Morgunblaðið - 26.11.2007, Side 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 26. NÓVEMBER 2007 21
Bæjarstjórinn í Bolungar-vík og sveitarstjórinn áSkagaströnd skrifa greinsem birtist hér í Morgun-
blaðinu 15. nóvember sl. með yf-
irskriftinni „Jöfnunarsjóður á villi-
götum?“ Í greininni er vikið að
mismunandi fjárhagsstöðu sveitar-
félaganna í landinu og aðstöðumun
þeirra til að sinna lögbundnum og
venjubundnum verkefnum af þeim
sökum. Einnig er þar fjallað um út-
hlutun sérstaks aukaframlags úr
jöfnunarsjóði á árinu 2007, reglur
um úthlutunina og hvernig staðið
hafi verið að setningu þeirra. Þá er
spurst fyrir um hvort Samband ís-
lenskra sveitarfélaga hafi markað
þá stefnu að jöfnunarsjóði skuli
beitt sérstaklega í þágu sameinaðra
sveitarfélaga og síðan látið að því
liggja að allar ákvarð-
anir stjórnar sam-
bandsins miðist við
sveitarfélög með íbúa-
tölu á bilinu 1.000 til
5.000 íbúa.
Misjöfn
fjárhagsstaða
Samband íslenskra
sveitarfélaga hefur
með margvíslegum
hætti leitt í ljós og
vakið athygli á fjár-
hagslegum að-
stöðumun sveitarfé-
laganna í landinu, auk
þröngrar fjárhags-
legrar stöðu þeirra
langflestra, og beitt
sér fyrir nauðsyn-
legum leiðréttingum.
Í stað þess að taka á
þeim vanda með var-
anlegum hætti hefur
ríkisvaldið viðurkennt
aðstöðumuninn að
nokkru leyti með því
að greiða sérstakt
tímabundið auka-
framlag inn í jöfn-
unarsjóð á árunum
2006, 2007 og 2008.
Starfsmenn jöfnunarsjóðs, félags-
málaráðuneytisins og sambandsins
hafa unnið að útreikningum og
greiningu á stöðu sveitarfélaganna
fyrir ráðgjafarnefnd jöfnunarsjóðs
og á grundvelli þess hefur félags-
málaráðherra sett reglur um út-
hlutun framlaganna að fenginni
umsögn ráðgjafarnefndar og
stjórnar sambandsins.
Reglur um úthlutun 2006
Við úthlutun 700 m.kr. auka-
framlags á árinu 2006 voru settar
almennar reglur um að íbúafækkun
og þróun útsvarsstofns á árunum
2000-2005 væru þau atriði sem
lægju til grundvallar því hvort og
hversu há framlög sveitarfélögin
fengu. Það eru utanaðkomandi að-
stæður sem sveitarfélögin hafa ekki
vald á, en hafa áhrif á fjárhag
þeirra. Ekki var lögð til grundvall-
ar niðurstaða rekstrar eða efna-
hags sveitarfélaganna. Eflaust voru
skiptar skoðanir um þessa að-
ferðafræði þótt það kæmi ekki fram
opinberlega og um hana var bæri-
leg sátt meðal sveitarstjórn-
armanna.
Reglur um úthlutun 2007
Nákvæmlega sömu reglum var
beitt við úthlutun 700 m.kr. fram-
lags á árinu 2007 að öðru leyti en
því að viðmiðunarárin voru önnur,
þ.e. árin 2001-2006. Það leiddi til
þess að fjárhæðin skiptist með öðr-
um hætti milli sveitarfélaganna, ný
sveitarfélög bættust við og önnur
duttu út.
Við tvöföldun framlagsins á árinu
2007 var í útreikningum fljótt leitt í
ljós að mikill ójöfnuður fælist í
dreifingu þeirra fjármuna milli
sveitarfélaga með því að ráðstafa
þeim öllum með sama hætti og gert
var á árinu 2006. Eitt einstakt
sveitarfélag hefði þá t.d. fengið
tæpar 240 m.kr. eða um 17% fram-
lagsins. Því miður glíma ýmis fleiri
sveitarfélög við fjárhagslegan
vanda en þau sem féllu innan þeirra
reglna sem þá voru settar. Þeim
viðbótarfjármunum, 700 m.kr., sem
fengust á árinu 2007, var því skipt
með þeim hætti að 350 m.kr. var
deilt eftir íbúafjölda til þeirra sveit-
arfélaga þar sem íbúafjölgun var
hlutfallslega minni en í Reykjavík á
árunum 2001-2006 og
350 m.kr. runnu til
sameinaðra sveitarfé-
laga. Í báðum þessum
tilvikum urðu sveit-
arfélögin að falla und-
ir regluna um
íbúaþróun og þróun
útsvarsstofns á ár-
unum 2001-2006.
Einnig var skilyrði að
sveitarfélag legði á
hámarksútsvar.
Einstökum
sveitarfélögum
ekki hyglað
Hingað til hafa þeir
einstaklingar sem
kjörnir eru í ráðgjaf-
arnefnd jöfnunarsjóðs
eða stjórn sambands-
ins ekki verið vændir
um að hygla ein-
stökum sveit-
arfélögum eða sveit-
arfélögum með
tiltekinn íbúafjölda né
beita sér gegn öðrum,
þótt skiptar skoðanir
hafi verið á þeim
ákvörðunum sem þeir
hafa orðið að taka.
Fullyrða má að þeir sem kosnir
hafa verið til þeirra starfa hafi leit-
ast við að setja sig inn í ólíkar að-
stæður sveitarfélaganna og gætt
hagsmuna þeirra almennt án tillits
til íbúafjölda í þeim sveitarfélögum
sem þeir starfa fyrir.
Af 41 sveitarfélagi sem fá fram-
lög á árunum 2006 og 2007 eru 19
sem ekki hafa sameinast öðrum
sveitarfélögum og 29 sem eru með
færri en 1.000 íbúa. Þótt sameinuð
sveitarfélög hafi nú á þessu ári
fengið hluta framlaganna sér-
staklega í sinn hlut hafa þau sveit-
arfélög sem ekki hafa sameinast og
sveitarfélög með færri en 1.000
íbúa ekki verið skilin eftir.
Framlög á íbúa
í átta sveitarfélögum
Í áður tilvitnaðri grein er vikið að
úthlutun þessara aukaframlaga á
árinu 2007 til átta tilgreindra sveit-
arfélaga og að settar reglur á því
ári hafi lítið með jöfnun að gera.
Fullyrt er að reglurnar jafni ekki
aðstöðumun þeirra sveitarfélaga
sem verst standa, án þess að nánar
sé skilgreint hvort þar sé átt við
rekstur eða efnahag. Ekki var held-
ur tekið tillit til reksturs og efna-
hags við setningu reglnanna 2006
og tæpast hægt að halda því fram
að þær reglur hafi leitt til meiri
jöfnunar en reglurnar 2007. Sé út-
hlutun aukaframlaganna 2006 og
2007 til þessara átta tilgreindu
sveitarfélaga greind niður á íbúa,
sem er viðtekin venja í samanburði
milli sveitarfélaga, kemur eftirfar-
andi í ljós (sjá töflu):
Stefna sambandsins
í sameiningarmálum
Sambandið hefur lengi haft þá
stefnu, sem mörkuð hefur verið á
landsþingum þess og fulltrúaráðs-
fundum, að rétt væri að efla sveit-
arstjórnarstigið með því að sam-
eina sveitarfélög. Sambandið hefur
tekið þátt í sérstökum átaksverk-
efnum með ríkisvaldinu til að vinna
þeirri stefnu framgang. Jafnframt
hefur stefnan verið sú að meirihluti
íbúa í hverju einstöku sveitarfélagi
taki um það ákvörðun í atkvæða-
greiðslu hvort þeirra sveitarfélag
verði sameinað öðru sveitarfélagi
eða ekki. Sambandið hefur ávallt
lagt áherslu á að vilji íbúanna réði
og virt niðurstöðuna. Stefna þess
hefur ekki komið niður á sam-
skiptum sambandsins við þau sveit-
arfélög sem ekki hafa sameinast.
Sveitarfélögunum hefur fækkað úr
204 á árinu 1990 í 79 á árinu 2007 og
umræða um frekari sameiningu fer
nú fram á nokkrum svæðum án
frumkvæðis sambandsins.
Stuðningur jöfnunarsjóðs
við sameiningu sveitarfélaga
Sameining sveitarfélaga hefur
verið studd með sérstökum fjár-
framlögum úr ríkissjóði sem runnið
hafa í gegnum jöfnunarsjóð. Sam-
bandið hefur beitt sér fyrir því að
fjármunir verði áfram til staðar til
að þau sveitarfélög sem sameinast í
framtíðinni njóti hliðstæðrar fyr-
irgreiðslu og þau sem sameinast
hafa á undanförnum árum. Jafn-
framt hafa lög og reglur jöfn-
unarsjóðs lengi kveðið á um sérstök
framlög vegna sameiningar sveitar-
félaga af ráðstöfunarfé sjóðsins.
Lög þar um hafa verið sett á Al-
þingi og félagsmálaráðherra sett
reglurnar að höfðu samráði við ráð-
gjafarnefnd jöfnunarsjóðs og stjórn
sambandsins, sem tekið hefur af-
stöðu til þeirra í ljósi markaðrar
stefnu þess í sameiningarmálum.
Lengi hefur verið gagnrýnt að þeir
fjármunir sem sérstaklega eru
eyrnamerktir sameinuðum sveit-
arfélögum af ráðstöfunarfé sjóðsins
séu mjög takmarkaðir. Komið er til
móts við það sjónarmið með því að
úthluta fjórðungi aukaframlagsins
2007 til sameinaðra sveitarfélaga,
sem búa við samdrátt.
Að lokum
Fjárhagslegar aðstæður sveitar-
félaganna eru miklu fremur ólíkar
eftir því hvort þar er vöxtur, stöðn-
un eða samdráttur en því hvort þar
eru fleiri eða færri íbúar. Ítrekað
hefur sambandið vakið athygli á
þeim aðstöðumun. Tímabundið
aukaframlag jöfnunarsjóðs í þrjú ár
er viðleitni til að koma til móts við
vanda þeirra sveitarfélaga sem búa
við samdrátt. Almennar reglur,
settar með tilliti til þess að-
stöðumunar, hafa leitt til þess að
framlagið rennur til hlutaðeigandi
sveitarfélaga og kemur þeim afar
vel. Í raun er um að ræða stærstu
byggðaaðgerð sem ríkisvaldið hef-
ur gripið til á síðustu árum.
Reglur um úthlutun þessara
tímabundnu framlaga á árinu 2008
hafa ekki verið settar. Sé það al-
menn skoðun sveitarstjórn-
armanna að jöfnunarsjóður hafi
verið á villigötum við setningu
reglna um úthlutun aukaframlaga á
árunum 2006 og 2007, og að aðrar
aðferðir séu sanngjarnari og leiði til
eðlilegri jöfnunar milli hlutaðeig-
andi sveitarfélaga en þær almennu
reglur sem beitt hefur verið, hlýtur
það að verða skoðað við úthlutun
framlaganna á árinu 2008. Tillögur
um aðra aðferðafræði eru vel
þegnar.
Er jöfnunarsjóður
á villigötum?
Eftir Þórð Skúlason
Þórður Skúlason
» Aðstæðursveitarfélag-
anna eru miklu
fremur ólíkar
eftir því hvort
þar er vöxtur,
stöðnun eða
samdráttur en
því, hvort þar
eru fleiri eða
færri íbúar.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sambands íslenskra sveitarfélaga.
nsson lét
bekkina til
f Kreppu-
sadals og
30 metra
ndur aka
og grjóti í
gróðurinn
jurta
rinu 1995
túrulegan
ann allan
ðri aðstoð
nn er með
áplantna,
glingsvið,
og greni-
uk hinnar
s tegund-
lóm, risa-
r.
ð afskap-
lega þotið
m daginn
r tuttugu
furur frá
væðið hjá
fgirt enda
m leið um
yrir þeim.
reitinn um
g verð að
að strax í
0 plöntur í
í garðin-
um, mest
setja nið-
vera hinn
m því þær
iður í rót.
„Þegar við byggðum fyrst í Grá-
gæsadal fyrir fjörutíu árum (1967)
voru hvannir með öllum lækjum og
meðfram vatninu. Svo var þetta allt
bitið af rollunum, en loksins núna er
orðin hvönn alveg eins og var fyrir
fjörutíu árum vegna þess að fátt er
orðið um fé þarna nema kannski á
haustin.
Það er gaman að því að þegar Sig-
urður Blöndal var inn frá síðast í
skemmtiferð hjá mér með sitt fólk
fundum við gulvíði í dalnum, en
hann er sem sagt hvergi að finna þar
sem rollur eru. Hjörleifur Gutt-
ormsson fann hann t.d. ekki þegar
hann hljóp út með vatni og fann 58
tegundir af háplöntum meðan við
Kristín kona hans hituðum kaffi, lík-
lega 1976. Ég tók svolítið af víði-
plöntunum og við Kjartan frændi
fjölguðum honum um 20 á hverju ári
og hann dafnar vel. Þessi gulvíðir
skríður eftir jörðinni, er búinn að
gera sig jarðlægan enda kannski bú-
inn að vera þarna í þrjú þúsund ár.
Ég er líka með gulvíði inn frá sem
stendur upp í loftið og er kominn úr
Egilsstaðaklettum og norðan frá
Laxá í Aðaldal.“
Völundur ræktar víðar en garðinn
sinn á Egilsstöðum og í Grágæsadal.
Um 5 km frá Grágæsadal og á leið
út í Möðrudal, þar sem er hraun, er
hann farinn að stinga niður
plöntum. „Ef rollur finna þetta ekki
getur þarna orðið óskaplega falleg-
ur reitur þegar plönturnar fara að
skjóta sér upp á milli steinanna og
sandsins milli þeirra.“
Völundur segir að eftir að reglu-
gerð var sett um fjölbreytileika teg-
undanna (Lög um náttúruvernd
1999, um innflutning, ræktun og
dreifingu lifandi lífvera) megi ekki
setja útlendar plöntur niður á Ís-
landi fyrir ofan 500 metra hæð,
nema með leyfi til tilraunastarfsemi
frá umhverfisráðuneytinu. „Þegar
ég fór að lesa skilmálana stóð þar
m.a. að einhverjir vísindamenn yrðu
að bera ábyrgð á slíkri tilraun og
taka þyrfti fram hvaða tegundir
þetta væru og hvað þær yrðu lengi.
Svo ég hugsaði með mér að ég ætl-
aði þá bara að bíða eftir að ráðu-
neytið sem leyfði Kárahnjúkavirkj-
un myndi kæra mig fyrir
garðræktina mína í Grágæsadal.“
Í dalinn hefur komið allskonar
fólk í heimsókn. Alþýðufólk og póli-
tíkusar og vísindamenn svo eitthvað
sé nefnt. „Til dæmis kom Össur
Skarphéðinsson með þjóðgarðs-
nefndina 2003 og með honum voru
m.a. Steingrímur Sigfússon, Siv
Friðleifsdóttir, þáverandi umhverf-
isráðherra, og Magnús Jóhannesson
ráðuneytisstjóri sem ég hafði áður
farið með á fjöll. Þau voru á yfirreið
vegna Vatnajökulsþjóðgarðs. Höfðu
náttúrlega öll komið inn í Snæfell
áður og ég sagði bílstjóranum þeirra
að vera ekkert að fara þangað held-
ur koma inn í Grágæsadal. Þau ætl-
uðu svo að gista í Kverkfjöllum. Það
varð úr að þau fóru eiginlega ekkert
inn í Snæfell, eða hvort þau slepptu
Eyjabökkunum sem voru þá sloppn-
ir fyrir horn og komu í Grágæsadal
og höfðu þar matinn.“
Flugvöllurinn hans Ómars
Völundur hefur verið Ómari
Ragnarssyni innan handar á ferða-
lögum hans um norðausturöræfin
og sigldi t.d. með Ómari í Örkinni
þegar byrjað var að fylla í Hálslón.
„Árið 1938 flugu Agnar Kofoed
Hansen og Bergur Gíslason, for-
maður Flugmálafélags Íslands, á
flugvél sem nefndist Klemminn
(þýsk Klemm KL-25), þeirri sem
þýskir svifflugumenn sem voru hér
á Íslandi skildu eftir og Agnar gerði
upp og flaug. Þeir Bergur merktu
flugvöll það ár með nokkrum stein-
um við Sauðá. Í gamla daga þegar
við vorum að keyra um sagði Hall-
dór Sigvarðsson á Brú að við ættum
að fara yfir Sauðá hjá flugvellinum
því þar væri best að fara og minnst
sandbleytan. Þetta er flugvöllurinn
sem Ómar Ragnarsson heldur núna
til á, við Sauðá, 1.400 metra langur.
Hann er búinn að merkja þverbraut
og er þar með tvo bíla núna. Ég var
þarna um daginn þegar Ómar flaug í
rokinu mikla og var að mynda stíflu-
lekann.“
Svo segist Völundi sem á ógrynni
sagna í fórum sínum og hefur leið-
beint og frætt Íslendinga og útlend-
inga, leika og lærða, um perlur ís-
lenskra öræfa í áraraðir. Hann er
sannkallaður vörslumaður hálendis-
ins og djúp virðing hans fyrir landi
og lífríki lætur engan ósnortinn.
steinunn@mbl.is



  

 

 
















 



   
 
sadal er reitur með plöntun
æði Hálslóns til varðveislu.
Ljósmynd/Völundur Jóhannesson
r í 640 metra hæð á vestanverðum Brúaröræfum norðan Vatnajökuls og þar þrífast í
annessonar yfir 200 aðfluttar tegundir. Úr dalnum er fögur sýn til Kverkfjalla.
ilsárrana, Kringilsá og yfir í Kárahnjúka.
ir u.þ.b. miðri mynd en er horfinn í lónið.
Bænhús Í jurtagarðinum í Grágæsadal stendur þetta
litla hús og þar inni er krossmark, kerti og setbekkir.