Náttúrufræðingurinn - 1962, Page 26

NÁT T Ú RUF RÆ ÐINGURINN
72
Sigurður Þúrariusson:
Myndir úr jarðfræði Isiands VII
Malarásar
Eitt a£ mörgu, sem er til marks um það, að jöklar hafi í eina
tíð hulið landsvæði, sem nú eru örísa, eru hinir s.k. ntalarásar.
Malarás er hér notað sem heiti á því fyrirbæri, sem í alþjóðlegum
vísindaritum er oft nefnt sænsku nafni ás (íyllra nafn rullstensás),
eða afbökunum af því. I enskum jarðfræðiritum mun þó venjulegra
að nota heitið esker. Til mála kæmi einnig að kalla þetta malar-
hryggi, þar eð orðið hryggur er í nafni stærsta malarássins á land-
inu (sbr. síðar). En bæði er það, að malarás er þjálla nafn og svo
hitt, að hryggur er nú notað í annarri jarðfræðilegri merkingu,
um sérstaka gerð móbergsfjalla, og því hygg ég réttara að halda
sér við ás-nafnið.
Tvær eru orsakir þess, að sænska lieitið hefur orðið svo útbreitt.
Önnur er sú, að óvíða á jörðinni eru malarásar jafn algengir og
í Svíþjóð og Finnlandi. Þar eru lengstu ásarnir 200—300 km að
lengd. Frægastir ása í Svíþjóð eru Uppsalaásinn og Stokkhólmsás-
inn. Á þeim fyrrnefnda eru hinir frægu konungahaugar í Gömlu
Uppsölum (Uppsala högar), og eru þessir rniklu haugar að nokkru
leyti upphrúgaðir, að nokkru gerðir þannig, að grafið hefur verið
frá þeim á allar hliðar. Þar sem Uppsalaásinn er hæstur, rís hann
á annað hundrað metra yfir leirslétturnar í kring og nær auk þess
marga tugi metra niður í leirinn. í Finnlandi munu frægastir ása
hinir fögru, skógivöxnu Punkaharju (harju — ás) og Tolvajárven-
harju (1. mynd), sem báðir liggja yfir stór stöðuvötn. Hafa finnsku
og sænsku ásarnir haft allmikla þýðingu fyrir samgöngur, Joví vegir
lágu löngum eftir þeim. Hin orsökin þess, að sænska heitið hefur
orðið vísindaheiti, er sú, að það voru sænskir jarðfræðingar, P. W.
Strandmark og Gerard de Geer, sem fyrstir gáfu viðunandi skýr-