Náttúrufræðingurinn - 1963, Síða 22

16
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
um augum eru mót hnyðlings og hrauns skörp, en við athugun í
smásjá kemur í ljós, að svo er ekki. í sprungum og holum í hnyðl-
ingnum má sjá smáa plagíóklaskristalla í glermassa, og er það
vitanlega úr hrauninu sjálfu. í smásjá má vel greina, að ólivín-
kristallar hnyðlingsins hafa orðið fyrir áhrifum frá hrauninu. Þeir
virðast hafa verið að leysast upp, þegar hraunið storknaði. Þessi
ummyndun er þó ekki meiri en venjulegt er um kristalla, sem
myndazt hafa í magmanu djúpt í jörðu, áður en gos hófst. Athug-
un á ljósbroti ólivínsins í hnyðlingnum annars vegar og minni
ólivínkristöllunum hins vegar sýndi engan verulegan mismun, svo
að líklegast eru þeir báðir af sama uppruna og myndaðir í magm-
anu sjálfu, áður en gos hófst, en ekki brot úr eldra bergi. Ljósbrot
ólivínsins í hnyðlingnum reyndist nDz 1.684 og í kristöllunum
nDZ 1.686. Hvort tveggja er meðaltal af þrem mælingum. Kristall-
arnir eru optiskt positivir (-(-) og optiska áshornið (2V) er mjög
nálægt 90°. Samkvæmt Tröger (1952) og Moorhouse (1960) táknar
þetta, að um forsterít er að ræða, þ. e. Fa 10 og Fa 12. Þessar tölur
eru því sem næst þær sömu og fengizt hafa við mælingar á ólivín-
kristöllum úr hnyðlingum frá Nýja Sjálandi (Brothers 1960). Óli-
vín með svipaða samansetningu hefur áður fundizt hér á landi,
t. d. í Þjórsárdal, austur á Síðu og í Grímsvötnum (Noe Nygaard
1940, 1941 og 1951).
Svo að aftur sé vikið að gabbrómolunum, þá virðist uppruni
þeirra, sem fundizt hafa í bombum, gjalli eða ösku, vera augljós,
og er þess áður getið. Sama gildir og um þá, sem koma fyrir í
móbergi. Það vekur þó athygli, að hnyðlingarnir eru yfirleitt lausir
í sér, og er oft erfitt að gera úr þeim þunnsneiðar. Er þetta mjög
á annan veg en menn eiga að venjast um gabbró, sé það ekki
myndbreytt. Bergið í molunum er oftast nær ferskt og takmörkin
milli mola og hrauns oftast nær skörp, a. m. k. séð með berum
augum, og á stundum má í smásjá greina, hvernig smáir plagíóklas-
kristallar í hrauninu hafa lagzt í straumstefnu meðfram molanum.
Gott dæmi um það er moli sá, er fannst á Hauganesi. Þar verður
ekki séð, að molinn hafi orðið fyrir minnstu áhrifum frá hraun-
inu, sem hann er í. Þetta stingur mjög í stúf við hnyðlingana í
Hólmshrauni II, en það vekur sérstaka athygli, að þeir eru flestir
ekki gabbró í eiginlegum skilningi, því að þeir eru blöðróttir eins
og hraunið sjálft, sem þeir eru í, og takmörk þeirra við hraunið