Náttúrufræðingurinn - 1949, Qupperneq 19

LEYNDARDÓMUR GAUKSINS
161
inn eða að minnsta kosti áður en eggin fara að verða unguð. Ef
gaukurinn kæmi eggi sínu. fyrir í hreiðri með unguðum eggjum,
myndi gauksunginn aldrei sjá dagsins ljós, vegna þess að fóstursyst-
kini hans myndu þá skríða úr eggjunum talsvert á undan honum og
fósturforeldrarnir myndu undir þeim kringumstæðum fjarlægja liið
hálfungaða ganksegg úr hreiðrinu sem óviðkomandi hlut. Þess vegna
hefur náttúran lniið svo um lmútana, að kvengaukurinn verður fyrir
svo sterkum sálrænum áhrifum við'að sjá hreiðurgerð tilvonandi
fósturfor'eldra, að egg losnar úr eggjakerfi hans og þokast niður í
eggjagöngin. Egg þetta er fullþroskað og tilbúið til varps eftir
nokkra daga, þ. e. einmitt á þeim tíma, þegar fósturforeldrarnir liafa
lokið við hreiðurgerðina og fósturmóðirin orpið tveimur eða þrem-
ur eggjum, en er ekki enn farin að liggja á.
Aðfarir gauksins við að koma eggi sínu lyrir í hinu útvalda lireiðri
eru blátt áfram lævíslegar, enda er það nauðsynlegt til þess, að
fósturforeldrarnir verði sem minnst varir við það og yfirgefi ekki
hreiðrið vegna þessarar truflunar. Enda þótt fósturforeldrarnir séu
ekki farnir að liggja á þegar gaukurinn þarf að losa sig við egg sitt,
gæti þó hitzt svo á, að kvenfuglinn væri í hreiðrinu að verpa eggi
til viðbótar. Til þess að koma í veg fyrir þetta reynir gaukurinn
oftast að losa sig við egg sín síðari hluta dags, aðallega á tímabilinu
frá klukkan tvö til sex, en þá eru minnst líkindi til, að fósturforeldr-
arnir séu við hreiðrið, því að allir smáspörfuglar verpa venjulega
eggjum sínum snemma á morgnana.
Þegar gaukaparið hefur fullvissað sig um, að allt sé í lagi og
greiður aðgangur að hreiðrinu, sezt karlgaukurinn á einhvern stað,
sem mikið lier á, á hreiðursvæði hinna tilvonandi fósturforeldra og
reynir á þann hátt að draga að sér athygli þeirra. Þéim verður ekki
um sel, þegar þeir sjá þenna stóra fugl í hreiðurhelgi þeirra, hefja
strax atlögu að honum og reyna að flæma hann á brott. Á sama
augnabliki rennir kvengaukurinn sér eins og skuggi að hreiðrinu,
og nokkrum augnablikum síðar liggur nýorpið gauksegg við hlið
eggja fósturforeldranna. Þegar hinn háværi karlgaukur loks lætur
flæma sig á brott, er kvengaukurinn fyrir löngu á bak og burt, en
eigi að síður liefur hann þó gefið sér tíma til að taka eitt af eggjum
fósturforeldranna í stað liins nýorpna gaukseggs, og ber hann það
burt í nefinu. Eggjafjöldinn í hreiðrinu verður því jafn eftir sem
áður og því minni liætta á, að fósturforeldrana gruni nokkuð.
Miklar deilur, sem enn er ekki lokið, hafa lengi staðið um það
11