Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.1960, Síða 13

Sundurhólfuð skel NATJTILUSS kolkrabba myndar stærðfræðilega (logarithmic) gerðan
gorm á þessari röntgenmynd. Dýrið bætir við milligerðum meðan það er að vaxa. í>að
heldur til í yzta hólfinu, sem er jafnstórt og öll hin hólfin tU samans. Gasið í skelinni
hjálpar því til að fljóta.
vitssamlegustu gerð. Það er að
vísu fyrirferðarmeira en sund-
magi en það hefur líka hlutverki
að gegna sem bein. f samanburði.
við sundmagann hafa snöggar
dýpisbreytingar lítil áhrif á flot-
magn þess og þrýstingur frá
sjónum hefur engin áhrif á fyr-
irferð þess. Mjög smávægileg
breyting á saltinnihaldi vökvans
í beininu kemur jafnvægi á milli
ytri sjóþrýstings og mótsetts
gegnflæði (osmotic) þrýstings..
En þessi starfsemi hefur sín tak-
mörk. Gegnflæðisþrýstingurinn
getur ekki staðizt meiri vatns-
vatnsþrýsting en er á 800 feta
dýpi.
Engin slík takmörk eru á starf-
semi hins flotmagnaða líffæris
í djúpsæviskolkrabbanum Cran-
chidae. Þessir algengu íbúar hafs-
ins verða mjög stórir. Hinir
stærstu þeirra hafa aldrei veiðst
öðruvísi en í mögum búrhvala,
er það ef til vill vegna þess að
þeir hafast við á miklu dýpi. Vit-
að er um að minnsta kosti einn,
sem mældist yfir 10 fet, auk
hinna tveggja löngu fálmara, sem
venjulega eru taldir með í lýs-
ingum af risa-kolkröbbum, til
þess að gera sem mest úr stærð-
inni. Um borð í hafrannsókna-
skipinu Sarsía frá Plymouth gat
ég, ásamt samstarfsmönnum
mínum, þeim T. I. Shaw og John
B. Gilpin-Brown athugað eðli
og störf hins flotmagnaða líffær-
is í nokkrum tegundum kol-
krabba sem hafðir voru þar í
sjóbúrum.
Kolkrabbinn (squid) gengur
fyrir sjógusu, sem hann spýr út
um þar til gert spúgat en hjálp-
ar til með tveimur smáuggum,
sem á honum eru að aftan. í sjó-
búrunum um borð héldu dýrin
að mestu kyrru fyrir. Þau sneru
hausnum niður, hreyfðu sig varla
og virtust ekki þurfa að reyna
neitt á sig. Þar sem þessi tegund
kolkrabba er hvorki með sund-
uiaga eða bakbein hlýtur hún að
vera með eitthvað annað líffæri
«1 þess að bera uppi umfram
þyngd vöðvanna.
Þegar ytri hjúpur dýrsins er
VI KINGUR
opnaður, þá kemur í ljós stór.t
vökvafullt holrúm, sem kallast
úrgangsvökva (coelomic) hol-
rúmið. Ef gat er gert á himnuna
sem vökvinn er í og vökvinn lát-
inn renna út, þá missir kolkrabb-
inn flotmagnið og sekkur sam-
stundis. Það er því greinilegt að
vökvinn gefur dýrinu flotmagn-
ið. Rannsóknir um borð og ná-
kvæmari rannsóknir í landi
sýndu að úrgangsvökvi ýmissa
tegunda var að þéttleika á milli
1,01 og 1,012. Þar sem þéttleiki
sjávar er um 1.026 og úrgangs-
vökvinn er rúmlega tveir þriðju
hlutar af þunga kolkrabbans þá
nægir það til þess að vega á móti
eggjahvítuefnum dýrsins og veit-
ir því hæfilegt flotmagn.
Hvað er það sem gerir vökv-
ann svona léttan í sér? Fyrst í
stað fékkst ekkert svar við þeirri
spurningu. Vökvinn er tær, litar-
laus og rammur á bragðið. Fyrst
héldum við að hann hefði minni
gegnflæðiþrýsting, þ. e. væri
minna saltur en sjór og að hann
væri þess vegna léttari. Rann-
sókn um borð á frostmarki
beggja vökvanna sýndu að svo er
ekki. Úrgangsvökvinn hefur
sama gegnflæðiafl og sjór.
Þetta og hið ramma bragð
vökvans benti til hins eina efnis
sem gæti verið uppistaða í vökva
jafn söltum sjó en þó léttum í
sér. Þetta efni hlaut að vera
ammoníak. Rannsókn sýndi að
ammoníak var í vökvanum,
meira að segja 9 grönmi í lítra.
Ammoníakið á upptök sín í
hinum sérkennilegu efnaskiptum
kolkrabbans. Frábrugðið því sem
á sér stað hjá spendýrunum gef-
ur kolkrabbinn frá sér köfnunar-
efnisúrgang eggjahvítu í mynd
ammoníaks, en ekki þvagefni
(urea). Hann virðist nota ein-
falda en sniðuga aðferð til þess
að veiða ammoníakið í vökvahol-
ið. Sýruinnihald vökvans í hol-
inu er mikið. Þess vegna sækir
ammoníakið úr blóðinu inn í það
og klofnar þar í jón. Ammoníak-
jónin fara ekki svo auðveldlega
gegnum lifandi vefi. Þau verða
því kyrr í holinu, minnka þétt-
leika vökvans og fleyta kolkrabb-
anum.
Þessi aðferð kolkrabbans við
að tileinka sér flotmagn hefur
þann mikla kost að ytri þrýst-
ingur frá sjónum hefur hverf-
andi lítil áhrif á það. Saman-
burður við fiskana sýnir að djúp-
krabbinn þarf ekki að breyta
magni vökvans í holinu þó hann
breyti um dýpi. Samanburður við
bakbeinskrabbann sýnir að djúp-
221