Morgunblaðið - 06.04.2008, Qupperneq 46

46 SUNNUDAGUR 6. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ hefur undir höndum
drög að svari borgarráðs við bréfi umboðs-
manns Alþingis dags. 22. febrúar 2008. Fer
bréfið hér á eftir í heild.
Vísað er til erindis, dags. 22. febrúar sl.,
þar sem óskað er frekari upplýsinga um at-
burði er tengjast fyrri fyrirætlunum um sam-
einingu Reykjavík Energy Invest (REI) og
Geysir Green Energy (GGE). Hér á eftir
fylgja svör borgarráðs við spurningum um-
boðsmanns:
Svar borgarlögmanns,
dags. 30. október 2007
Eins og fram er komið svaraði borg-
arlögmaður bréfi umboðsmanns frá 9. októ-
ber 2007 án þess að svarið væri borið undir
borgarráð. Var það bæði óeðlilegt og óheppi-
legt og ekki í samræmi við erindi umboðs-
manns sem var til borgarstjórnar en ekki
Reykjavíkurborgar. Í svari borgarlögmanns
kemur fram að borgarstjóri hafi stöðuumboð
til að taka ákvarðanir fyrir hönd Reykjavík-
urborgar á aðalfundum eða eigendafundum.
Það stöðuumboð verði þó ekki talið vera án
takmarkana. Borgarráð tekur undir þá skoð-
un borgarlögmanns en vekur athygli á því að
um er að ræða áralanga venju hjá Reykjavík-
urborg að borgarstjóri fari með atkvæðarétt
Reykjavíkurborgar á eigendafundum án þess
að sækja hverju sinni umboð til borgarráðs
eða borgarstjórnar. Aðeins einu sinni hefur
formlega reynt á þetta stöðuumboð. Á árinu
1986 var þess farið á leit við félagsmálaráð-
herra að hann úrskurðaði „hvort það heyri
undir borgarstjórn að kjósa með lýðræð-
islegum hætti þá þrjá stjórnarmenn í Granda
hf. sem borgin tilnefnir eða ekki“. Fram
kemur í áliti ráðuneytisins frá 11. júní 1986
að borgarstjóri hafi mætt á stofnfund hluta-
félagsins Granda og farið með atkvæði borg-
arinnar í samræmi við hlutabréfaeign henn-
ar. Niðurstaða ráðuneytisins var sú að hvorki
í sveitarstjórnarlögum né öðrum lögum hafi
verið að finna ákvæði þess efnis að sveit-
arstjórnir skuli með beinni kosningu kjósa
fulltrúa í stjórn hlutafélags sem sveitarfélag
á aðild að. Það var því álit ráðuneytisins að
lögum samkvæmt heyri það ekki undir borg-
arstjórn Reykjavíkur að kjósa með beinni
kosningu stjórnarmenn í Granda hf.
Ástæða þess að ekki hefur oftar reynt á
umboð borgarstjóra má væntanlega rekja til
þess að borgarstjóri hefur hverju sinni verið
með pólitískan meirihluta á bak við sig. Í
kjölfar þessa máls hafa hins vegar vaknað
spurningar um hversu víðtækt stöðuumboð
borgarstjóra er og eins og sjá má af þeim
tveimur lögfræðilegu álitsgerðum sem fylgja
skýrslu stýrihóps borgarráðs um málefni
REI og Orkuveitu Reykjavíkur (OR) eru
skoðanir á því skiptar. Þá skýra sveit-
arstjórnarlögin það ekki. Af þeirri umræðu
sem fylgdi í kjölfar atburðanna í október
2007 má væntanlega draga eftirfarandi álykt-
un; stöðuumboð borgarstjóra markast hverju
sinni af því pólitíska umboði sem borgarstjóri
hefur. Jafnframt að sumar ákvarðanir verði
að teljast svo meiriháttar og/eða óvenjulegar
að alltaf þurfi til að koma samþykki borg-
arráðs eða eftir atvikum borgarstjórnar, óháð
almennu stöðuumboði borgarstjóra.
Í svari borgarlögmanns segir við spurn-
ingu 8 að eitt af verkefnum stýrihóps borg-
arráðs um OR sé að kanna aðkomu einstakra
fjárfesta að REI, m.a. með hliðsjón af jafn-
ræðisreglu. Á bls. 7 í skýrslu stýrihópsins
segir að stýrihópurinn gagnrýni „sérstaklega
þau vinnubrögð að aðkoma einkaaðila að
verkefninu skuli hafa verið með þeim hætti
að einum tilteknum aðila stæði aðildin til
boða án þess að eðlilegs jafnræðis milli aðila
væri gætt.“
Varðandi það, að ekki sé samhljómur milli
þess sem fram kemur í svari borgarlögmanns
um hvort OR starfi á sviði einkaréttar eða
opinbers réttar og þess sem segir í skýrslu
stýrihópsins, þá skýrist það af því að borg-
arlögmaður er að lýsa því viðhorfi sem ríkt
hefur hjá Reykjavíkurborg til þessa. Reykja-
víkurborg hefur allt frá því að sameignarfyr-
irtækið Orkuveita Reykjavíkur var stofnað
árið 1999 litið svo á og túlkað lagaumhverfi
fyrirtækisins á þann veg að það starfaði á
sviði einkaréttar. Stýrihópurinn viðurkennir
það í sjálfu sér en er hins vegar ekki sam-
mála því fyrirkomulagi. Það er skoðun stýri-
hópsins að meginreglan eigi að vera sú „að
þau fyrirtæki eða stofnanir sem reknar eru
fyrir opinbert fé og í þágu almennings eigi að
lúta almennum reglum um opinbera stjórn-
sýslu svo lýðræðislegt aðhald sé ekki fyrir
borð borið.“ Því lagði stýrihópurinn til við
borgarráð að í samvinnu við OR og eigendur
fyrirtækisins verði farið yfir lagaumhverfi
fyrirtækisins, sameignarsamning sem og
starfsreglur stjórnar og stjórnenda eins og
fram kemur í skýrslu stýrihópsins á bls. 12.
Spurning 1
Þann 9. október sl. eða sama dag og bréf
umboðsmanns barst borgarstjórn Reykjavík-
ur fól þáverandi borgarstjóri Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson borgarlögmanni að svara er-
indinu. Tekið skal fram að Vilhjálmur hafði
látið af embætti borgarstjóra þegar svar
borgarlögmanns var sent umboðsmanni. Þeg-
ar nýr meirihluti tók við í borgarstjórn
Reykjavíkur kynnti borgarlögmaður nýjum
borgarstjóra, Degi B. Eggertssyni þá ráð-
stöfun forvera hans og staðfesti nýr borg-
arstjóri hana. Jafnframt fól hann borgarlög-
manni að kynna drög að svari til
umboðsmanns fyrir sérstökum stýrihópi sem
stofnaður hafði verið um málefni Orkuveit-
unnar. Drög að svari borgarlögmanns voru
kynnt á fundi stýrihópsins 24. október 2007
en í stýrihópnum sátu fulltrúar allra þeirra
flokka sem standa að borgarstjórn. Töluverð-
ar umræður urðu um svardrög borgarlög-
manns og ýmsar athugasemdir gerðar við
þau. Ekki náðist að fara yfir öll svardrögin á
fundinum og voru drögin því lögð fram að
nýju á fundi stýrihópsins 27. október, til
kynningar. Hvorki þá né síðar höfðu at-
hugasemdir stýrihópsins ratað inn í svar-
drögin. Komið hefur í ljós að stýrihópurinn,
þótt hann hafi verið upplýstur á fyrri fund-
inum um að borgarlögmaður hygðist senda
svarið frá sér þriðjudaginn 30. október,
skynjaði ekki að ekki yrði um að ræða frek-
ari aðkomu kjörinna fulltrúa að efni svars
borgarlögmanns. Borgarlögmaður sendi svar
sitt til umboðsmanns þann 30. október.
Jafnskjótt komu fram athugasemdir frá
fulltrúum í borgarráði við þessari tilhögun. Á
fundi borgarráðs 1. nóvember var svar borg-
arlögmanns lagt fram. Af því tilefni lögðu
fulltrúar þáverandi minnihluta í borgarráði
fram svohljóðandi bókun:
„Borgarráðsfulltrúar Sjálfstæðisflokksins
harma að svör við spurningum umboðsmanns
Alþingis, sem beint var til borgarstjórnar,
skuli hafa verið send umboðsmanni og fjöl-
miðlum án aðkomu og samþykkis kjörinna
fulltrúa. Þau vinnubrögð eru bæði óeðlileg og
óheppileg í svo mikilvægu máli sem hér um
ræðir.“
Á fundi borgarstjórnar 6. nóvember voru
málefni Orkuveitu Reykjavíkur og REI til
umræðu, þ.m.t. svar borgarlögmanns. Við-
urkenndi þáverandi borgarstjóri, Dagur B.
Eggertsson, að kalla hefði átt borgarráð
saman til aukafundar til að fara yfir svörin,
sbr. meðfylgjandi útdrátt úr umræðum á
fundi borgarstjórnar þann 6. nóvember sl.
(ATH. FSKJ.)
Af þessu tilefni vill borgarráð taka fram að
hvorugur borgarstjóranna sem komu að
þessari ákvörðun hafði beinlínis í huga að
ganga fram hjá kjörnum fulltrúum í svörum
til umboðsmanns og var þess t.a.m. gætt að
leggja drögin fram á þeim vettvangi þar sem
verið var að fjalla um málefni OR og REI.
Svör Reykjavíkurborgar við erindum um-
boðsmanns Alþingis hafa almennt verið með
þeim hætti að embættismenn í stjórnsýslu
Reykjavíkurborgar hafa svarað án beinnar
aðkomu kjörinna fulltrúa. Ekki verður séð að
umboðsmaður hafi gert athugasemdir við það
fyrirkomulag. Erindi umboðsmanns frá 9.
október sl. var beint til borgarstjórnar í stað
Reykjavíkurborgar eins og tíðkast hefur.
Rétt hefði verið að fjalla um svörin í borg-
arráði áður en þau voru send og verður þess
gætt framvegis að ganga ekki með sama
hætti fram hjá kjörnum fulltrúum þegar svo
háttar til.
Spurning 2
Misskilnings hefur gætt varðandi ráðgjöf
núverandi borgarlögmanns um að ekki væri
nauðsynlegt að leita umboðs borgarráðs.
Rétt er að borgarstjóri fékk ráðgjöf frá for-
stjóra Orkuveitu Reykjavíkur, sem jafnframt
er fyrrverandi borgarlögmaður, að hann
hefði stöðuumboð til að mæta á eigendafund
Orkuveitunnar og greiða þar atkvæði. Sú
ráðgjöf var í samræmi við þá framkvæmd
sem verið hefur árum og áratugum saman.
Aldrei áður hefur reynt á umboð borg-
arstjóra á eigendafundum ef undan er skilið
áðurnefnt álit félagsmálaráðuneytis frá 11.
júní 1986, en borgarstjóri hefur í fjölmörg
skipti í gegnum árin, s.s. á vettvangi Lands-
virkjunar, staðið að stórum og þýðing-
armiklum ákvörðunum á eigenda- eða hlut-
hafafundum. Skýrist það væntanlega af því
að hverju sinni hefur borgarstjóri haft póli-
tískan meirihluta á bak við sig og því ekki
reynt á umrædda ákvörðun eða umboð borg-
arstjóra til að greiða henni atkvæði Reykja-
víkurborgar. Eins og fram kemur í svari
borgarlögmanns, dags. 30. október sl., er það
fyrst og fremst þegar reynt hefur á ábyrgðir
eða skuldbindingar borgarsjóðs að leitað hef-
ur verið eftir samþykki borgarráðs.
Spurning 3
Umboðsmaður óskar eftir upplýsingum frá
borgarstjórn um það hvort borgarstjóra, sem
framkvæmdastjóra sveitarfélagsins, hafi ver-
ið ljóst eða mátt vera ljóst þegar hann kom
til eigendafundarins að þá væri ekki meiri-
hluti innan borgarstjórnar fyrir því að hann
samþykkti fyrir hönd Reykjavíkurborgar
þær tillögur sem bera átti upp eigendafund-
inum. Um þessa fyrirspurn er þetta að segja:
Þáverandi borgarstjóri hefur upplýst að
þótt hann hafi skynjað andbyr við þær fyr-
irætlanir sem kynntar voru borgarfulltrúum
meirihlutans kvöldið fyrir eigendafund OR
hafi hann frekar skilið það sem efasemdir en
beina andstöðu. Málið var ekki útrætt á
fundinum þetta kvöld og var því ákveðið að
funda aftur daginn eftir í hádeginu. Þar
komu áfram fram töluverðir fyrirvarar við
fyrirætlanirnar. Ekki kom þó til þess að
greidd væru atkvæði meðal fundarmanna.
Þáverandi formaður borgarráðs, sem jafn-
framt var oddviti annars flokksins sem stóð
að þáverandi meirihluta, sat meirihlutafund-
inn og hefur staðfest að skilningur hans hafi
verið sá að borgarstjóri hefði umboð til að
standa að ákvörðuninni á eigendafundinum.
Inn á meirihlutafundinn komu jafnframt upp-
lýsingar um afstöðu fulltrúa minnihlutans í
borgarstjórn sem styddi málið. Þegar borg-
arstjóri mætti á eigendafund OR 3. október
sl. mátti hann því ætla að hann hefði umboð
meirihluta borgarstjórnar fyrir tillögu sinni
um sameiningu REI og GGE. Þá ber þess að
geta að á stjórnarfundi OR, sem haldinn var
samhliða eigendafundinum, greiddu fulltrúar
Sjálfstæðisflokks, Framsóknarflokks og Sam-
fylkingar, tillögunni atkvæði sitt. Enginn var
á móti, en fulltrúi Vinstri grænna sat hjá og
bókaði efasemdir um lögmæti fundarins. Í
framhaldi af eigendafundi, þegar fyllri og
meiri upplýsingar fóru að berast um efni og
eðli ákvörðunarinnar, kom í ljós að ekki var
pólitískur stuðningur við ákvörðunina. Í ljósi
þeirrar umræðu sem síðar fór fram má ætla
að fundarmenn sem sátu meirihlutafundinn
hafi upplifað það sem fram fór á fundinum
með nokkuð ólíkum hætti.
Þegar er viðurkennt að of mikill hraði ein-
kenndi allan undirbúning málsins og að ekki
hafi verið um fullnægjandi upplýsingagjöf að
ræða til kjörinna fulltrúa. Voru fulltrúar m.a.
ekki upplýstir um samninga við starfsmenn
um heimild til kaupa á hlutafé eða um 20 ára
einkarétt REI á þjónustu OR á vettvangi
orkuvinnslu úr jarðvarma. Má leiða að því
líkum að ef vandað hefði verið betur til und-
irbúnings, allir aðilar máls verið upplýstir og
málinu öllu verið gefinn nauðsynlegur tími þá
hefðu mál spilast með öðrum hætti.
Spurning 4
Það er rétt sem fram kemur í bréfi um-
boðsmanns að ákvarðanir um sölu hlutabréfa
til tiltekinna starfsmanna REI og OR, þ.m.t.
starfsmannafélags OR hafa verið afturkall-
aðar. Þá hefur OR leyst til sín hlutabréfaeign
fyrrverandi stjórnarformanns REI og ráð-
gjafa félagsins.
Varðandi sölu hlutafjár í félögum sem OR
á að mestu eða einhverju leyti skal eftirfar-
andi upplýst:
Á fundi stjórnar veitustofnana 9. febrúar
2000 var samþykkt svohljóðandi tillaga:
„Veitustjórn samþykkir að leggja til að
starfsmönnum Orkuveitunnar og Línu.Net
verði boðið að gerast hluthafar í fyrirtæki
Orkuveitunnar Línu.Net. Lagt er til að 10
milljónir að nafnvirði af hlut OR verði boðnar
fastráðnum starfsmönnum á genginu 3. Jafn-
framt er lagt til að þak verð sett á kaup ein-
stakra starfsmanna við 150 þús. að nafnvirði.
Starfsmenn fái tækifæri til að greiða hlutinn
með mánaðarlegum afborgunum á 12 mán-
uðum. Lagt er til við borgarstjóra og borg-
arráð að samþykktum félagsins verði breytt
á þann hátt að þetta verði heimilt.“
Borgarráð samþykkti tillögu stjórnar
veitustofnana þann 15. febrúar sama ár, sbr.
meðfylgjandi útdrátt úr fundargerð borg-
arráðs. Við sölu OR á hlut sínum í Línu.Net
til OgFjarskipta, dótturfélags OgVodafone
árið 2004 skuldbatt kaupandi sig til þess að
kaupa hlut minni hluthafa í félaginu á nafn-
virði hluta þeirra, þ.e. á genginu 1.
Eigendafundur Enex hf., sem haldinn var
22. febrúar 2007, samþykkti svohljóðandi
breytingu á 2. mgr. 4. gr. samþykkta félags-
ins:
„Stjórn félagsins er heimilt að auka hlutafé
í allt að 3.000.000.000 kr. – þrjámillj-
arðakróna, með útgáfu nýs hlutafjár. Heimild
þessi gildir til næsta aðalfundar. Við hækkun
hlutafjár eiga hluthafar rétt til að skrá sig
fyrir nýjum hlutum í réttu hlutfalli við hluta-
eign sína.“
Sama dag samþykkti stjórn Enex hf. að
auka hlutafé um 2 milljarða króna. Jafnframt
samþykkti stjórnin að veita sex lykilstjórn-
endum kauprétt; framkvæmdastjóra, fjár-
málastjóra og fjórum öðrum lykilstjórn-
endum, sbr. meðfylgjandi fundargerð. Þegar
þessar ákvarðanir voru teknar var Enex hf. í
meirihlutaeigu opinberra aðila sbr. meðfylgj-
andi lista yfir hluthafa í félaginu 22. febrúar
2007. Eignarhald Enex hf. hefur breyst og er
félagið nú í meirihlutaeigu GGE.
Upplýst skal að Gagnaveita Reykjavíkur
ehf. er og hefur alltaf verið í 100% eigu OR.
Spurning 5
Lokaskýrsla stýrihóps borgarráðs um mál-
efni REI og OR var lögð fram á fundi
borgrráðs þann 7. febrúar sl. Af því tilefni
bókaði borgarráð með eftirfarandi hætti:
„Borgarráð fagnar því að samstaða hafi
náðst um niðurstöðu stýrihóps vegna málefna
Orkuveitu Reykjavíkur og Reykjavík Energy
Invest. Borgarráð tekur undir með stýri-
hópnum að slík sátt um þetta mál er mjög
mikilvæg, þrátt fyrir að fulltrúar ólíkra
stjórnmálaflokka hafi augljóslega ólíkar
áherslur um einstaka efnisþætti. Borgarráð
lýsir stuðningi við skýrslu stýrihópsins og
þær tillögur sem þar koma fram og hafa það
einkum að markmiði að treysta enn frekar
stjórnsýslu á vettvangi Orkuveitu Reykjavík-
ur, tryggja góð vinnubrögð og betri aðkomu
kjörinna fulltrúa, fyrir hönd eigenda fyr-
irtækisins, að stórum ákvörðunum. Borg-
arráð þakkar fulltrúum í stýrihópnum, starfs-
manni hans og öðrum sem komu að þessu
umfangsmikla starfi, vel unnin störf og vænt-
ir góðrar samstöðu um aðgerðir sem boðaðar
eru í skýrslu hópsins.“
Á fundi borgarráðs 14. febrúar sl. sam-
þykkti borgarráð að fela borgarstjóra að
fylgja eftir niðurstöðum í skýrslu stýrihóps-
ins og leggja nánari útfærslu fyrir borgarráð
til afgreiðslu eftir því sem þörf krefur.
Á eigendafundi OR sem haldinn var 15.
febrúar sl. var gerð svohljóðandi samþykkt:
„Eigendafundur Orkuveitu Reykjavíkur
samþykkir að fela stjórn Orkuveitu Reykja-
víkur meðferð tillagna þeirra er fram koma í
skýrslu stýrihóps borgarráðs varðandi eft-
irfarandi atriði:
 Mótun framtíðarstefnu fyrir Orkuveitu
Reykjavíkur.
 Farið verði yfir lagaumhverfi fyrirtæk-
isins, sameignarsamning og starfsreglur
stjórnar.
 Skoðað verði hlutverk kjörinna fulltrúa
og umboð stjórnarmanna og aðgangur þeirra
að upplýsingum og með hvaða hætti sam-
starfi þessara aðila við stjórnendur verði best
háttað.“
Stjórn OR samþykkti þann 15. febrúar sl.
eftirfarandi:
„Stjórn Orkuveitu Reykjavíkur samþykkir
að ráðast í stefnumótun sbr. samþykkt eig-
endafundar. Í þágu opinnar og lýðræð-
islegrar umræðu verði haft samráð við starfs-
fólk fyrirtækisins jafnframt því sem leitað
verður eftir sjónarmiðum fleiri hags-
munaaðila, s.s. þeirra sveitarfélaga sem fyr-
irtækið þjónar.“
Það er von borgarráðs að með bréfi þessu
sé spurningum umboðsmanns Alþingis svarað
á fullnægjandi hátt.
Ólafur F. Magnússon
Drög að svari borgarráðs við bréfi umboðs-
manns Alþingis dags. 22. febrúar 2008