Náttúrufræðingurinn - 1949, Blaðsíða 12

104
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
svo) og það — að minnsta kosti að verulegu leyti — samsvarar að
aldri hinum pleistócenu jarðlögum Mið-Evrópu — og loks, að grá-
grýtishraunin séu runnin á hlýviðrisskeiðum jökultímans mikla.
Þetta var mikil þekkingarviðbót á jarðlagamyndun landsins og
stakk mjög í stú£ við eldri hugnryndir. Hér voru þó ekki öll kurl
komin til grafar. Enn átti Helgi eftir að verða umbrjótur í íslenzkri
jarðfræði. í doktorsritgerðinni, 1905, dregur hann í lokin saman
þær niðurstöður, sem hann þá hafði komizt að um myndun landsins.
Síðar livarf han'n að nokkru leyti frá sunrum þeirra, er betur var
skoðað. Hann gat þess einhverju sinni, senr fleiri geta víst undir
tekið, lrversu erfitt gæti verið að vinna sig frá gönrlum og rótgrónum
hugmyndunr. Undir áorkan eldri skoðana um aldur og nryndun
norðlenzka blágrýtisins Irafðí hann jafnvel talið elztu jökulmenjam-
ar, senr liann hafði fundið í fjöllum Fnjóskadals, míócenar, en 1908
(„Einigé Hauptzuge der Geologie und Morphologie Islands“, Zeit-
schrift der Gesellschaft fiir Erdkunde) slær liann af í þessu efni, og
telur réttara, að nrinnsta kosti á nreðan ekki sé nánar kannað og engir
steingervingar, er kveði á unr aldur þessara jökulmenja, liafi fundizt,
að skipa þeinr undir hinar kvarteru jarðlagamyndanir landsins. Og
í ritgerðinni „Island“ í Handbuch der Regionalen Geologie, 1910,
kemur þetta breytta viðlrorf enn ákveðnar fram. Þar er hinum
„míócenu“ jökulmenjum sleppt, en bergi landsins skipt í tertíerar
jarðlagamyndanir og kvarterar, þeim síðarnefndu aftur í gamalkvart-
erar (Altquartár) og ungkvarterar (Jungquartár). Benda rannsöknir
síðari ára á, bæði hérlendar og erlendar; að þessi skipting hinna
kvarteru jarðlaga íslands hafi verið réttmætari en jafnvel Helga
sjálfum var í öndverðu ljóst.
Fram til þess er Helgi skoðaði Tjörnes, hafði mönnum hvorki ver-
ið ljóst þykkt hinna plíócenu jarðlaga né aðstaða jreirra til annarra
jarðlagamyndana landsins. Helgi fann, að þessi elztu íslenzku sjávar-
lög voru miklum mun'þykkari en þau áður voru talin, og má sannar-
lega kalla það „höfuðuppgötvun“ í íslenzkri jarðfræði að finna, að
Tjörneslögin eru millimyndun í basalthleðslunni. Þá fyrst var í
rauninni traustur grundvöllur fenginn undir „stratígrafískar“ rann-
sókni á íslandi. Við Tjörneslögin verður heppilegast að miða, þegar
jarðlagaskipun í landinu er rakin, hvort heldur haldið er niður til
liinna eldri myndana eða upp á við til hinna yngri.
Greinin „Island“, frá 1910, sem áður er getið, er bezta jarðfræði-
yfirlit landsins, sem völ hefur verið á til þessa. Greinin um Heklu