Náttúrufræðingurinn - 1962, Qupperneq 13

NÁTTÚ RUFRÆÐING U R I NN
59
Milli svipudýra og svipuþörunga, sem teljast til plantna, eru tng-
in skörp takmörk. Þessar lífverur kallast einu nafni Flagellata eða
svipungar. Svipuþörungar hala blaðgrænu og vinna lífræn efni úr
koldíoxíði og vatni með aðstoð sólar-
orkunnar, en eiginleg svipudýr hafa
ekki blaðgrænu og þarfnast lífrænna
cfna í fæðunni. Nokkrar ættir svij>
unga með blaðgrænu eru þó að jafn-
aði taldar til svipudýra, vegna þess
að einhverjar tegundir innan ættar-
innar eru blaðgrænlausar. Einnig er
þekkt, að einstaklingar sömu tegund-
ar séu ýmist með blaðgrænu eða án
liennar. Mörkin milli dýra- og jurta-
ríkisins liggja þarna innan endimarka
ákveðinna tegunda (t. d. Euglena,
3. rnynd D). • ff^vaer-
rr?'

2. mynd. Mastigamoeba aspera,
svipudýr, scm ekki hefur fasta
líkamslögun. ba. gr. endakorn
svipunnar; bri. hárlaga frymis-
geislar; c. vac. herpibóla; ps.
frymisarmar; rh. þráður, sem
tengir svipuna kjarnanum.
Mörg svipudýr lila sníkjulífi. Til
dæmis má nefna dýr af ættinni Tryp-
anosomidae. Þessi dýr virðast upphaf-
lega hafa verið sníklar í hrygglaus-
um dýrum, t. d. skordýrum, en hafa
mörg borizt með skordýrabiti í blóð
hryggdýra og hafa síðan þróazt og
breytzt svo að þau lifa nú nokkurn
hluta ævinnar í hryggdýrablóði, þar
senr þau valda oft háskalegum sjúkdómum. Leishmania (4. mynd
B) veldur í mönnum kala-azar: háskaiegri veiki í milta og lifur,
og fleiri hitabeltissjúkdómum. Trypanosoma (4. mynd D) veldur
svefnsýki í mönnum og búpeningi í Afríku. Stór svæði í Afríku eru
óbyggileg vegna þessarar skæðu veiki, senr berst nreð tse-tse-flugum
í nrenn eða dýr, er flugurnar sjúga úr þeinr blóð. (5. nrynd). Svefn-
sýkin kenrur fyrst lranr senr slen, sóttlriti og blóðleysi, en bráðlega
leggst sýkin á nriðtaugakerfið, sjúkiingurinn á erfitt nreð að Iialda
sér vakandi og sofnar loks svefninum ianga. Eftir að sýkin leggst á
miðtaugakerfið, er lrún jafnan ólæknandi, en á fyrstu stigunr veik-
innar tekst oft að eyða frumdýrunum með ýnrsum lyfjunr.