Samvinnan - 01.01.1944, Page 21

1. HEFTI
SAMVINNAN
r
Ur ferdabók Sveíns Pálssonar
Hinn 10. sept. 1793 kom Sveinn Pálsson að
Skaftafelli í Örœfum á rannsóknarferð sinni
um Skaftafellssýslur. í ferðabók sinni minn-
ist Sv. P. á Jón Einarsson bónda i Skafta-
felli, og er auðheyrt, að honum hefur fund-
izt mikið til um gáfur hans og sjálfsmenntun.
Bóndi sá, er nú býr á jörðinni heitir Jón Einarsson,
og hafa forfeður hans hver fram af öðrum í 8 ætt-
liði setið jörðina, sem er konungseign. Þessi ágæti,
aldurhnigni bóndi er mér næsta minnisstæður, því
að ég þekki varla hans jafningja meðal alþýðu manna.
Það er alls ekki svo sjaldgæft á íslandi, sem aðrar
þjóðir ætla, að fyrirhitta bændur, sem eru víðlesnir
i sögu og innlendum lögum, meira að segja í ver-
aldarsögu og landafræði, kunna biblíuna spjalda á
milli, skrifa ágæta rithönd og smíða jafnvel úr dýr-
um málmum, — en hitt hefði ég nærri því svarið
fyrir, að ég mundi rekast þarna á réttan og sléttan
bóndamann, er af eigin ramleik og ástundun, hefði
þegar í æsku aflað sér kunnáttu í latneskri, grískri
og hebreskri málfræði með því móti einu að fá þess
á tindi í Súlutindum frá vörðu á sandinum. Tindur-
nnn virtist ná svo sem mannhæð yfir jökulinn (þótt
vitanlega hafi það verið miklu meira í raun réttri),
en í vor, sem leið, var hann algerlega horfinn. Sá kýl-
ingur er hvergi kominn fram við jökulbrún, en þó
vantar lítið til á einum stað í austurbrún hans.
Þegar eg fór síðustu póstferð 16. þ. m., var komið
vatn nokkurt i kvísl, rétt austan við miðsandinn.
Sú kvísl er vanalega ekki nema sem stór bæjarlæk-
ur, og það, þótt rigningatíð sé, þegar allt er með
felldu. Nú var þarna æði stór áll, svo að eg varð að
fara talsvert út með honum til að komast yfir hann.
Þó að mér þætti liturinn á vatninu ekki benda til
þess, að um Skeiðarárhlaup væri að ræða, var eg
samt ekki óhræddur um, að verið gæti, að þarna
ætlaði að koma vatn, eins og komið hefir þarna áð-
ur hálfu öðru ári fyrir Skeiðarárhlaup, og hefur
það vatn varað 4—5 vikur og verið illfært yfirferð-
ar. En svo var nú ekki í þetta sinn. Þegar ég fór
til baka, var það að mestu orðið eðlilegt. Komst eg
að því, að lón, sem er uppi við jökulinn, og kvíslin
kemur úr, hafði rifið sig fram, vegna rigninganna
þá undanfarið. Hafði vaxið svo í, að það náði að
grafa sig fram.
Þegar Grænalón hljóp næst-síðast, stóð hlaupið
yfir í 15 daga, en heldur skemur næst á undan.
konar bækur að láni hjá öðrum og spyrja sig fram
við sérhvert tækifæri. En hvað megnar ekki meðfædd
námslöngun, og reyni aðrir að bæla hana niður, virð-
ist hún oft vaxa að sama skapi. Þýzku og dönsku
skildi hann prýðilega og hafði auk þess lagt sig eftir
nauðsynlegustu handlækningum, blóðtöku og sára-
lækningum, ásamt grasafræði, að svo miklu leyti
sem unnt var af bókum, áður en Linné-kerfið kom
til sögunnar, án munnlegrar tilsagnar. — En aðal-
iðja hans voru samt smíða- úr járni, tré og látúni,
og hefur hann tekið smíðagáfuna í arf frá forfeðr-
um sínum, einkum föðurnum, sem Eggert Ólafsson
minnist á í Ferðabók sinni. Hann var skytta ágæt
og hafði sjálfur smíðað sér byssu. Lásinn og hlaupið
var úr eir, aðeins fjaðrirnar úr stáli. Hlaupið var h.
u. b. ein dönsk alin að lengd, og allur var frágangur-
inn mjög snotur. Auk þess hafði hann ásamt bróður
sínum, sem var látinn, smíðað vagn á fjórum hjólum,
sem var þannig útbúinn, að einn hestur gat hæglega
dregið hann, þótt tuttugu venjulegir hestburðir væru
settir á hann. En eftir að bróðir hans dó um örlög
fram, þvarr áhugi Jóns og kjarkur til að fullgera
þessa sem fleiri aðrar gagnlegar uppgötvanir. Þeir,
sem vilja og geta spreytt sig á því að ganga á há-
fjöllin á þessum slóðum til að fá útsýn yfir þau, gera
réttast í því að hafa bækistöðvar sínar í Skaftafelli,
því að þaðan er skammt til Öræfajökuls. Af hátindi
hans, er heitir Hvannadalshnúkur, sést sjálfsagt yfir
allt jökulsvæðið, að minnsta kosti sunnan til.
(Þess má geta, að afkomendur Jóns Einarssonar
búa ennþá í Hæðum í Skaftafelli).
AÐALFORINGI NORÐMANNA skilnaðarárið 1905,
Christian Michelsen, skipaeigandi og útgerðarstjóri,
var maður þéttur á velli og þéttur i lund. Björnson
hafði um langan aldur verið aðsópsmesta skáld Norð-
manna, og má nœrri geta, að honum hafi verið mikið
niðri fyrir skilnaðardagana, þegar heita mátti, að
örlög norsku þjóðarinnar léku á þrœði. Norðmenn
hafa gert ógleymanlegan mismuninn á þessum höf-
uðkempum sinum, skáldinu og stjórnvitringnum, með
eftirfarandi smásögu:
Daginn, sem Michelsen lýsti yfir því í Stórþinginu,
að sambandinu við Svíþjóð vœri slitið, hittast þeir
Björnson á förnum vegi. Björnson víkur sér þegar
að Michelsen og segir með miklum vígamóði: „Nú
gildir það að halda saman.“ Michelsen laut að Björn-
son og svaraði með sinni mikilúðlegu og hásu rödd:
,,Nú gildir það að halda SÉR saman.“
17