Sjómannablaðið Víkingur - 01.01.1974, Blaðsíða 32

Árabátur, smíðaður á Vatnsnesi á öld-
inni sem leið af þekktum bátasmið
Ólafi Jónssyni á Gnýstöðum. Hann mun
hafa smíðað um 120 báta, en þessi er
einn eftir. — í fjörunni sést svo smíða-
efnið, rekaviðurinn.
togurum, Leifi heppna og Baldri
(hálflíkan) og einum nýsköpun-
artogara (Helgafelli), og safnið
á einnig líkan af botnvörpung, en
þar með er líka upptalið það sem
Þjóðminjasafnið á frá þessum
gríðarþýðingarmikla atvinnu-
þætti okkar.
Gömlu, kolakyntu gufuskipin
eru nú með öllu horfin héðan af
miðunum og þau fáu, sem erlend-
is fljóta, eru víst nær öll safn-
gripir. Og olíukyntu gufuskipin
í flotanum eiga víst ekki ýkja-
langan tíma eftir. Nú saxast óð-
um á nýsköpunartogarana og er
liér að hverfa tímabil, sem var
mjög mikilsvert í þjóðarsögunni.
— Mér þótti því mikið happ er
safnið gat bjargað gömlu gufu-
vélinni úr línuveiðaranum Sig-
ríði, norskri vél frá 1917, fallegu
og óskemmdu eintaki. En þar
með er líka sagan öll. Ekki hefur
tekizt að afla annarra hluta úr
þessum skipum, ekki svo mikils
sem stýrishjóls eða áttavita, vél-
síma eða mahóníhurð, og ætti þó
að vera eitthvað hægt úr að bæta
með það.
Og nú megum við hafa augun
hjá okkur með nýsköpunartogar-
ana. Einhverju þarf að halda
eftir af stjórntækjum eða dæmi-
gerðum hlutum úr þessum skip-
um þegar þau eru seld í brota-
járn, og einnig þarf að eignast
góð líkön af þeim, líkön af veið-
arfærum og myndir af skipun-
um, áhöfnum, vinnunni um borð
og öðru því, sem þeim tilheyrir.
Með þessum skipum lýkur þætti
síðutogaranna í útgerðarsögu
okkar.
Hið sama er að segja um síld-
veiðarnar með gamla laginu.
Leitun mun nú vera að gömlum
nótabát, nótum, sjókíkjum og
öðru því, sem síldveiðunum til-
heyrði, og síldveiðar með herpi-
nót verða líklega aldrei teknar
upp aftur.
Þá má nefna farskipin. Það er
hörmulegt, að öll gömlu milli-
landaskipin, t. d. Fossarnir
gömlu, hafi horfið án þess að
nokkur snefill sé eftir í landinu
frá þeim til minja, ekki svo mik-
ið sem skipsbjalla með nafni
skips, ekkert siglingatæki eða
annað það, sem minnir á skipin
og lífið um borð, nema ljósmynd-
ir. Og sagan endurtekur sig. Nú
er nýi Gullfoss farinn og voru
vissulega hörmuleg mistök að
ekki skyldi unnt að skipta um
einhver stjórntæki í honum áður
en hann var seldur til að eiga til
minja.
Eg kom nýlega á tvö sjóminja-
söfn í Noregi, í Bergen og Osló.
Safnið í Bergen er nýlega sett
upp og það ber mjög keim af
verzlunarflotanum, en minna fer
fyrir þætti fiskveiðanna. Þar var
fjöldi gullfallegra líkana af róðr-
arbátum, skútum, fyrstu gufu-
skipunum, yngri gufuskipum,
mótorskipum og mótorbátum.
Þar voru stjórntæki frá ýmsum
tímum, logg, sextantar, oktantar,
leiðarbækur og fjölmargt annað,
sem snertir farmennsku og sigl-
ingar. Bátasafn er einnig þar
myndarlegt, en geymt á öðrum
stað.
í Osló er nú verið að setja end-
anlega upp hið stórglæsilega sjó-
minjasafn, sem búið er að reisa
sérstakt hús yfir á Byggðey,
skammt frá bátasafninu og
Fram-safninu. Rétt lijá er einnig
húsið, sem geymir Kon Tiki og
Ra, og niðri á ströndinni stendur
Gjöa, skip Amundsens, nývið-
gerð eftir langa útivist í Amer-
íku. 1 safninu voru menn í óða-
önn að koma fyrir safngripum,
svo sem skipslíkönum, skipshlut-
um, siglingatækjum, skjölum
viðvíkjandi farmennsku og sigl-
ingar. í einum stað var verið að
hreinsa og styrkja tréverk úr
skipi frá 17. öld, sem tekið hafði
verið upp af sjávarbotni, og
þarna var í rauninni allt, sem
nöfnum tjáir að nefna og sjón-
um er tengt. En tvennt vakti sér-
staklega athygli mína, annars
vegar lúkarskappi, þilfarshús,
áttaviti, stýrishjól og fleiri tæki,
sem voru ofan þilja á gömlu
barkskipi, sem höggvið var upp
um 1940, en menn höfðu þó haft
fyrirhyggjuna að taka þessa
hluti og geyma svo að þeir mættu
síðar verða sýndir á safni. Hitt
var hluti af reyksal, stigar og
káetur úr norsku strandferða-
skipi, gufuskipi, sem smíðað var
um 1914 en nýlega var höggvið
upp. Þarna voru framúrskarandi
vandaðir hlutir, allt tréverk úr
mahóní, ljósker úr kopar og með
sandblásnu gleri, gluggarúður
randslípaðar og áklæði vönduð.
Allt bar vitni þeim tíma er menn
Gufuvélin úr línuveiðaranum Sigríði,
uppsett til geymslu í Þjóðminjasafni.
Vélin var smiðuð í Kristiansand 1917,
242 hestöfl. Fallegur gripur í væntan-
legu sjóminjasafni.
VlKINGUR
32