Náttúrufræðingurinn - 1954, Blaðsíða 13

Sigurður Þórarinsson:
Séð frá þjóðvegi
iii
Þar, sem liáir liólar ....
„Þar, sem háir hólar hálfan dalinn fylla“. Allir vita, við hvaða
hóla er átt með ljóðlínum þessum. En þessi lýsing gæti átt víða við
í voru landi. Þeir eru margir dalirnir, einkum á l)lágrýtissvæðum
landsins, sem hólar fylla að meira eða minna leyti. Þessir hólar eða
haugar, eins og þeir hafa víða heitið, eru tvenns konar uppruna.
Sums staðar eru þeir fomir jökulgarðar. Má t. d. nefna hóla þá, er
liggja þvert yfir Jökuldal eystra, milli Forvaða norðan ár og Gils
sunnan ár, eða hólana milli Breiðumýrar og Lauga í Reykjadal.
En oftar eru þessir hólar sama uppruna og þeir hólar, sem skáld-
ið á við í ofangreindum ljóðlínum, myndaðir við bergskrið (rock
sliding) eða berghrun, þ. e. a. s. við það, að hamrahlíðar hafa skrið-
ið, hlaupið eða hrunið fram. Við þetta hefur bergið molazt sund-
ur, og hefur það, einkum í framjöðrum skriðnanna, hrúgazt upp í
hóla, sem í fljótu bragði geta orðið nauðalíkir jökulgörðum, enda oft
verið ruglað saman við þá. Var t. d. illilega flaskað á þeim, þegar
reist var rafstöð í Fljótaá í Fljótum (Skeiðfossvirkjunin) fyrir tæp-
um áratug. Dalurinn lokast til hálfs af liólabelti, Stifluhólum, og var
talið, að þessir hólar væru fornir jökulgarðar og myndu vatnsheldir.
Þar, sem Fljótaá rennur fram með neðstu hólunum, var byggð 30 m
há stífla, og hinni fögru byggð innar í dalnum, Stíflunni, drekkt. En
þegar vatnið tók að hækka innan Stifluhólanna, kom í ljós, að þeir
hripláku. Jarðfræðileg athugun leiddi í ljós, að þessir hólar vom alls
ekki jökulgarðar, heldur bergskriða, sem hlaupið hafði fram austan
Fljótaár sunnan við Hvammshnjúk, þar sem heitir Strengur. Er örið
í fjallshliðinni áberandi. Hefði verið fyrirfram gengið úr skugga um,
að þarna var um bergskriðu að ræða, hefði verið full ástæða til að
gera ráð fyrir leka, því að í bergskriðum er einkum samryskja af
sundurlausu bergi og hornóttu grjóti og oftast lítið um leir og önnur
þéttiefni, sem eru að jafnaði í jökulgörðum.