Morgunblaðið - 05.04.2008, Qupperneq 28

28 LAUGARDAGUR 5. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
FRAMSÓKNARFLOKKURINN
lagði í vikunni fram heildstæðar til-
lögur um efnahagsaðgerðir sem miða
m.a. að 3-5% verðhjöðnun með bein-
um aðgerðum ríkissjóðs samhliða því
sem hrint verði í framkvæmd þjóð-
arsátt þar sem allir leggjast á eitt um
að hrinda af þjóðinni verðbólguógn-
inni.
Á sama tíma tilkynnti forsætisráð-
herra í fjórtánda sinn að stjórn-
arflokkarnir væru að
tala saman og myndu
standa vaktina. Eftir
sameiginlegan fund fjár-
laga- og efnahagsnefnda
Alþingis tilkynnti
fulltrúi stjórnarmeiri-
hlutans að Ingibjörg
Sólrún velti efnahags-
vandanum fyrir sér í fé-
lagi við Geir H. Haarde.
Vandamálið er tví-
þætt. Annarsvegar ein
dýpsta og alvarlegasta
efnahagskreppa sem Ís-
land hefur staðið frammi
fyrir og hinsvegar ein ráðlausasta
ríkisstjórn sem setið hefur á lýðveld-
istímanum. Saman myndar þetta afar
óhollan kokkteil. Kreppuboðar hafa
nú verið öllum ljósir frá síðastliðnu
sumri en ennþá hefur ríkisstjórnin
ekkert gert.
Ef ekki er gripið skjótt til aðgerða
getur snjóbolti óðaverðbólgu oltið af
stað á næstu vikum og þá verður mun
dýrara að kveða þann draug niður.
Ríkissjóð gegn verðbólgunni
Ríkissjóður er ekki sjálfstæður
lögaðili í eigu Sjálfstæðisflokksins
eða sitjandi ríkisstjórnar. Kannski
heldur það einhver en það er þá mis-
skilningur. Það rétta er að ríkissjóður
er sameign íslensku þjóðarinnar.
Þegar svo er komið að efnahagsleg
kreppa, óðaverðbólga og mögulegt
hrun vegna skuldasöfnunar vofir yfir
er algerlega óviðunandi að yfirvöld
geri það eitt að metast við þegnana
um það að þau hafi nú staðið sig betur
en hinir skuldsettu.
Ríkið hefur tekið aðra hverja
krónu af veltufé landsmanna í sinn
vasa og ekki skapað verðmæti með
öðrum hætti. Þó landsmenn hafi
margir bruðlað hefur ríkið samt
gengið á undan í flottræfilshætti og
bruðli á liðnum árum.
Og það er fólkið sem skapar verð-
mætin, ekki stjórnmálamenn eða rík-
ið. Meðal heimila og fyrirtækja er
skuldsetning nú sligandi og því er
jafnvel haldið fram að bankarisar
landsmanna riði til falls. Hér er ekki
mælt með að innistæðu ríkissjóðs sé
deilt út til þeirra sem mesta óráðsíu
hafa stundað. En það
er full ástæða til að
létta skattheimtu á al-
menning. Einkum ef
það má verða til að
bæta hina efnahags-
legu stöðu þjóðarbús-
ins.
Bensín- og olíulítrar
kosta nú um 150 krón-
ur en þar af fer um
helmingur þess fjár
beint í ríkissjóð í formi
vörugjalda og virð-
isaukaskatts. Fram-
sóknarmenn hafa lagt
til að fella helming af vörugjaldinu
niður sem þýðir þá liðlega 20 króna
verðlækkun á lítra. Eftir sem áður
færu um 40% af verðinu beint í rík-
issjóð en verðhjöðnunaráhrif væru
veruleg. Reiknað tekjutap ríkissjóðs
vegna þessa getur numið 6-8 millj-
örðum króna.
Þá hefur Framsóknarflokkurinn
lagt til að samhliða þjóðarsátt þar
sem allir taka höndum saman um að
sporna við verðhækkunum leggi ríkið
þar fram niðurfellingu á matarskatti
sem er aðgerð sem getur numið lið-
lega 3% í neysluverðsvísitölu. Kostn-
aður er rétt um 6 milljarðar en um
leið er hægt að gera þá kröfu til versl-
unarinnar að hún leggi ekki minna til
verðhjöðnunar og hækki þar af leið-
andi ekki verð vegna þeirrar geng-
isfellingar sem orðið hefur að und-
anförnu.
Verðbólga og
okurvextir eru óráð
Seðlabankinn hefur einn tekið sér
vald til að stjórna efnahagskerfi
landsmanna og raunar hrifsað til sín
meiri völd í stjórn landsins en dæmi
eru um í sögu þeirrar stofnunar. Það
er fljótsagt að peningastefna bankans
hefur ekki virkað sem skyldi og raun-
ar verið farin sú óheillaleið um mörg
misseri að halda genginu í hæstu
hæðum með hávaxtastefnu. Þetta
hefur haft í för með sér langvarandi
útsölu og niðurgreiðslu á innfluttum
varningi sem kostuð er af atvinnulíf-
inu. Um leið vex viðskiptahalli og
bruðl.
Nú þegar svo ber við að ekki tekst
lengur að handstýra genginu með
þessum hætti dregur að vonum úr
neyslu enda einnig þurrð á alþjóð-
legum lánamörkuðum. Þá ber svo við
að menn hreykja sér af að stefna
Seðlabankans virki og því sé rétt að
okra enn meira á vöxtum samhliða
því að ná neyslunni niður með verð-
bólgu. Handfylli bankamanna og hag-
fræðinga hafa nú af flokkshollustunni
einni lýst yfir stuðningi við þessa
stefnu sem alþjóðleg greiningarfyr-
irtæki klóra sér í hausnum yfir.
Ráð væri þvert á móti að snúa þeg-
ar af hávaxtastefnunni en styrkja
bankann verulega með lántökum rík-
issjóðs líkt og forsætisráðherra boð-
aði á aðalfundi bankans. Meinið er að
það er ekki nóg að boða slíka lántöku,
hér er löngu orðið tímabært að orðum
fylgi athafnir.
Í tillögum okkar framsókn-
armanna sem eru settar saman í sam-
ráði við hinna færustu sérfræðinga er
gerð ítarlegri grein fyrir því hvernig
við teljum að megi með þjóðarsátt og
samverkandi aðgerðum forða ís-
lensku þjóðarbúi frá verðbólgubáli,
atvinnuleysi og bankahruni.
Ríkið lækki matar-
og bensínverð strax
Bjarni Harðarson skrifar um
efnahagsmál »Ef ekki er gripið
skjótt til aðgerða
getur snjóbolti óðaverð-
bólgu oltið af stað á
næstu vikum og þá
verður mun dýrara að
kveða þann draug nið-
ur.
Bjarni Harðarson
Höfundur er alþingismaður.
Nú orðið gerir enginn neitt.
Menn eru þess í stað að gera hlut-
ina. Þingmenn eru að ræða málin,
handknattleiksmenn eru að leika
illa, ráðherrann er að blogga alla
nóttina. Það er nánast sama hver
opnar munninn eða stingur niður
penna, alltaf kemur þetta fáfengi-
lega orðalag. Enginn er óhultur.
Ég heyri sjálfan mig tala með
sama hætti þó að ég reyni að
vanda mig. Auðvitað getur stund-
um verið skaðlaust að taka svona
til orða, sérstaklega ef lýsa á ein-
hverju sem gerist samtímis því
sem sagt er frá. Ræðumaðurinn er
að stíga í stólinn, dyravörðurinn er
að opna dyrnar núna. Í báðum til-
vikum væri þó fallegra að segja frá
með beinum hætti. Ræðumað-
urinn stígur núna í stólinn og dyr-
vörðurinn opnar nú dyrnar. Ungur
læknir sagði sjónvarpsáheyr-
endum frá því að fólk væri ekki að
nota smokkinn, án þess að sýnilegt
væri að hann væri að vísa á eitt-
hvert ákveðið fólk á þeirri stundu.
Þorgeir heitinn Kjartansson,
vinur minn, sá um skeið um út-
varpsþátt þar sem hann fór með
glens af ýmsu tagi. Í einum pistli
gerði hann grín að þættinum um
íslenskt mál sem ungu fólki þótti
frámunalega hallærislegur, en
menn hlustuðu þó á meðan aðeins
var ein útvarpsrás á Íslandi. Ein-
hverju sinni spurði hann útvarps-
hlustendur hvort þeir hefðu heyrt
eitthvert orðatiltæki, sem hann
sagði að væri mörgum framandi,
einkum „okkur sem komin erum
yfir miðjan aldur“. Þetta þótti okk-
ur ákaflega fyndið vinunum, því að
svona töluðu bara gamlir menn í
útvarpið þegar þeir hneyksluðust
á æskunni.
Nú er ég kominn í þessi spor
sjálfur. Samt tala ekki bara börn
og unglingar með þeim hætti sem
ég lýsti hér að framan. Orðalagið
hefur síast út í allt þjóðfélagið. Út-
varpsmenn, þingmenn, ráðherrar,
listamenn, læknar og iðn-
aðarmenn, ungir og gamlir, lærðir
og leikir eru allir að gera, eru að
tala, eru að skilja, eru að vinna.
Mikið væri gaman ef okkur tækist
að tala í gamaldags fram-
söguhætti. Hverjum fyndist það
fallegt eða eftirminnilegt ef heim-
spekingurinn Descartes hefði
sagt: Ég er að hugsa, þess vegna
er ég að vera?
Benedikt Jónsson
Ég er ekki að
skilja þetta
Höfundur er framkvæmdastjóri.
bj@heimur.is
NÝFALLINN dómur Héraðs-
dóms í máli einhverfrar stúlku veld-
ur mér nokkrum heila-
brotum. Þar kemur
fram að stúlkan hafi átt
að gera sér fulla grein
fyrir afleiðingum gerða
sinna og móður hennar
er gert skylt að greiða
kennaranum bætur. Að
vísu viðurkennir dóm-
urinn fötlun stúlk-
unnar, en finnst hún
það litlu máli skipta að
til hliðsjónar er ein-
göngu hafður upplýs-
ingapési um Asperger-
heilkennið. Kenn-
aranum til fulltingis eru hins vegar
kvaddir til sérfræðingar um hin
ýmsu mál. Hvers vegna var það ekki
gert þegar stúlkan átti í hlut?
Hefði skipt máli ef drengur, en
ekki stúlka, hefði átt í hlut? Hver er
forsaga málsins og hver er hlutur
kennarans í henni? Hvaða þekkingu
hafði umræddur kennari á fötlun
barnsins? Hver er stefna skólans
varðandi einelti? Hver er ábyrgð
skólastjórnanda á þessum af-
drifaríku atburðum? Getur verið að
skólakerfið sé ekki að standa sig?
Sífellt verða þær raddir háværari
sem lýsa vantrausti á dómstóla og
þessi dómur hefur óneitanlega lagt
sín lóð á þær vogarskálar.
Þegar ég var að alast upp heyrði
maður aldrei minnst á einhverfu.
Seinna, þegar ég var við að klára
menntaskóla, bárust raddir utan úr
heimi um einhverfu, sem hrjáði
einkum drengi. Ísköld skelfing
greip mig þegar mér
var bent á að sonur
minn væri hugsanlega
á einhverfurófinu, en
sú skelfing hvarf
smátt og smátt þegar
ég hóf að kynna mér
málin frekar. Eftir að
hann greindist fékk ég
sjálf greiningu og brot
úr uppvextinum fóru
að raða sér upp í heild-
stæða mynd.
Einhverfa, ódæmi-
gerð einhverfa og
Asperger-heilkenni
eru allt greinar af sama meiði. Á er-
lendum málum er rætt um Autistic
Syndrome Disorder, eða ASD. Á Ís-
landi tölum við um einhverfurófið.
Einhverfa virðist liggja í taugakerf-
inu og taugakerfið er að miklum
hluta til ókannað land, enn sem
komið er. Í besta falli er taugakerfi
okkar einfaldlega viðkvæmara fyrir
áreiti. Einkenni geta þó verið afar
ólík og missterk eftir einstakling-
um. Hafa ber í huga að hver ein-
staklingur á einhverfurófinu er ein-
stakur og ber að meta sem slíkan –
ekki samkvæmt alhæfingum nokk-
urra síðna kynningarbæklings.
Annað er það í flestri umfjöllun
um mál okkar sem erum á einhverf-
urófinu sem ég set stórt spurning-
armerki við. Það er þegar fólk kall-
ar einhverfu sjúkdóm. Fara
fjölmiðlar þar fremstir í flokki, með
heilbrigðisstarfsfólk og jafnvel rit-
höfunda í eftirdragi. Mér finnst at-
hyglisvert að slík rökleysa rati inn í
íslensk bókmenntaverk. Fæstum
núorðið dytti í hug að nefna Downs-
heilkenni sjúkdóm. Ennfremur er
fjölmiðlum tíðrætt um svokallaðar
þjáningar einhverfra; þær þján-
ingar sem ég hef þurft að þola eru
ekki komnar beint til af fötlun
minni, heldur miklu fremur af skiln-
ingsleysi, hroka og fordómum ann-
arra.
Bill Gates var nýverið greindur
með Asperger. Getgátur hafa verið
uppi um að Jane Austen, Þórbergur
Þórðarson, Halldór Laxness, Albert
Einstein og Isaac Newton hafi verið
með Asperger. Öll þóttu þau sérvit-
ur og sérkennileg í háttum og mér
þætti gaman að sjá íslenskt skóla-
kerfi kljást við þessa sögufrægu ein-
staklinga.
Hvenær er fötlun fötlun?
Kristín Vilhjálmsdóttir skrifar
í tilefni af nýföllnum dómi í hér-
aðsdómi
» Þær þjáningar sem
ég hef þurft að þola
eru ekki komnar beint
til af fötlun minni, held-
ur miklu fremur af
skilningsleysi, hroka og
fordómum annarra.
Kristín Vilhjálmsdóttir
Höfundur er þýðandi.
VEGAGERÐIN hefur einsett
sér að þróa og sjá um vegakerfið á
sem hagkvæmastan hátt með þarf-
ir samfélagsins, ör-
yggi vegfarenda og
umhverfissjónarmið
að leiðarljósi. Þannig
hefur Vegagerðin
skilgreint hlutverk
sitt.
Þetta er vert að
skoða í ljósi þess að
töluverð umræða hef-
ur farið fram um þær
leiðir og veglínur
sem Vegagerðin
mælir með víða um
land. Má nefna
Sundabrautina,
Lyngdalsheiðarveg,
Vestfjarðaveg og veg
um Hornafjörð. Ekki
eru allir sáttir við
þær leiðir sem Vega-
gerðin mælir með.
Það er bæði eðlilegt
og skiljanlegt. Málið
er að taka þarf tillit
til margra og ólíkra
þátta.
Á þessum ólíku
þáttum er tekið með
meginmarkmiðum
Vegagerðarinnar en þau eru:
 Greiðar samgöngur með
góðri þjónustu.
 Hagkvæm uppbygging og
rekstur vegakerfisins.
 Að umferðaröryggi sé á við
það sem best gerist.
 Góð sambúð vegar og um-
ferðar við umhverfi og íbúa.
 Vel skipulögð og skilvirk
starfsemi.
 Ánægt, hæft og gott starfs-
fólk.
Það sem Vegagerðin vill er að
samgöngur séu tryggar allt árið
með sem minnstum tilkostnaði og
eins miklum þægindum og hægt
er fyrir vegfarendur. Við gerð
nýrra vega og viðhald þeirra er
lögð sérstök og sífellt aukin
áhersla á umferðaröryggi. Tekið
er svo sem hægt er tillit til óska
vegfarenda þannig að sambúð
vegar og umferðar við umhverfi
og íbúa sé sem best. Þá er reynt
að minnka mengun og sýna nátt-
úru og minjum tillits-
semi.
Það segir sig sjálft
að þegar markmiðin
eru þetta mörg eiga
þau það til að stang-
ast hvert á við annað
og niðurstaðan verð-
ur ævinlega mála-
miðlun. Besti kost-
urinn getur verið svo
dýr að ekki sé rétt-
lætanlegt að mæla
með honum svo dæmi
sé tekið. Því vegur
og metur Vegagerðin
kostina saman þegar
veglínur eru valdar.
Vegagerðin skýtur
sér heldur ekki und-
an því að mæla með
einni leið umfram
aðra en þá eingöngu
að teknu tilliti til
nefndra markmiða.
Það er vert að hafa
í huga að það er ekki
hentistefna eða ann-
að í þá veru sem
ræður afstöðu Vega-
gerðarinnar heldur vandað mat á
öllum þessum þáttum. Í dag ger-
ist það heldur ekki fyrr en að
loknu ítarlegu mati á umhverfis-
áhrifum og að matinu loknu fer
framkvæmdin iðulega í skipu-
lagsferli hjá viðkomandi sveitar-
félagi.
Ákvörðun um hvaða kostur er
bestur að áliti Vegagerðarinnar
er ekki einföld en hún er heldur
ekki tekin af léttúð. Þetta er rétt
að hafa í huga þótt ákvörðun um
besta kostinn sé vissulega ekki
hafin yfir gagnrýni.
Kostir Vega-
gerðarinnar
G. Pétur Matthíasson skrifar
um þróun Vegagerðarinnar á
vegakerfum landsins
G. Pétur Matthíasson
» Ákvörðun
um hvaða
kostur er bestur
að áliti Vega-
gerðarinnar er
ekki einföld en
hún er heldur
ekki tekin af
léttúð.
Höfundur er upplýsingafulltrúi
Vegagerðarinnar.