Samvinnan - 01.09.1950, Síða 2

„Kalda slríðið” í Alþjóðasambandinu
NAZISTASTJÓRNIN ÞÝZKA var enn ung
að árum, þegar hún réðist til atlögu
gegn kaupfélögunum. Árið 1933 voru kaup-
félagssamböndin þýzku lögð niður með vald-
boði, en í stað þeirra kom rikisstofnun —
Reichsbund — sem tók við eignum þeirra
og forráðum. Þýzku kaupfélögin höfðu ver-
ið meðlimir í Alþjóðasambandi samvinnu-
manna. Nú vildi þessi nýja stofnun nazista
fá inngöngu í Alþjóðasambandið. Stjórn
þest svaraði málaleituninni um hæl. Svarið
var. Nei. í greinargerð fyrir svari sínu til
Þjóðverja, lét þáverandi stjórn Alþjóðasam-
bandsins svo ummælt: „Stjéirnin ítrekar þá
ák.vörðun sína standa vörð um hið frjálsa
Qg óþvingaða eðli samvinnustefnunnar. Sam-
vinnufélögin eiga að vera opin öllum, án
tillits til trúar- eða stjórnmálaskoðana.
Stjórnin mótmælir harðlega sérhverri íhlut-
un rikisvaldsins eða annarra valdhafa, sem
héfur í för með sér takmörkun frjálsræðis-
ins eða setur skorður við því, að frjáls félags-
samtök geti þróazt undir eigin stjórn.“ Mið-
stjórn Alþjóðasambands samvinnumanna
kom saman til fundar í Helsingfors dagana
16.—18. ágúst síðastl. Af hálfu íslenzkra sam-
virnumanna var þar mættur Vilhjálmur Þór,
forstjóri Samliands íslenzkra samvinnufélaga,
en hann á sæti í miðstjórninni. Þetta varð
sögulegur fundur. Þar varð ekki hjá því
komizt, að rifja upp viðskiptin við Þjóð-
verja 1933 og afstöðu Alþjóðasambandsins.
Þótt margt hafi breytzt í mannheimi síðan
1933, er enn að stríða við kúgun, einræði
og harðhent ríkisvald í sumum löndum.
Kaupfélögin hafa orðið fyrir barðinu á
hinum nýju einræðisstefnum. í sumum lönd-
um eru þau ekki lengur frjáls samtök fólks-
ins, heldur aðeins deildir ríkisvaldsins, þeim
er stjórnað af embættismönnum ríkisstjórna
og þau lúta boðum þeirra en ekki vilja með-
limanna.
Á þessu m fúndi var inntökubeiðnum frá
Ungverjalandi og Austur-Þýzkalandi hafnað,
á sömu forsendum og hinu þýzka lleichs-
bund var neitað um inngöngu í sambandið
árið 1933. í þessunt löndum — og raunar
fleiri — er kaupfélagshreyfingin ekki lengur
frjáls. Ríkisvaldið skipar henni stjórn og
starfsmenn. Hið lýðræðislega skipulag, sem
áður var á þessum stofnunum, var afnumið
með. valdboði. Félagsmennirnir voru ekki
spurðir um sinn vilja. Stofnanir samvinnu-
manna eru nú aðeins hluti allshcrjar ríkis-
reksturs og þær eru notaðar til framdráttar
ákveðnum péilitískum sjónarmiðum. Slíkt
gelur engan veginn samrýmst eðli frjálsra
samvinnusamtaka og slíkar stofnanir geta
ekki verið meðlimir Alþjóðasambandsjns. I
lögum þess er beinlínis svo fyrir mælt, að
kaupfélög jtau og kaupfélagasambönd, sem
í sambandinu eru, skulu vera íullkomlega
frjáls að taka ákvarðanir um eigin málefni,
án íhlutunar eða fyrirskipana ríkisvalds eða
pólitískra flokka.
AÐ ER LÖNGU KUNNUGT, að fram-
kvæmd samvinnustefnunnar í hinum
vestrænu lýðræðisríkjum annars vegar og í
Sovét-Rússlandi og hinum svo kölluðu „al-
þýðuríkjum" Austur-Evréipu hins vegar, er
með ólíkum hætti. Á yfirborðinu er þessi
mismunur ekki augljós. í lögum félaganna
er talað um svipaða hluti, svo sem frjálsa
inngöngu manna, lýðræðislega stjórn og
fraðslustarfsemi. En orðin hafa aðra þýðingu
austan járntjalds en vestan, alveg eins á
vettvangi samvinnumála og stjórnmála. Lýð-
ræði Vesturlanda þekkja allir íslendingar.
Kommúnistar tala líka um lýðræði, en Jreirra
lýðræði en annars eðlis. Það er í rauninni
flokkseinræði og takmarkalaus undirgefni
þegnanna við boð flokksins og ríkisvaldsins.
Það er því löngu augljóst — kom fyrst greini-
lega í ljós á samvinnuþinginu í Prag 1948,
og enn betur í Helsingfors nú í ágúst — að
skipting heimsins í tvo hluta — austur og
vestur — nær líka til Alþjóðasamvinnusam-
bandsins. Sambandið er í rauninni klofið.
Vesturlandabúar hafa enn sömu afstöðu og
þeir höfðu 1933-. Lýðræði og frelsi er undir-
staða alls félagsstarfs og samvinnustarfsins
sérstaklega. Þess vegna var nazistum ekki
lcyft að koma ríkisstofnun s.'nni í Alþjóða-
sambandið. Síðan 1933 hafa einræðissinnar
náð undir sig kaupfélagasamböndum í sum-
um þeim löndum, sem áður lutu lýðræðis-
stjórn, og þeir keppa nú að því að koma
ríkisstofnunum í sambandið undir því yfir-
skyni að þarna séu frjáls samvinnusamtök.
Einn rússnesku fulltrúanna i Helsingfors út-
skýrði innihald baráttunnar innan Alþjóða-
sambandsins: „Það er barizt um það,“ sagði
hann, „hvort Alþjóðasambandinu verði
stjórnað af borgaralegu ríkjunum eða af hin-
um framsæknu samvinnusamtökum," eins og
hann orðaði það. Það er engin launung, hvað
bíður Alþjéiðasambandsins, ef kommúnistar
ná þar yfirtökunum. Örlög alþjóðlega verk-
lýðssambandsins eru þar ljóst dæmi. Alþjóða-
samband samvinnumanna yrði gert að tals-
manni ofbeldisstefnanna. Því yrði beitt fyrir
vagn „friðarhreyfingarinnar" og það yrði
auðmjúkur túlkandi þeirrar stefnu, sem bezt
þykir lienta utanríkisstefnu Rússa á hverjum
tíma. Þannig var farið með alþjóðlega verk-
lýðssambandið og afleiðingin varð sú, að
flest lýðræðislöndin sögðu sig úr því. Það
missti gildi sitt sem alþjóðlegur félagsskapúr.
V'EL MÁ SVO FARA, að Alþjóðasamband
samvinnumanna klofni. Það væri skaði
því að þá væri í bráð búið að brjóta þá
brú, sem enn tengir saman samvinnumenn
í austri og vestri. Flitt er þó augljóst, að
samvinnumenn Vesturlanda vilja heldur að
þau örlög bíði Alþjóðasambandsins, en að
það verði liaft að skálkaskjóli fyrir ein-
ræðisstefnurnar, og að undir verndarvæng
þess verði sú samvinnufræðsla rekin, að ein-
valdsherrar, sem taka í sína umsjá eignir og
skipulag samvinnumanna, séu talsmenn fólks-
ins og geri allt í þessu urnboði. Samvinnu-
stefnan er einu sinni ekki alvaldur ríkis-
sósíalismi og verður Jrað ekki þótt einhver
gríma sýndarlýðræðis verði hengd á ásjónu
hennar. Slíkt er meira en blekking. Það er
hættuleg sjónhverfing. Gegn því munu allir
frjálsir samvinnumenn berjast, hvar i flokki
seir Jreir annars standa.
í STUTTU MÁLI
Minnismerki.
Hinn 28. ágúst aíhjúpaði Albin Johansson,
forstjóri KF í Stokkhólmi, fagurt minnis-
merki úr steini, sem reist hefur verið við
hliðina á Rochdale-minnismerki Norður-
landaþjóðanna við Vár Gard í Stokkhólmi.
Þetta er risastór fjölskyldumynd, sem heitir
„Mót framtíðinni". Myndhöggvarinn er pró-
fessor Nils Sjögren, einn frægasti myndhöggv-
ari Svía. Minnismerki þetta er gert í tilefní
af 50 ára afmæli sænska samvinnusambands-
ins. Fé til þess að gera minnisvarðann og
koma honum upp, lögðu kaupfélagsstarfs-
menn í Svíþjóð fram með frjálsum samskot-
um. Söfnuðust 80 þús. krónur í þessum til-
gangi. Minnismerkið er 4 metra hátt, og
vegur 8 smálestir. Þykir það fagurt og heil-
steypt listaverk. Samvinnan mun flytja rnynd
af því í næsta mánuði.
Dönsku samvinnuleikhúsin,
Andels Teatret, — sem stofnuð voru í fyrra
og áður er ýtarlega greint frá í Samvinnunni,
— hófu hauststarfsemina að þessu sinni með
sýningum á sjónleiknum „Óvænt heimsókn",
eftir brezka skáldið J. B. Priestley. Þjóðleik-
húsið íslenzka hóf vetrarstarfsemi sína einnig
með þessum sjónleik, sem kunnugt er. Andels
Teatret liefur sýningar víðsvegar um Dan-
mörk á vegum kaupfélaganna.
SAMVINNAN
Útgefandi:
Samband íslenzkra
samvinnuíélaga
Ritstjóri:
Haukur Snorrason
Afgreiðsla:
Hafnarstræti 87,
Akureyri Sími 166
Prentverk
Odds Björnssonar
Kemur út einu
sinni í mánuði
-Vraangurinn kostar
kr. 25.00
44. árg. 9. hefti
September
1950
2