Fréttablaðið - 10.06.2009, Blaðsíða 14

14 10. júní 2009 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Lentu í að ofrukka
Stóru olíufélögin þrjú, N1, Skeljungur
og Olís, lentu öll í þeim leiðu mistök-
um á dögunum að ofrukka neytend-
ur í eina og hálfa viku og í leiðinni
raka inn stórfé, sem nú stendur ýmist
til að endurgreiða eða gefa til góð-
gerðarmála. Olíufélögin þrjú tilkynntu
í fyrradag að þau hefðu öll fallið í
þá gryfju að halda að breytingar á
tollgjöldum 28. maí hefðu líka náð
til þeirra birgða sem voru komnar til
landsins en ekki verið tollafgreiddar.
Betra að flýta sér hægt
Þarna hefðu
olíufélög-
in betur
beðið
aðeins
lengur með verðhækkanir, sem
tóku gildi svo til samstundis eftir að
tollgjöldum var breytt á Alþingi, að
minnsta kosti þar til þeim hafði gefist
tími til að kanna hvernig breytingun-
um á tollgjöldunum yrði háttað. Og
þau hefðu ef til vill líka betur beðið
með að vísa athugasemdum Neyt-
endastofu á bug með þeim orðum
að það væri eðlilegt að skatta-
hækkanir skiluðu sér umsvifalaust
í bensínverðið. Því eins og kom á
daginn reyndist það bara alls ekki
eðlilegt.
Röng greining?
DV greindi frá því
í gær að Jónas
Fr. Jónsson,
fyrrverandi
forstjóri Fjármálaeftirlitsins, hafi
kvartað til Páls Hreinssonar, for-
manns rannsóknarnefndar Alþingis
um bankahrunið, vegna ummæla
sem annar nefndarmaður, Sigríður
Benediktsdóttir, lét falla í viðtali við
stúdentablað í Yale-háskóla. Ummæl-
in voru á þessa leið: „Mér finnst sem
[hrunið] sé niðurstaðan af öfga-
kenndri græðgi margra sem hlut eiga
að máli og andvaraleysi þeirra
stofnana sem hafa áttu eftirlit
með fjármálakerfinu og sjá áttu
um fjármálalegan stöðugleika í
landinu.“ Komu kannski græðgi
og andvaraleysi hvergi nærri
bankahruninu?
bergsteinn@frettabladid.is
Fyrir nokkru barst rannsókn-arnefnd Alþingis umkvörtun
frá Jónasi Fr. Jónssyni, fyrrver-
andi forstjóra Fjármálaeftirlits-
ins, vegna ummæla sem höfð
voru eftir Sigríði Benedikts-
dóttur í skólablaði Yale-háskóla
í samræðu við eigin nemanda.
Haft er eftir Sigríði að hrunið
hafi verið „afleiðing óhæfilegr-
ar græðgi margra“ og að þær
stofnanir sem áttu að setja regl-
ur um starfsemi fjármálafyr-
irtækja og tryggja stöðugleika
fjármálakerfisins hafi sýnt af
sér „andvaraleysi“. Jónas telur
að með ummælum sínum hafi
Sigríður gert sig vanhæfa til
þess að sitja í rannsóknarnefnd-
inni á grundvelli stjórnsýslu-
laga. Mat Jónasar byggist á 6.
tölul. 3. gr. laga nr 37/2003. Þar
segir að nefndarmaður sé van-
hæfur ef „að öðru leyti eru fyrir
hendi þær aðstæður sem eru
fallnar til þess að draga óhlut-
drægni hans í efa með réttu“.
Í stuttu máli þykir okkur
vandséð hvernig nokkur fræði-
maður á sviði bankamála sem
hefur tjáð sig um bankakrepp-
ur almennt geti starfað í rann-
sóknarnefnd Alþingis ef túlkun
á hæfnisreglu stjórnsýslulaga er
svo þröng að umrædd ummæli
geri Sigríði vanhæfa.
Við erum ekki sérfræðingar í
hæfnisreglum íslenskra stjórn-
sýslulaga. Á hinn bóginn erum
við báðir starfandi hagfræð-
ingar í Bandaríkjunum og sér-
fræðingar í peningahagfræði
og bankamálum, líkt og Sigríð-
ur, og teljum okkar því í aðstöðu
til að leggja faglegt mat á hvort
umrædd ummæli séu til þess
fallin að draga óhlutdrægni
hennar í efa. Við teljum afdrátt-
arlaust að þessi ummæli gefi
ekki tilefni til þess.
Tvö skilyrði
Til þess að falla undir þetta
ákvæði sýnist okkur ummæli
Sigríðar þurfa að uppfylla að
minnsta kosti tvö skilyrði. (i)
Að þau beinist gegn ákveðnum
stofnunum og/eða einstakling-
um sem nefndin á að leiða í ljós
hvort hafi gerst sek um mis-
tök. (ii) Að ummælin bendi til
einhverrar ákveðinnar niður-
stöðu sem rannsóknin á að leiða
í ljós en túlki ekki almennt við-
horf meðal fræðimanna á sviði
bankamála. Að okkar mati upp-
fylla ummæli Sigríðar hvorugt
þessara skilyrða.
Ummæli Sigríðar benda ekki
á neinn sérstakan aðila sem
ábyrgan og því vandséð hvern-
ig hægt er að túlka þau sem svo
að niðurstaða nefndarinnar sé
fyrirfram gefin. (i) Ummælin
geta átt við umgjörð fjármála-
kerfisins í heiminum almennt
og áhrif alþjóðlegra reglna á
bankastarfsemi á Ísland, t.d.
starfsemi Alþjóðagreiðslu-
bankans eða Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins. (ii) Þau geta vísað
til umgjarðar EES-samnings-
ins en hann er afar ófullkominn
þegar kemur að lögum um starf-
semi fjármálastofnana. (Það
átti þátt í því að orsaka deilu
okkar við Breta sem aftur olli
beitingu hryðjuverkalaga gegn
Landsbankanum sem sumir
vilja meina að hafi valdið falli
Kaupþings). (iii) Þau geta vísað
til umgjarðar eftirlits- og fjár-
málastarfsemi á Íslandi burt-
séð frá umheiminum. (iv) Þau
geta vísað til laga sem samþykkt
hafa verið á Alþingi. (v) Þau geta
vísað til þess hvernig Fjármála-
eftirlitið, fjármálaráðuneytið,
viðskiptaráðuneytið og Seðla-
banki Íslands framfylgdu sett-
um lögum. (vi) Þau geta vísað
til starfsemi Evrópska Seðla-
bankans þar sem íslenskir við-
skiptabankar áttu í miklum
veðlánaviðskiptum, til sænska
seðlabankans er veitti Kaup-
þingi þrautarvaralán, eða jafn-
vel til bandaríska seðlabankans
sem hafnaði beiðni Seðlabanka
Íslands um svökölluð „swap“-
lán (á sama tíma og hann veitti
öðrum seðlabönkum á Norður-
löndum slík lán) og dró þannig
að sumra mati úr trúverðugleika
íslensks efnahagslífs. Það þarf
vart að taka fram að þessi listi
er ekki tæmandi, okkur sýnist
ummælin svo almenns eðlis að
þau geta átt við ótal aðila eða
stofnanir.
Þar að auki lýsa ummæli Sig-
ríðar eingöngu almennu við-
horfi sem flestir hagfræðingar
um allan heim deila ekki aðeins
hvað varðar íslensku fjármála-
kreppuna, heldur bankakrepp-
ur í heiminum almennt (bæði
nú og þær sem á undan hafa
gengið). Okkur sýnist það blasa
við að ef allir bankar tiltekins
lands verða gjaldþrota á sama
tíma bendi það til óvenju mikill-
ar áhættusækni (græðgi). Það
blasir einnig við að ef gjaldþrot-
ið veldur öngþveiti og efnahags-
legu hruni hefur umgjörð fjár-
mála ekki verið nægjanlega góð.
Fjórða stærsta gjaldþrot í hag-
sögu heimsins
Íslenska efnahagshrunið er
af sumum talið fjórða stærsta
gjaldþrot í hagsögu heimsins, á
eftir gjaldþroti Lehman Broth-
ers, ENRON og WorldCom.
Okkur sýnist eina skoðunin
sem Sigríður lýsir með þess-
um ummælum vera sú að hrun
fjármálakerfis heillar þjóðar
bendi til þess að umgjörð fjár-
mála hafi ekki verið nægjanlega
góð. Sú skoðun verður að teljast
almenn skoðun sérfræðinga á
sviði bankamála og almælt tíð-
indi, fremur en sérstök ályktun
eða gildisdómur sem dragi hlut-
leysi Sigríðar í efa.
Sigríður Benediktsdóttir er
einstaklega vel til þess fallin að
rannsaka hrun fjármálakerf-
isins. Hún er kennari við eina
virtustu hagfræðideild heims
og fyrrverandi starfsmaður
Seðlabanka Bandaríkjanna. Hún
er einn fremsti hagfræðingur
okkar Íslendinga og hefur sér-
þekkingu á nákvæmlega þeim
atriðum sem starf nefndarinn-
ar snýr að mestu að. Hún er eini
nefndarmaðurinn sem nýtur
alþjóðlegar viðurkenningar sem
fræðimaður á sviði bankamála.
Aðrir nefndarmenn eru íslenskir
lögfræðingar sem þiggja laun sín
frá hinu opinbera og hafa ekki
sérþekkingu á efnahagsmálum.
Hæfileikarík kona
Við Íslendingar erum fámenn
þjóð. Það verður að teljast
óvenjulegur happafengur að
hafa fundið jafn hæfileika-
ríka konu í þetta starf. Ef Sig-
ríði væri þrýst út úr nefndinni
myndi það skaða starf nefndar-
innar verulega. Það er einnig
áleitin spurning hvaða áhrif það
hefði á starfsmenn rannsókn-
arnefndarinnar og trúverðug-
leika hennar almennt ef einstak-
ir yfirmenn væru reknir af jafn
litlu tilefni eftir umkvartanir
þeirra sem verið er að rannsaka.
Höfundar eru hagfræðingar.
Almenn almælt tíðindi
eða grundvöllur vanhæfis?
JÓN STEINSSON OG GAUTI B. EGGERTSSON
Í DAG | Rannsóknarnefnd
Alþingis
Í stuttu máli þykir okkur vandséð hvernig nokkur fræðimaður á
sviði bankamála sem hefur tjáð sig um bankakreppur almennt
geti starfað í rannsóknarnefnd Alþingis ef túlkun á hæfnisreglu
stjórnsýslulaga er svo þröng að umrædd ummæli geri Sigríði
vanhæfa.
U
mræðan á Alþingi um Iesave-samninginn hefur
verið lærdómsríkt hraðnámskeið fyrir fólkið í
landinu, á að minnsta kosti tvo vegu. Fyrri hlutinn
snýr að því hversu rígfastir margir þingmannanna
okkar eru í þeim gömlu stellingum að freista þess
að bregða fæti fyrir pólitíska andstæðinga með öllum tiltækum
ráðum.
Það er engu líkara en sumir á þinginu átti sig ekki á því að
hér eru fjölmörg mál á heljarþröm. Áfram skal karpað með
málfundarstælum og stóryrðum eins og menn séu staddir í
miðri kosningabaráttu en ekki á sumarþingi sem er til boðað
af neyðarástæðum.
Það er óskandi að sem flestir nýir þingmenn hafi sjálfstraust
til að setja sinn eigin svip á starfið, í stað þess að hegða sér eins
og þeir halda að stjórnmálamenn eigi að koma fram.
Það var kallað eftir endurnýjun fyrir kosningar. Hún fékkst
þegar fjölmargir nýliðar settust á Alþingi. Það eru vörusvik
ef þeir ætla aðeins að þiggja kennslu frá þeim sem fyrir eru á
fleti en ekki að aðstoða þá við að læra nýja siði og víkka sjón-
deildarhringinn.
Síðari hluti Icesave-samninga hraðnámskeiðisins bregður
svo óvenju góðu ljósi á hvernig það fer með stjórnmálamenn
að vera annars vegar innan stjórnar og hins vegar í stjórnar-
andstöðu.
Sá stutti tími sem leið milli þess að Sjálfstæðisflokkur og
VG höfðu sætaskipti í ríkisstjórn, sem glímir við nákvæmlega
sömu lykilmál, dregur upp óvenju skarpa og skýra mynd af
hugarheimi stjórnmálamanns við breyttar aðstæður.
Aðalleikararnir eru tveir. Báðir formenn í sínum flokkum.
Fyrir fáeinum mánuðum mátti stjórnarandstöðuþingmaður-
inn Steingrímur J. Sigfússon, formaður VG, ekki heyra á það
minnst að gengið yrði til samninga við Breta og Hollendinga
um ábyrgð ríkisins á Icesave-reikningunum. Um helgina skrif-
aði hann þó undir slíkan samning og kynnti réttilega að ekki
hefði verið annarra kosta völ. Það eina sem hafði breyst var að
Steingrímur er ekki lengur í stjórnarandstöðu heldur ráðherra
í ríkisstjórn.
Við þetta tækifæri ákvað stjórnarandstöðuþingmaðurinn
Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, að lýsa
yfir miklum efasemdum um að rétt væri staðið að verki við
samningana um Icesave. Sami Bjarni hafði þó nokkrum mánuð-
um áður metið stöðuna á þá leið að óhjákvæmilegt væri annað
en að ganga til samninga um Icesave á þeim forsendum sem
nú hefur verið gert. En þá var hann formaður utanríkismála-
nefndar og stjórnarþingmaður.
Þessi litla svipmynd af u-beygjum Steingríms og Bjarna væri
auðvitað drepfyndin ef hún væri ekki svona dapurleg.
Steingrímur hefur að minnsta kosti sér til málsbóta að hann
játaði sig sigraðan fyrir staðreyndum málsins þótt það hafi
kostað niðurlægjandi flótta frá fyrri orðum. Erfiðara er að
útskýra viðsnúning Bjarna.
Umræðan þokast hægt til þroska.
Tragikómískar
u-beygjur
JÓN KALDAL SKRIFAR