Náttúrufræðingurinn - 1996, Blaðsíða 41

tæki sem nú eru í almennri notkun hér á
landi gefa staðsetningu með 10-50 metra
nákvæmni en með GPS-landmælinga-
tækjum má hins vegar ákvarða afstöðu
mælipunkta með 5-10 millímetra ná-
kvæmni. GPS-landmælingar hafa ýmsa
kosti fram yfir hefðbundnar landmælingar.
Á lengri vegalengdum eru þær mun ná-
kvæmari, ekki þarf að vera sjónlína milli
mælipunkta og hægt er að framkvæma
mælingarnar jafnt að nóttu sem degi í
nánast hvaða veðri sem er. Leick (1990),
Páll Einarsson (1991 a) og Freysteinn Sig-
mundsson (1992) hafa meðal annarra birl
almennt yfirlit yfir GPS-mælitæknina.
Víðtækar GPS-landmælingar voru gerð-
ar á Suðurlandi árin 1986, 1989 og 1992 til
að fylgjast með jarðskorpuhreyfingum.
Meginmarkmið mælinganna var að auka
skilning á eðli jarðskjálftabeltisins á Suð-
urlandi og kanna hvernig virkni í því er
háð virkni í gosbeltunum á Suðurlandi. I
þessari grein er gefið yfirlit yfir niður-
stöður mælinganna. Mælingarnar 1992
náðu til 41 punkts sem flestir höfðu verið
mældir a.nt.k. einu sinni áður (1. mynd).
Jarðskorpuhreyfingar eru metnar með
samanburði við mælingar frá árunum 1986
og 1989. ítarlegri lýsing á mælingum og
niðurstöðum er í grein Freysteins Sig-
mundssonar o.fl. (1995). Áður hefur verið
lýst niðurstöðum GPS-landmælinga á
Reykjanesskaga (Sturkell o.fl. 1994) og
við Heklu (Freysteinn Sigmundsson o.fl.
1992).
■ NIÐURSTÖÐUR GPS-
MÆLINGA 1986-1992
Láréttar færslur mælipunkta metnar út frá
GPS-mælingunum eru sýndar á 2. og 3.
mynd. Óvissa (eitt staðalfrávik) færslu-
vektora er um 20 mm og stafar að mestu af
óvissu í eldri mælingunum, óvissa í stað-
setningu árið 1992 er þannig aðeins um 5
mm. Óvissan er há miðað við stærð færslu-
vektora og því er rétt að túlka aðeins
kerfisbundnar hreyfingar. Megindrættir
hreyfinganna eru:
1. Mælistöðvar vestan við vestra gosbeltið
(á Norður-Ameríkuplötunni) færast í
vestur eða norðvestur.
2. Mælistöðvar við suðurenda eystra gos-
beltisins (á Evrasíuplötunni) færast í
austur eða suðaustur.
3. Sunnan skjálftabeltisins færast punktar
í austur, norðan þess færast punktar til
vesturs. Skjálftabeltið verður þannig
fyrir vinstri skúfhreyfingu'.
4. Tognun yfir plötuskilin norðan skjálfta-
beltisins á sér ekki eingöngu stað innan
gosbeltanna heldur dreifist yfir breitt
svæði.
5. Talsverður munur er á stefnu færslu-
vektora 1986-1992 annars vegar og
1989-1992 hins vegar.
Kerfisbundinn munur á stefnu færslu-
vektora 1986-1992 og 1989-1992 stafar
án efa af kerfisbundinni skekkju, því ólík-
legt er að stefna hægra jarðskorpuhreyf-
inga breytist mikið á nokkurra ára tíma-
bili. Skekkjurnar eru líklega tilkomnar
vegna þess að eldri mælingar eru ekki í
sama hnitkerfi og nýrri mælingarnar, og
erfitt reyndist að leiðrétta fyrir því að fullu
(Freysteinn Sigmundsson o.fl. 1995). í
viðbót við þennan kerfisbundna mun á
hreyfingum 1986-1992 og 1989-1992
sýna þrír mælipunktar mjög mismunandi
færslu á þessum tímabilum og eru þær
ekki taldar réttar. Það eru tveir punktar á
suðurhluta Reykjanesskaga og punkturinn
næst Stokkseyri.
Mælingarnar sýna, þrátl fyrir nokkra
óvissu. að óveruleg aflögun er innan svæð-
isins vestan við vestra gosbeltið (innan
Norður-Amerfkuplötunnar) og innan
svæðisins við suðurenda eystra gosbelt-
isins (innan Evrasíuplötunnar). Færsla
milli þessara tveggja svæða reiknast
2,1+0,4 cm/ár í stefnu N116±11°A (1g
óvissumörk), ef notuð er aðferð minnstu
kvaðrata og mælingum 1986 og 1989 er
gefið jafnt vægi. Færslan er í samræmi við
'Enska orðið „sheai'" er hér þýtt sem skúfun,
samanber útskúfun, þ.e.a.s. ýta til hliðar. Sjá orðasafn
Orðanefndar byggingaverkfræðinga.
39