Sjómannablaðið Víkingur - 01.01.1974, Blaðsíða 30

Að undanförnu hefur stofnun
sjóminjasafns nokkuð borið á
góma og er það þó engan veginn
nýtt mál. Það mun fyrst hafa
verið skömmu eftir aldamótin, að
hugmynd kom upp um stofnun
fiskveiðasafns, en ekkert varð úr
framkvæmdum þá né heldur síð-
ar, þegar málinu hefur verið
hreyft, og er nú sannast sagna
komið fram á elleftu stundu í
þessu máli, ef takast á að gera
því viðhlítandi skil. Svo gríðar-
hröð hefur þróunin orðið, að
eyðing tímanna hefur sópað með
sér megninu af þeim tækjum og
áhöldum, sem farmenn og fiski-
menn á fyrra hluta þessarar ald-
ar unnu við, að fátt eitt er eftir.
Við erum í rauninni betur stadd-
ir með það, sem tilheyrði 19. öld-
inni.
Þjóðminjasafnið hefur að
sönnu unnið um langan tíma að
björgun og varðveizlu tækja og
áhalda, sem snerta fiskveiðar og
sjómennsku, en það er einkum
bundið við fiskveiðar á opnum
bátum á 19. öld og upphafi þess-
arar aldar. Þetta er í rauninni
eðlilegt. 1 upphafi var mönnum
ljóst, að það voru elztu gripirnir,
hinir einföldu og frumstæðu,
sem fyrst hlytu að týna tölunni
og sem mest riði því á að bjarga,
hinu yngra mætti svo ná síðar.
Einnig réðu miklu erfiðleikarnir
lengst af að hýsa stóra hluti, sem
tilheyra hinum mikilvirku fiski-
skipum síðari áratuga. En menn
hafa í rauninni ekki áttað sig á,
hve þróunin á þessu sviði hefur
Þór Magnússon þjóðminjavörður:
GERUM SJÓMINJASAFN
AÐ VERULEIKA
Líkan af nýsköpunartogaranum
Helgafelli. Safnið þyrfti að eignast
slík líkön af sem flestum gerðum
íslenzkra skipa.
orðið gríðarhröð. Útgerðarmenn
og fyrirtæki hafa endurnýjað
gersamlega skip sín og veiðar-
færategundir, tvisvar eða jafn-
vel þrisvar sinnum á skömmum
tíma, og hið eldra er þá úrelt um
leið.
Svo er ráð fyrir gert, að sjó-
minj adeild Þj óðminj asafnsins
gangi til sjóminjasafns þegar
stofnað verður, og mun hún
væntanlega verða aðaluppistaðan
í þeirri deild, sem lýtur að fisk-
veiðum með gamla laginu á opn-
um skipum. í safninu er margt
til af þessu tagi, en margt vantar
þó. Safnið á nú þegar nokkur
valin eintök gamalla róðrarbáta,
og munu margir kannast við
Engeyjarbátinn, sem stendur
inni í safnhúsinu og talinn er
með afbrigðum fallegt eintak. Er
báturinn smíðaður af þekktum
bátasmið, Bjarna Brynjólfssyni í
Engey árið 1912, en Engeyjar-
lagið varð ekki aðeins útbreitt
við sunnanverðan Faxaflóa held-
ur bárust þessir bátar víða, með-
al annars til Norðurlands, og
þóttu mjög góðir, einkum liprir
siglarar.
Þá á safnið bát með brim-
sandalagi, Vonina, sem smíðuð
var 1890 og haldið var lengst af
úti frá Jökulsá á Sólheimasandi.
Þar eystra voru bátar með ger-
ólíku lagi því sem annars staðar
tíðkaðist, breiðir og brjóstamikl-
ir og botnstórir. Sama bátalag
tíðkaðist í Vestmannaeyjum,
enda voru margir Eyjabátar
smíðaðir uppi á landi, en lagið
mun hafa skapazt af hinni hafn-
lausu sandströnd.
Þá á safnið gamlan bát á Eyr-
arbakka, Farsæl, sem er með
hinu svonefnda Steinslagi eftir
smiðnum, sem það fann upp, en
Farsæll, sem gerður var út frá
Þorlákshöfn á sinni tíð, mun nú
eini báturinn með því lagi. Hann
verður varðveittur á Eyrar-
bakka.
Til er enn eyfi af síðasta opna
Grindavíkurskipinu, en hæpið er
að hægt sé að tjasla við það. En
enn mun vera hægt að fá bát með
gamla Suðurnesjalaginu, sem
var undanfari Engeyjarlagsins,
og vestur á Breiðafirði er enn völ
breiðfirzkra báta af ýmsum
stærðum með gamla, breiðfirzka
laginu. Hefur verið ákveðið að
varðveita nokkra þeirra. Breið-
firzku bátarnir voru eigendum
sínum til meiri nota en víðast
annars staðar, þar sem þeir voru
ekki aðeins notaðir til fiskiveiða
lieldur ekki síður til hvers kyns
VÍKINGUR
30