Náttúrufræðingurinn - 1963, Side 18

12
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
allstórum ólivínkristöllum. Aðeins á einum stað hef ég fundið í
því gabbróhnyðlinga, en það er við Mánastíg í Hafnarfirði. Þeir
eru aðeins um 2 cm í þvermál eða þaðan af minni. Þess var áður
getið, að svona hnyðlingar hafi fundizt í einu Hólmshraunanna.
Langmest ber á þeim í þeim hraunstraum, sem ég mun nefna
Hólmshraun II, en það er næstelzt Hólmshraunanna. Verður nán-
ar vikið að þessu síðar. Hnyðlingar koma þó fyrir í Hólmshrauni
III, og vel má vera, að þeir séu víðar og finnist, ef vel er leitað.
í Þjórsárhrauni því, sem runnið hefur niður Þjórsárdal, er
mikið af hnyðlingum, t. d. má finna þá víða í berginu kringum
Hjálp. í einu þeirra hrauna, sem runnið hefur frá Helgafelli í
Vestmannaeyjum, koma slíkir molar einnig fyrir. í grjótnámu
skammt frá Þórshöfn fann ég síðastliðið sumar hnyðlinga í eins
konar grágrýti, en allir voru þeir mjög smáir. Um aldur bergsins
treysti ég mér ekkert að segja, en Thoroddsen (1906) virðist sam-
kvæmt korti sínu telja það frá ísöld eða frá því fyrir ísöld. Mér
mundi virðast ekki ótrúlegt, að það væri frá því snemma á kvarter
eða jafnvel frá því síðast á tertiertímabilinu. Þetta er þó ágizkun
ein.
í Hauganesi, en það er á fjallinu milli Skutulsfjarðar og Súg-
andafjarðar, fann ég síðastliðið sumar í skriðu, basaltstein með
gabbrómola í. Þarna er án efa um nokkuð fornt berg að ræða,
h'klega frá því seint á tertier.
í Sámsstaðamúla, austan Þjórsárdals, fann ég síðastliðið vor
hnyðlinga í basaltlögum ofarlega í múlanum austan megin, og
skammt norður af Sámsstöðum. Allir voru þeir mjög smáir eða
aðeins rúmur cm í þvermál. Bergið, sem þeir eru í, er talið vera
frá því seint á tertier eða snemma á kvarter (Kjartansson 1943,
1962).
Fyrir nokkru afhenti Þorleifur Einarsson mér brot úr borkjarna
með litlum hnyðlingi í. Kjarninn er úr holu, sem síðastliðið ár
var boruð á Blágilshöfða við Hvítá, alllangt fyrir ofan Gullfoss.
Loks fann ég alveg nýlega mikið af sams konar molum í hraun-
inu sunnan við Straum í Garðahreppi, þar sem Vegagerð ríkisins
tekur rauðamöl. Virðast það fornar eldstöðvar. Þar eru molarnir
oftast nær 4—6 cm í þvermál.
I Sámsstaðamúla og Hauganesi er væntanlega elzta berg, sem
slíkir molar hafa fundizt í hér á landi enn sem komið er. Hvergi