Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.1960, Blaðsíða 11

leg hæðarbreyting í sjónum um
60 fet myndi þrefalda fyrirferð
sundmagans; auk þeirrar hættu
sem fiskinum stafaði frá innri
meiðslum, þyrfti hann að leggja
fram mikla orku til þess að kom-
ast niður aftur.
í nokkrum úthafsfiskum eru
sundmaginn fullur af fitu í stað-
inn fyrir gasi. Fitan hefur þann
kost að viðhalda stöðugri fyrir-
ferð við breytilegan þrýsting. En
þéttleiki fitunnar er um 0,9 mið-
að við vatn, og fiskur sem not-
ast við fitu til þess að fleyta sér
með verður að hafa allmikið af
henni annars staðar en í sund-
maganum. Eftir rannsóknum N.
B. Marsalls við British Museum
að dæma virðist fitumagn Cyclo-
thone fisksins vera um 15 prós-
ent af fyrirferð hans og verður
þess vegna heildarþéttleiki hans
um það bil jafn þéttleika sjávar.
Til eru djúpsævisfiskar, sem
ekki eru með sundmaga og eru
heldur ekki feitir, þrátt fyrir það
eru þeir flotmagnaðir. í staðinn
fyrir sérstök líffæri, sem lyfta
þeim upp, eru hinir þyngri hlut-
ar þeirra mjög rýrir. Beinin eink-
um í sporði og bol eru létt í sér
og sundvöðvarnir sem hreyfa
þau eru hlutfallslega rýrir.
Eggjahvítuefni í þessum fiskum
er í sumum tilfellum aðeins 5
hrósent, en eggjahvítuefni grunn-
sævisfiska aftur á móti um 17
Prósent. Dálítil fita og þunnir
b'kamsvökvar minnka þunga
beina og vöðva í vatninu, fisk-
arnir verða þannig næstum hæfi-
lega flotmagnaðir.
I fljótu bragði virðast þessir
fiskar djúpanna ekki vera vel
settir, en þeim tekst að klófesta
og éta bráð, sem er eins stór og
þeir sjálfir, bein þeirra og vöðv-
ai' henta lifnaðarháttunum,
tálknbogar og aðrir líkamspart-
ar sem til þess eru gerðir að ná
> bráð og gleypa hana eru sterk-
Pstu partar þessara fiska. Þeir
eru í raun réttri fljótandi gildr-
Ur! þeir liggja í myrkri djúp-
aþna og laða til sín bráð með
jýsandi blettum o. fl. kringum
bjaftinn og á hausnum.
VÍKINGUR
Hin svokölluðu lægri dýr hafa
þróað með sér líffæri til að lyfta
undir í vatninu og eru þau ekki
síður ágæt en sundmagar fisk-
anna. Þegar forfeður nútíma-
kolkrabbans fengu gashólf efst
í hinni kúptu skel, þá var það
eitt af stóru skrefunum á fram-
þróunarbrautinni. Við getum
ímyndað okkur að hólfið hafi
komið að notum sem flothylki og
gert dýrinu fært að losa sig frá
botni, knúið vatnsgusum. Þar
sem dýrið þurfti nú ekki lengur
að skríða þá færðust fæturnir
fram að kjafti, randir kjaftops-
ins fengu kögur af fálmurum.
Þannig ef til vill kom hin sér-
staka tegund lindýra (cephalo-
pod) fram. Hin gasfyllta sundur-
hólfaða skel varð fögur og breyti-
leg að lögun, ýmsar tegundir
þessa stóra dýraflokks ríktu og
dreifðust um höfin á miðöld og
fornöld. Engir niðjar þessara at-
hyglisverðu dýra eru nú við líði
að undanteknum hinum fágæta
Nautílusi (en skel hans er eftir-
sótt skraut skeljafræðinga). Kol-
krabbategundin Sepia officinalis
eða cuttlefish er þó búin fleyti-
tækjum, sem greinilega eiga rót
sína að rekja til hinna gasfullu
skelja Nautilusanna. Sepia offi-
cinalis er náskyldur Octopusnum,
sem hefst við undan ströndum
Vestur-Evrópu.
Undir húðinni á baki þessa
kolkrabba er stórt bein sem
gegnir hlutverki flothylkis. Bak-
beinið (cuttlebone) er mjúkt og
krítarkennt eins og eigendur
kararífugla og parrakeet páfa-
gauka vita, því það er oft notað
í búr þessara fugla handa þeim
til að fægja á sér nefin. Bak-
beinið er gert úr þynnum með
uppistöðum sem halda þeim í
sundur og mynda veggi einstakra
hólfa. Dýrið bætir við sig þynn-
um meðan það er að vaxa. Þegar
það er orðið fullvaxið er bak-
beinið fallega lagað og þynnurn-
ar um eitt hundrað. Þykkt kalk-
kennt yfirlag þekur mest allt
beinið og myndar framlenging
þess að aftan bogadreginn ugga.
Neðra borð beinsins að aftan er
Röntgemnyndirnar af þcssum fiskum sýna,
að sterk beinagrind og sundmagi fara
venjulega saman Flotmagnið sem sund-
maginn veitir gerir sterka beinagrind líf-
fræðiiega mögulega. Fiskar af tcgundunum
LABRIDEA og BATHYLAGIDAE (tveir
fiskar neðan við þann efsta) og af tegund-
inni GALIDAE (annar að neðan) eru með
sundamga og sterka beinagrind. Dökku
blettirnir sýna hvar sundmagarnir eru
undir hryggnum. Sýnishornin af tegund-
unum CHAULIODONTIDAE (neðst),
GONOSTOMATIDAE (cfst) og ALEPO-
CHEPALIDAE (þriðji að neðan) eru ekki
með sundmaga og eru lika með hlutfalls-
lega létta beinagrind.
myndað úr uppbrettuni endum
þynnanna, þar er það þakið gul-
leitri himnu.
Bakbeinið er um 9,3 prósent
af heildarfyrirferð kolkrabbans,
þéttleiki þess er venjulega um 0,6
miðað við þéttleika sjávar. í kol-
krabba, sem vegur 1000 grömm,
er uppþrýstingur beinsins um 40
grömm og nægir það til að vega
á mó.ti því sem dýrið er of þungt
í sjónum.
Fyrsta merki þess að bakbein-
ið var annað og meira en venju-
legt bein sáum við John B. Gil-
pies-Brown af háttalagi kol-
krabba, sem við höfðum í sjóbúri.
Stundum virtust þeir vera svo
léttir í vatninu að þeir virtust
eiga erfitt með að halda sér við
botn búrsins; en stundum virt-
ust þeir eiga auðvelt með að
halda sér þar. Hægt er að’ safna
kolkröbbum sflman í ílát, án þess
að þeir verði fyrir of mikilli
truflun. Við notfærðum okkur
þægð þeirra og vógum þá í ílát-
um sem voru full af sjó. Við
komumst að því að þeir sem
héldu sig við yfirborðið voru
219