn getur
verið nokkuð margbreytilegur. Við sjáum fyrir
okkur að í framtíðinni verði meðferðarúrræði
klæðskerasniðin fyrir hvern og einn, út frá því
hvað liggur til grundvallar sjúkdómnum.“
Rannsóknir á borð við þær sem stundaðar
eru í Háskóla Íslands nýtast í alþjóðlegu vís-
indasamfélagi og eru til framdráttar í barátt-
unni gegn alvarlegum sjúkdómum. „Þangað
sækjum við jafnframt þekkingu okkar. Grunn-
rannsóknir sem við stundum eru mikilvægar
til að öðlast betri skilning á sjúkdómnum og
geta því varðað leiðina til bættrar meðferðar. Í
umhverfi eins og við höfum í HÍ er frelsi til að
rannsaka það sem okkur vísindamönnunum
finnst mikilvægt. Innan líftæknifyrirtækjanna
er hættara við að ýmsir hagsmunir rekist á og
því er frelsi til rannsókna og birtingu niður-
staðna oft takmarkað. Því er mikilvægt að aka-
demískt umhverfi fái að njóta sín,“ segir Sig-
ríður Klara.
Batahorfur – horft til framtíðar
„Með betri og sértækari lyfjum ásamt
markvissri skimun fyrir krabbameinum verð-
ur hægt að lækna mun fleiri krabbamein og
einnig að draga úr aukaverknum. Það er orðið
í minnihluta tilfella þar sem ekki tekst að ráða
við sjúkdóminn,“ segir Ólafur Andri, doktors-
nemi, en hann flokkar æxli í undirhópa með til-
liti til sjúkdómshorfa. Að skilgreina ferla er
mikilvægt til að ákveða hvaða meðhöndlun
hentar best. Þegar búið er að greina þá verður
hægt að skilgreina sjúkdóminn betur og þar
með hvaða meðferð hentar. „Það þarf að vinna
stöðugt í átt að einstaklingsmiðaðri meðferð,“
segir Jórunn.
Hún bætir við framfarir í rannsóknum skipti
miklu máli. „Við vinnum í átt að sértækari
meðferð þar sem vonast er til að aukaverkanir
verði minni. Við höfum safnað miklum upplýs-
ingum um faraldsfræði krabbameina og einnig
rannsakað frumuferla í krabbameinmyndun.
Nú er verið að prófa áhrif lyfjasprota á frumu-
línur, þ.e. nýja lyfjasprota sem síðar gætu orð-
ið sértæk krabbameinslyf og við skuldum
áhættuhópunum það að ná árangri. Þetta fólk
hefur enda lagt til rannsóknanna mikinn efni-
við.“
Hún bætir við að vel gangi og að niðurstöður
rannsóknanna hafi fengist birtar í alþjóðlegum
vísindaritum og víða sé vitnað í þær. Þar sé
líka samstarfið við Krabbameinsskrá mikil-
vægt, sem og við Rannsóknastofu Háskólans í
meinafræði og lækna á Landspítala – háskóla-
sjúkrahúsi.
Unnið að ein-
staklingsmiðuð-
um úrræðum
Morgunblaðið/Frikki
Prófessorinn og nemarnir Frá vinstri Sigríður Klara Böðvarsdóttir, Hólmfríður Hilm-
arsdóttir, Jórunn Erla Eyfjörð, Ólafur Andri Stefánsson, Linda Viðarsdóttir og Jenný
Björk Þorsteinsdóttir (meistaranemi hjá Helgu Ögmundsdóttur). Á myndina vantar Björk
Jónsdóttur, sem vinnur að rannsóknum í Hollandi.
Klæðskerasniðnar krabbameinsmeðferðir kunna að vera
raunhæfur möguleiki í framtíðinni. Soffía Guðrún Jóhanns-
dóttir fræddist um rannsóknir á brjóstakrabbameini, sem
miða að sífellt einstaklingsmiðaðri meðferð.
árveknisátak um brjóstakrabbamein í október
Ef kona stendur á tímamót-um, vill vinna í sjálfri sérog að breytingum í sínulífi þá getur námskeið
sem þetta hjálpað henni. Nám-
skeiðið okkar, sem við köllum Skap-
anornir í Svarfaðardal speglar ýmsa
þætti í lífi kvenna og hvetur þær
áfram og styrkir,“ segja þær Anna
Dóra Hermannsdóttir og Valgerður
H. Bjarnadóttir
– Freyja, Brynhildur, Kráka og
Melkorka eru allt konur úr sagna-
arfinum sem koma við sögu á nám-
skeiðinu – hvaða erindi eiga þær við
nútímakonuna? Eða þá skapanorn-
irnar, álfkonan, tröllkonan og fleiri
magnaðar gyðjur? Hvernig geta þær
leiðbeint eða speglað nútímakonur?
„Fyrir nokkrum árum kom út
bókin „Women who run with the
Wolves,“ eftir sagnakonuna og sál-
fræðinginn Clarissu Pinkola Estes.
Þar nýtir hún ævintýri og þjóðsögur
sem spegla fyrir konur sem vilja
finna og rækta villtu konuna í sjálfri
sér. Konur um allan heim tóku bók-
inni fagnandi og enn eru starfandi,
m.a. hér á landi, ótal leshringir þar
sem konur skoða sögurnar saman. Á
þessu námskeiði nýtum við svipaðar
aðferðir en með okkar eigin sögum
af kvenhetjum, álfkonum, tröll-
konum, gyðjum og örlaganornum.
Við rýnum í sögurnar, ræktum
draumana, njótum þess að næra lík-
ama og sál í stórbrotinni náttúru,
með hreyfingu, góðum mat, gleði og
tengslum við tilfinningarnar. “
Áhrif á örlög okkar sjálfra
Þær stöllur virðast í fljótu bragði
hafa ólíkan bakgrunn. Anna Dóra
jógakennari frá Kripalu Center for
Yoga and Health auk þess að vera
landvörður og leiðsögukona. Val-
gerður félagsráðgjafi með fram-
haldsnám í draumafræðum, kvenna-
fræðum og trúarheimspeki.
– Hvað eiga goð- og þjóðsögur
sameiginlegt með hugleiðslu og
jóga?
„Við höfum báðar haldið ótal mörg
námskeið hvor í sínu lagi, annars
vegar heilsutengd með áherslu á
jóga, hugleiðslu og tengsl við náttúr-
una og hins vegar þar sem byggt er
á menningararfi kvenna, trúarsögu
og sjálfsstyrkingu og tengslum við
gyðjuna hið innra. Nú leggjum við
kraftana saman og tengjum alla
þessa þætti í eina magnaða heild.“
Þær Anna Dóra og Valgerður eru
hluti af hópi kvenna sem kallar sig
Mardöll, félag um menningararf
kvenna. Í lögum félagsins segir:
„Tilgangur félagsins er að grafa eft-
ir, finna, safna, spinna, rýna í, hlúa
að, rækta, dreyma, magna, vefa og
miðla menningararfi og auði kvenna
frá fornöld til framtíðar. Sérstök
áhersla er lögð á þann arf og auð
sem býr í rótum íslenskra kvenna,
norrænum og keltneskum, en heim-
urinn allur er þó vettvangur Mar-
dallar.“
Þessi fjölþætti bakgrunnur er
styrkur samstarfsins. Við leggjum
til ólíka þætti sem þó eiga sér sömu
rætur og sama markmið. Markmiðið
er að gefa konum vettvang til að
rýna dýpra í sjálfar sig og finna
styrk sinn í gegnum ræturnar,
tengslin við hver aðra og náttúruna.
Flest nútímafólk hefur ekki tæki-
færi til að ná þessari tengingu dags
daglega en hún er okkur nauðsyn-
leg.“
– En eru norðankonur tengdari
þessum skapanornum en aðrar ís-
lenskar konur?
„Líklega ekki meðvitað, ekkert
meira en fólk eða konur annars stað-
ar á landinu. En sú menning sem við
erum sprottin úr hefur óhjákvæmi-
lega áhrif á líf okkar. Konur þyrstir í
að vinna með sig sjálfar, ekki bara á
yfirborðinu, heldur að leyfa sér að
kafa dýpra og njóta samverunnar
við aðrar konur og náttúruna. Í goð-
sagnaarfinum búa Skapanornirnar,
Urður, Verðandi og Skuld. Þær sitja
við Urðarbrunn, spinna, vefa og
skera út örlög goða og manna og
vökva lífsins tré. Með því að skoða
þessar myndir og sögur meðvitað,
þá náum við betri tengslum við ræt-
urnar og þannig getum við betur
orðið okkar eigin skapanornir, þ.e.
haft bein áhrif á örlög okkar sjálfra.“
uhj@mbl.is
Sérhver kona er eigin skapanorn
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Skapanornirnar Þær Anna Dóra Hermannsdóttir og Valgerður H. Bjarnadóttir ætla að hjálpa konum að finna
að finna skaparnornirnar í sjálfum sér núna um helgina í Svarfaðardal.
Hver kona er sín skapa-
norn. Í stórbrotnum
fjallasal Svarfaðardals
ætla þær Anna Dóra
Hermannsdóttir og Val-
gerður H. Bjarnadóttir
um helgina að leyfa
þeim að spegla sig í for-
mæðrum sínum, goð-
kynja verum og hver
annarri. Unnur H. Jó-
hannsdóttir heyrði
hvernig ævintýrin ger-
ast og örlögin spinnast.