Náttúrufræðingurinn - 1956, Síða 12

122
NÁTTÚRU FRÆÐINGURINN
Um mikinn hluta blágrýtissvæðisins á Norður- og Vesturlandi
er eins og bergmyndunin skipti um svip í miðjum eða ofanverðum
fjallahlíðum. Þar fyrir ofan eru hamrabeltin ljósari að lit, nálgast
það að geta fremur heitið grágrýti en blágrýti. Og millilögin verða
þykkari og úr grófara efni, þar sem mjög gætir völu- og hnullunga-
bergs. Þetta er hin svonefnda gráa hœð, sem liggur efst á mörgum
fjöllum við Eyjafjörð og Skagafjörð. Dr. Helgi Pjeturss veitti henni
fyrstur verulega athygli og gaf henni nafn. Hann fann þar jökul-
minjar. Völu- og hnullungabergið, sem er límt saman af hörðum
leir og sandsteini, taldi hann vera harðnaðan jökulruðning, enda
fann hann hinar sérkennilegu rákir, sem jöklar rispa, bæði á völ-
unum í ruðningnum og á undirlagi hans. Að skoðun dr. Helga
sönnuðu þessar minjar, að þetta svæði eða jafnvel landið allt hefði
hulizt jökli á myndunarskeiði gráu hæðarinnar. En gráa hæðin
hafði áður verið talin hluti blágrýtismyndunarinnar, sem er sann-
anlega mynduð á tertíertíma, en þá voru, að því er menn bezt vissu,
engar ísaldir, heldur milt loftslag allt norður til Grænlands og Sval-
barða, eins og surtarbrandsflóran sýnir. í fyrstu ritgerð sinni um
jökulminjarnar í gráu hæðinni árið 1905 taldi dr. Helgi Pjeturss
þær stafa frá áður óþekktu jökulskeiði seint á tertíer. En síðar
kenndi hann þær hiklaust hinni alkunnu kvarteru ísöld, sem tók
við af tertíertímanum fyrir aðeins um einni milljón ára. Með því
móti kippti hann gráu hæðinni upp úr tertíeru blágrýtismyndun-
inni og gerði hana kvartera og þar með miklu yngri en nokkrum
hafði áður dottið í hug, að hún gæti verið. Jökulminjarnar, sem dr.
Helgi fann í gráu hæðinni rnunu vera óvéfengjanlegar, þó að Þor-
valdur Thoroddsen, sem þekkti þá allra manna bezt jarðmyndanir
landsins, viðurkenndi þær aldrei.
En hin síðari niðurstaða dr. Helga um aldur jökulminjanna — að
þær væru ekki eldri en frá hinni kvarteru ísöld — er hæpin og að
sumra dómi óhugsandi. Hér skal ég aðeins geta um tvennt, sem
bendir til miklu hærri aldurs. í fyrsta lagi hefur ekkert það fund-
izt á mótum gráu liæðarinnar og þess hluta blágrýtismyndunar-
innar, sem hún hvílir á, er bendi til, að langur tími hafi liðið á
milli myndunarskeiða þeirra. Lög beggja eru a. m. k. víðast sam-
læg, þ. e. hallar báðum í sömu stefnu og jafnmikið.
I öðru lagi hafa orðið svo feikilegar landslagsbreytingar á Norð-
urlandi, eftir að gráa hæðin myndaðist, að þær hljóta að hafa tekið