Morgunblaðið - 06.04.2008, Qupperneq 22

V
ið leggjum áherslu á
tæknihliðina, viljum
breiða út aðferðir og
tækni sem fyrir hendi er
en reyna um leið að laga
hana að aðstæðum í þróunarlönd-
unum þannig að hún verði ekki of
dýr. Og þá verður líka að gæta þess
að taka fullt tillit til menningarlegra
aðstæðna en láta ekki vestrænan
hroka ráða ferðinni,“ segir efnafræð-
ingurinn Soffía Ósk Magnúsdóttir
Dayal. Hún starfar fyrir bandarísku
samtökin PATH en þau helga sig
rannsóknum á lausnum sem henta til
að bæta lýðheilsu í fátækum ríkjum
og starfa nú í meira en 65 ríkjum.
Sjálf vinnur Soffía mest í Indlandi en
hún býr í Nýju-Delhí ásamt eig-
inmanni sínum, Dhruv Dayal, sem er
indverskur og menntaður á sviði líf-
efnaverkfræði. Hann starfar hjá
Pepsí-fyrirtækinu þar í landi.
Soffía flutti í vikunni erindi á nám-
stefnu Háskóla Íslands og Háskólans
í Minnesota þar sem fjallað var um
lausnir á hnattrænum viðfangsefnum
á sviði lýðheilsu. En hver er konan?
„Ég hef búið erlendis síðustu 18
árin, á Indlandi undanfarin þrjú og
hálft ár en er fædd á Akranesi, dóttir
Magnúsar Jónssonar og Steinunnar
Ingólfsdóttur,“ segir Soffía. „Faðir
minn var lengi rektor Búnaðarhá-
skólans á Hvanneyri í Borgarfirði og
þar er ég alin upp að mestu leyti.
Fyrstu sex árin bjuggum við reyndar
í Noregi þegar foreldrar mínir voru í
námi, ég var þriggja mánaða þegar
við fluttum þangað.
Ég lauk BS-gráðu í efnafræði við
Háskólann hér í Reykjavík og fannst
því mjög skemmtilegt að fá að tala í
hátíðarsal Háskólans á námstefn-
unni! Síðan fór ég í doktorsnám í Sví-
þjóð, kláraði þar áfanga en hélt
áfram til Parísar og lauk dokt-
orsprófinu þar. Kúrsunum lauk ég að
mestu í Svíþjóð og námið í París var
einkum rannsóknir á sviði sameinda-
líffræði, þetta tengdist meðal annars
raðgreiningu á erfðamengi mannsins
og hvernig skilja mætti á milli sam-
eindanna. Það var veitt miklu fé í
þetta, verkefnið var þverfaglegt og
alþjóðlegt og mjög spennandi.
Draumastaða í Veróna
En síðan bauðst mér staða við há-
skólann í Veróna á Ítalíu og fékk að
sinna þar rannsóknarverkefni, því
sem kallað er á ensku post-doc vinna
en þá er átt við framhaldsrannsóknir
eftir doktorsnám. Þar var ég í tvö ár,
það var alger draumastaða að geta
verið í svona fallegu umhverfi sem
virkaði eins og heilsulind eftir stritið
við doktorsnámið.
Þaðan fór ég til Bandaríkjanna þar
sem mér bauðst einnig að vinna að
rannsóknaverkefni, að þessu sinni við
Northwestern háskólann í Illinois.
En eftir hálft annað ár þar vék ég
svolítið út af þeirri braut sem ég var
komin inn á, vísindarannsóknum. Ég
var búin að átta mig á að þetta var
kannski ekki alveg það sem mig lang-
aði til að gera það sem eftir væri æv-
innar. Allt í einu uppgötvaði ég að
mér fannst öll þessi samkeppni leið-
inleg og langaði ekki neitt til að verða
prófessor!
Ef ég á að vera hreinskilin þá
fannst mér of margir, ekki allir en
allt of margir, af kollegum mínum í
þessum vísindaheimi vera svolítið
einsleitir í hugsun. Þannig er kerfið.
Ef maður vill ná góðum árangri og
komast í góða stöðu þarf maður að
vera ákaflega markviss, einbeittur.
Þarf að einblína á takmarkið og það
er ekki mikið svigrúm til að víkja af
brautinni, taka að sér önnur verkefni
og víkka sjóndeildarhringinn.“
– Þú veltir mikið fyrir þér and-
stæðum vísinda og trúar eða hvað?
„Já, ég velti því mikið fyrir mér.
Mér finnst að við náttúruvís-
indamenn eigum að vera mjög auð-
mjúkir, viðurkenna að við skiljum
ekki allt, að við getum ekki skilið allt.
Það er ekki neitt rangt við að vís-
indamenn keppi að því að verða góðir
á sínu sviði, þeir hafa valið og það
getur samræmst vel því stigi sem
þeir eru á í sínu lífi. En fyrir aðra, t.d.
mig, kemur að þeim tímapunkti í líf-
inu að maður þarf að gera upp við sig
hvort maður vill feta þessa braut eða
segja: hingað og ekki lengra!
Þar með er ekki sagt að endanlega
leiðin sé fundin en ég held ég sé núna
á réttri leið.
Brúðkaup að hindúasið
Ég kynntist manninum mínum,
Indverjanum Dhruv Dayal, þegar ég
vann við Northwestern-háskólann en
þar var ég í fjögur ár. Við urðum ást-
fangin og vorum mjög fljót að átta
okkur á því að þetta væri samband
sem við vildum halda í og eftir nokk-
urra ára samband ákváðum við að
giftast. Fjölskylda hans varð þegar
mikill þátttakandi í þeirri umræðu þó
að hann hefði búið í Bandaríkjunum i
10 ár og væri búinn að fjarlægjast
mjög indverskt samfélag. En fjöl-
skyldan og ræturnar voru á Indlandi.
Áhrif fjölskyldunnar eru víða mikil
á Indlandi en það er samt orðið mis-
jafnt hve mikil þau eru, þarna er til
allur skalinn. En nú þurfti að skipu-
leggja brúðkaupið, ákveða hvar það
færi fram og fljótlega vorum við bæði
orðin áhugasöm um að gifta okkur á
Indlandi og að hindúasið.
Ég tek skýrt fram að það var al-
gerlega okkar val að athöfnin færi
fram í samræmi við venjur hindúa,
það var ekki vegna þrýstings frá fjöl-
skyldunni. Ég er oft spurð um þetta!“
– Indverjar fæðast inn í sína stétt
og eru, strangt til tekið, í henni til
dauðadags. Sem útlendingur ertu
auðvitað utan við þetta kerfi en
hvernig var þér tekið?
„Það er rétt, ég er utan við stétta-
kerfið. Fjölskylda mannsins míns er
mjög framfarasinnuð, í henni mikið
af menntafólki og fólk í áhrifastöðum.
Tengdafaðir minn er ráðuneytisstjóri
í heilbrigðisráðuneyti Indlands og
tengdaforeldrar mínir voru svo
ánægð með að sonurinn væri búinn
að finna konu sem hann vildi giftast
að þau reyndu ekki neitt að ráðskast
með hann. Þau sýndu honum algert
traust og styrktu hann eindregið í öll-
um þessum ákvörðunum. Þau eru
mjög örlát, stundum vilja indverskir
foreldrar nefnilega eiga mikinn hlut
að máli í sambandi við giftingar en
það er auðvitað mismikið.
En tveim árum eftir giftinguna
komst ég að því að fólk sem reyndar
er ekki náskylt manninum mínum en
samt í fjölskyldunni velti því fyrir sér
hvort ég yrði að gerast hindúi til þess
að við gætum gifst að hindúasið.
Afi mannsins míns er nær níræður
og er höfuð fjölskyldunnar, bæði í
krafti virðuleikans sem ellin veitir
fólki í indversku samfélagi en líka
vegna almennra mannkosta sinna.
Þennan mann þekki ég núna mjög vel
enda átt við hann mikil samskipti.
Það var hann sem stöðvaði um-
ræðuna. „Við leyfum ekki neitt slíkt í
okkar fjölskyldu, engin trúskipti, við
hugsum ekki þannig. Ég vil ekki að
þetta verði nefnt á nafn og allra síst
við stúlkuna sem hann hefur valið,“
sagði hann.
Ekkert æðra sannleikanum
Afinn er sjálfur guðspekingur og
talar ákaft fyrir því að engin trúar-
brögð séu æðri sjálfum sannleik-
anum. Hann er því vanur að sjá heim-
inn með þessum augum og kom
hinum í fjölskyldunni í skilning um að
okkur bæri að temja okkur þetta við-
horf. Áhrifavald gamla fólksins er
miklu meira hjá Indverjum en okkur
og það er mikil virðing borin fyrir ell-
inni. Við í þessari fjölskyldu hneigj-
um okkur t.d. alltaf fyrir gamla fólk-
inu og biðjum um blessun þess þegar
við hittum það í fyrsta sinn dag
hvern. Þessi siður varð mér fljótlega
eðlislægur og hluti af hegð-
unarmynstri mínu, varð hluti af mér.
Þetta er siður í sumum fjöl-
skyldum í landinu en ekki öllum. Lit-
ið er svo á að gamalt fólk hafi svo
mikla reynslu, þekki lífið og geti
kennt okkur svo mikið.“
– Varstu almennt fljót að laga þig
að lífinu á Indlandi?
„Tengdamóðir mín var mjög dug-
leg að hjálpa mér og leiðbeina. Hún
sagði mér gjarnan að svona væri eitt-
hvað gert venjulega og af hverju það
„Mig langaði ekki neitt
til að verða prófessor!“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Þróunarverkefni Soffía Ósk Magnúsdóttir Dayal: „Oft þarf að tala áhrifafólk á svæðinu til, fá það í lið með sér en
það getur komið upp sú staða að maður gangi nánast á vegg í þeim efnum.“
Í HNOTSKURN
»Samtökin PATH eru ekkirekin í ágóðaskyni. Þau hafa
starfað frá 1977, eru með aðal-
bækistöð í Seattle í Bandaríkj-
unum og skrifstofur í 28 löndum.
»PATH vinnur að því að finnaviðvarandi og hagnýtar
lausnir á ýmsum heilsufarsvanda
í þróunarríkjunum og fyrrver-
andi kommúnistaríkjum. Alls er
sinnt verkefnum í yfir 65 lönd-
um, þ. á m. baráttu gegn berkl-
um og rétti beggja kynja til
heilsugæslu.
»Um 670 manns eru nú í föstustarfi hjá PATH ásamt fjölda
lausráðinna ráðgjafa. Unnið er
náið með Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnuninni, WHO, og
fleiri alþjóðastofnunum.
»Áhersla er á mikið samstarfum lausnir við einkafyrirtæki
og jafnframt að þær séu lagaðar
að menningu hverrar þjóðar.
Tekjur samtakanna voru í fyrra
um 168 milljónir dollara og komu
að stærstum hluta frá ýmsum
sjóðum og ríkjum.
»Einstaklingar og fyrirtækiveita mikið fé til starfsins, þ.
á m. auðkýfingurinn Bill Gates.
Heimasíðan er www.path.org.
Laga þarf tækni sem
bætt getur lýðheilsu að
hefðum í þróunarlönd-
unum og hafa samstarf
við einkafyrirtæki sem
framleiða búnaðinn, segir
Soffía Dayal. Kristján
Jónsson ræddi við Soffíu
sem er búsett á Indlandi.
daglegtlíf