Náttúrufræðingurinn - 1962, Blaðsíða 7

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
53
fyrir það 5 rd., en bandið kostaði 3 rd. Síðan keypti Bókmennta-
l'élagið (deildin í Kaupmannahöfn) handritið af Jónasi fyrir sama
verð. Þannig komst það í vörzlur Landsbókasafns, þótt síðar yrði.
Dagbækur Sveins og ritgerðir lágu óprentaðar í hálfa aðra öld,
— því miður. Jónas HallgTÍmsson tók nokkurn kafla í rit sín, en
Þorvaldur Thoroddsen var sá, sem opnaði augu manna fyrir því,
hvílíkt stórvirki Sveinn hefði leyst af hendi. Hann notaði handrit
Sveins sem mikilsverða heimild, er hann samdi Lýsingu íslands og
Eldfjallasöguna, liann skrifaði ýtarlega um rannsóknir Sveins í
Landfrœðisögu sinni og lýsti Jöklariti Iiairs í Geografisk Tidsskrift.
Þorvaldur Thoroddsen er engin loftunga að jafnaði, en á Svein
Pálsson ber hann óskorað lof og harmar mjög, að rit hans skyldu
ekki komast á prent, þegar þau voru samin.
Það var ekki fyrr en árið 1945, að dagbækur og ritgerðir Sveins
voru prentaðar og þá í íslenzkri þýðingu. Er bók sú fullar 800 bls.
í fjórblöðungsbroti. Þýðingu og útgáfu önnuðust þeir Steindór
Steindórsson, Pálmi Hannesson og Jón Eyþórsson. Ber bókin nafn-
ið Ferðabók Sveins Pálssonar, dagbcckur og ritgerðir, 1791—1797.
í Ferðabók Sveins kennir margra grasa. Þar eru fyrst dagbækur
lians á rannsóknaferðum, rúmar 400 bls. Þá eru 7 ritgerðir um sér-
stök efni, 250 bls. til samans. Þar í er ýtarleg ritgerð um jökla,
lýsing Skaftárelda o. fl. Loks eru ýrnsar smágreinar og skrár yfir
náttúrugripi og jurtir.
Ég ætla aðeins að drepa sérstaklega á eina meginritgerð, Jöklarit
Sveins. Það er um 125 bls. prentaðar og skiptist í þrjá meginkafla:
1) Um jökla almennt, 2) Um íslenzka jökla og 3) Landspjöll af jökl-
um og jökulhlaupum.
Hér á landi höfðu menn löngurn veitt því athygli, að jökul-
tungur voru breytingum háðar. Stundum kom gangur í þær, svo
að þær bólgnuðu upp og ruddust fram, stundum kipptu þær sér
eða hopuðu til baka. Slíkar jökultungur fengu því hið ágæta nafn,
skriðjöklar, hér á landi. Hitt var erfiðara að gera sér grein fyrir,
hvernig á þessu jöklaskriði stæði. — Satt að segja, eru menn ekki
enn á eitt sáttir í því efni. Þeir Eggert og Bjarni settu fram sínar
getgátur um myndun og hreyfingar skriðjökla, en Sveinn hefur
sitt ltvað við þær að athuga, sem vænta mátti. Hann konrst nærri
hinu rétta, er hann gat þess til, að jökulísinn sigi fram af eigin
þunga líkt og harpix eða bik. Nokkru áður hafði franskur fræði-