Morgunblaðið - 06.04.2008, Qupperneq 34

34 SUNNUDAGUR 6. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
„MAÐUR heitir Björn Th.
Björnsson og kallar sig listfræð-
ing. Hann er meiriháttar agent
fyrir bolsévika og stendur fyrir
klessulistarhreiðri í hinu gamla
verkstæði Ásmundar Sveins-
sonar.“ Þannig hljóðaði upphaf
greinar í tímaritinu Landvörn, frá
árinu 1951. Klessulistarhreiðrið
sem hann kallaði svo, var List-
vinasalurinn sem þeir Björn og
Gunnar Sigurðsson í Geysi höfðu
þá nýopnað í salnum á Freyjugöt-
unni, þar sem nú er Listasafn
ASÍ.
Til að minnast þessa mikilvæga
kafla í sögu hússins – og íslenskr-
ar myndlistar – var sýning sem
ber nafnið Klessulistarhreiðrið
opnuð á staðnum, í Listasafni ASÍ
í gær. Það ríkti engin lognmolla í
kringum starfsemi Listvinasal-
arins. Kristín Guðnadóttir list-
fræðingur og safnstjóri er einn
sýningarstjóra sýningarinnar, en
hún hefur verið að rannsaka sögu
hússins.
Sonur Gunnars átti gögn
„Ég hef verið að skoða sögu Ás-
mundarsalar, og hún er stór-
merkileg. Í framtíðinni langar mig
að gera fleiri sýningar um sögu
hússins. Þetta tímabil lá þó beint
við, þegar Gunnar Gunnarsson,
sonur Gunnars Sigurðssonar hafði
samband við mig, og kvaðst eiga
mikið af gögnum frá Listvinasaln-
um, og myndasafn frá þeim tíma
er pabbi hans rak salinn. Þar var
komið upplagt efni í sýningu, og
hún varð til í okkar samvinnu.“
Á sýningunni eru málverk eftir
landskunna listamenn sem Gunnar
eignaðist þegar þeir sýndu í saln-
um. Verkin hafa því öll hangið
undir þessu þaki áður. „Gunnar
átti líka heilmikið af sýning-
arskrám og boðskortum, úrklipp-
um og ýmsu öðru sem tengdist
salnum, sem hefur komið að góð-
um notum við að gefa skýra mynd
af starfseminni þar. Einnig eru á
sýningunni húsgögn sem notuð
voru í Listvinasalnum og skerpa
tilfinninguna fyrir þessu tímabili,“
segir Kristín.
Árið 1952 var haldin ljósmynda-
samkeppni áhugaljósmyndara.
Hluti myndanna hefur varðveist og
gefa þær innsýn í umhverfi List-
vinasalarins, fólkið í landinu og
tímabilið almennt á þessum fyrstu
árum sjötta áratugarins.
Listfræðingur og
bissnessmaður
Þegar Kristín er spurð hvað lesa
megi úr málverkasafni Gunnars,
segir hún að hann hafi fyrst og
fremst verið mjög framsækinn í
vali mynda.
„Hann var hrifinn því nýja og
ögrandi; af strangflatarlistinni, og
svo af umbreytingarskeiðinu
kringum 1950 þegar Þorvaldur
Skúlason ásamt nokkrum hópi
listamanna var að fikra sig yfir í
abstraktið.
Þetta var áhugavert breyting-
arskeið sem endurspeglast vel í
sýningunni.“
Kristín segir sýninguna sýna að
þessi tími hafi verið skemmtilegur
og miklar tilraunir í gangi. „Það
var framsækni og gerjun og ungir
listamenn að koma heim úr námi
í Frakklandi með alveg nýjar
hugmyndir í farteskinu. Þeir voru
að spila úr þessum hugmyndum
og afraksturinn var sýndur í
Listvinasalnum. Þetta var fram-
sækið, djarft og skemmtilegt
tímabil. En það voru ýmsir til að
gagnrýna eins og sést í greininni
í Landvörn. Það er ótrúlegt núna
að heyra þennan pólitíska tón.
Þar var sett samasemmerki milli
abstrakt myndlistar og komm-
únisma. En sá var góður orða-
smiður og okkur fannst orðið
Klessulistarhreiður of gott til að
sleppa því að nota það. Því miður
verða sjaldan svona deilur um
myndlist í dag. Í þá daga sá fólk
hvað myndlist skipti gríðarmiklu
máli fyrir menningu þjóðarinnar.
Allir höfðu skoðun á henni.“
Sýndu líka Picasso
Flestir listamannanna sem
sýndu í salnum voru ungir og ís-
lenskir, en metnaðurinn var mik-
ill hjá rekstraraðilum og þeir
sýndu einnig verk eftir listamenn-
ina Jean Arp, Picasso, Braque og
Kandinsky sem Hörður Ágústsson
kom með heim frá París í farangr-
inum.
Listvinasalurinn var ekki bara
vettvangur sýninga, þar voru líka
haldin lífleg kynningarkvöld þar
sem rætt var og rifist um mynd-
list, lesið úr óútkomnum verkum
ungra rithöfunda og flutt metn-
aðarfull tónverk, auk kvikmynda-
kynninga, fyrirlestra um listasögu
og heimspekilegrar umræðu. Þessi
kynningarkvöld urðu svo vinsæl að
þau sprengdu utan af sér rýmið og
neyddust aðstandendur þeirra að
flytja þau í stærra húsnæði, í
Leikhúskjallarann og Stjörnubíó.
Í Klessulistarhreiðrinu má finna
verk margra af listamönnunum
sem sýndu í Listvinasalnum og t.d.
eru málverk á sýningunni eftir
Svavar Guðnason, Þorvald Skúla-
son, Nínu Tryggvadóttur og Karl
Kvaran.
Sýningin Klessulistarhreiðrið í Listasafni ASÍ heiðrar minningu Listvinasalarins 1951–1954
Framsækið, djarft og skemmtilegt
Svarthvítt Verk eftir Nínu Tryggvadóttur úr Listvinasalnum. Listvinasalurinn Klessulistin hreiðrar um sig í Klessulistarhreiðrinu.
Svavar Sýningarskrá.
HELGI Þorgils Friðjónsson, einn þekktasti
samtímalistamaður okkar Íslendinga, er á
kunnugum slóðum á sýningu sinni í Turpent-
ine-gallerí með goðsögulíkum málverkum,
kómískum teikningum og útúrsnúnum smá-
skúlptúrum.
Teikningarnar eru ef til vill áhugaverðasti
hluti sýningarinnar þar sem Helgi end-
urnýtir stundum prentefni á borð við umslög
og boðskort á sýningar annarra listamanna
sem undirlag fyrir skissutengdar myndir sín-
ar sem oft verða svo að málverkum. Þrátt
fyrir að portrettar af öðrum en listamann-
inum sjálfum séu áberandi á sýningunni þá
eru þar sjálfsportrettar Helga sem hafa verið
leiðarstef í myndsköpun hans í gegn um tíð-
ina.
Á sýningunni má sjá sjálfsmynd HÞF Dü-
rer sem vísar til hins þýska Dürers sem var
frægur fyrir að mála sjálfan sig í líkingu
Krists. Dürer var einnig fyrsti málarinn sem
vitað er um sem gerði sjálfsmynd af sjálfum
sér nöktum en slíkar sjálfsmyndir hafa verið
algengar hjá Helga undanfarna áratugi. Dü-
rer var þó upptekinn af útreiknuðum og full-
komnum hlutföllum mannslíkamans meðan
mannsmyndir Helga brjóta allar slíkar regl-
ur og standa frekar sem stílfærðar tákn-
myndir.
Margir þekkja þessar myndir Helga þar
sem allsberar karlfígúrur eru áberandi á
myndfletinum, oftast í bland með öðrum dýr-
um jarðarinnar og einstaka konu. Ekki er
laust við að óhulin sakleysislega útfærð kyn-
færin hafi farið fyrir brjóstið á áhorfendum
hér áður fyrr þrátt fyrir að líkamarnir hafi
þá verið ákaflega kynlausir og líkst meira
dúkkum eða einhvers konar upphöfnum blóð-
lausum englum.
Á þessari sýningu er eitt málverk Tilhuga-
líf þar sem nakinn mannslíkami er málaður í
heild sinni. Ef útfærslan er borin saman við
útfærsluna á mannslíkömunum eins og Helgi
málaði þá á níunda áratug síðustu aldar þá
má sjá ákveðnar áherslubreytingar. Andlitið
vísar eins og áður í andlit listamannsins, lík-
aminn er stílfærður, óraunverulegur og fölur
eins og áður en miklar breytingar hafa orðið
á útfærslum handa og kynfæra sem virðast
nú einu partar líkamans sem vísa í raunveru-
legt hold og blóð.
Hvað þetta segir okkur um þróun eða
áherslur í list Helga Þorgils er ekki gott að
spá um. Þar sem Helgi leikur sér með goð-
söguleg minni ekki síður en þekktar klisjur
úr listasögunni þá má kannski lesa þetta sem
merki um að listamaðurinn sé að vakna til
vitundar um nýja nálgun við listagyðjuna.
Stórt samsett málverk sem nefnist Hreyfing
heimsins sýnir listamanninn sjálfan sem full-
trúa allra átta þar sem uppljómað höfuð hans
snýr hinum skýjum hulda heimi rangsælis og
býður upp á fjórfaldan lófalestur í hægri
hönd sína.
Þessi tvö málverk eru ekki þau bestu á
sýningunni ef dæmt er út frá sjónrænum,
fagurfræðilegum forsendum en þau gefa í
skyn einhverjar breytingar í tilvistartúlkun
listamannsins, einhvern innri dulspekilegann
þráð sem forvitnilegt verður að fylgjast með
hvort áfram verði spunnið með.
Lesið í lim og lófa
MYNDLIST
Gallery Turpentine, Ingólfsstræti 5,
Reykjavík
Sýningin stendur til 12. apríl. Opið þriðjudaga til
föstudaga kl. 12–18 og laugardaga kl. 12–17
Helgi Þorgils Friðjónsson – málverk,
teikningar, skúlptúrar
bbbnn
Tilhugalíf Þar er nakinn mannslíkami málaður í heild sinni.
Þóra Þórisdóttir