Samvinnan - 01.09.1950, Blaðsíða 3

Iðnaðardeild
S. í. S. er ung og vaxandi
Hinn fjölþætti iðnaður
Sambandsins hefur orðið þjóðinni til mikilla hagsbóta
IÐNAÐARDEILD S. í. S. er yngsta
sjálfstæða deildSambandsins. Hún
var formlega stofnuð 1. janúar 1949,
er Harry Frederiksen tók við forstöðu
hennar, en um síðustu áramót var
hann skipaður framkvæmdastjóri
deildarinnar.
Undir iðnaðardeildina heyra allar
verksmiðjur Sambandsins: Ullarverk-
smiðjan Gefjun, Skinnaverksmiðjan
Iðunn, Fataverksmiðjan Hekla,sauma-
stofurnar á Akureyri og í Reykjavík,
verksmiðjuútsalan í Reykjavík og Vél-
smiðjan Jötunn. — Auk þess heyrir
hlutdeild S. í. S. í rekstri Sápuverk-
smiðjunnar Sjafnar, Kaffibætisverk-
smiðjunnar Freyju og Kaffibrennslu
Akureyrar undir iðnaðardeildina.
Það er hlutverk iðnaðardeildar að
hafa yfirstjórn allra þessara iðnfyrir-
tækja Sambandsins. Deildin á að líta
eftir og vaka yfir, að rekstur iðnfyrir-
tækjanna sé heilbrigður og vel rekinn,
greiða fyrir efnisútvegun og sölu fram-
leiðslunnar.
Smá byrjun — ör vöxtur.
Verksmiðjurekstur S. í. S. byrjaði
smátt en er nú orðinn þýðingarmikill
þáttur í starfsemi samvinnufélaganna.
Fyrsta iðnfyrirtæki S. í. S. var t. d.
garnahreinsunarstöð, sem velti nokkr-
um þúsundum króna á ári í fyrstu.
Síðastliðið ár nam velta iðnfyrirtækja
S. í. S. og sameignarverksmiðja S. í. S.
og K. E. A. hins vegar 17,7 milljónum
króna.
Iðnaður Sambandsins stendur á
gömlurn merg, miðað við hérlendar
iðnframkvæmdir, enda þótt iðnaðar-
deildin sé ekki nema tæplega tveggja
ára gömul. Fyrstu iðnframkvæmdirnar
miðuðst yfirleitt við að hagnýta betur
en áður framleiðsluvörur bænda. I því
augnamiði byrjaði S. í. S. að starfrækja
garnahrei-nsunarstöð í Reykjavík árið
1921. Gærurotunarstöð setti S. í. S. á
stofn á Akureyri árið 1923, og varð
hún vísirinn að hinni margþættu
starfsemi Skinnaverksmiðjunnar Ið-
unnar, sem er nú stærsta sútunar- og
skóverksmiðja landsins. Iðunn byrjaði
E Harry Frederiksen, framkvæmda- \
1 stjóri Iðnaðardeildar S. í. S., hefur 1
i verið starfsmaður Sambandsins frá því i
E um liaustið 1927, er hann 14 ára gam- E
I all byrjaði starf sem sendill. Hann ;
E var í Samvinnuskólanum veturna 1929 E
§ —1930 og 1930—1931; gerðist jrá fyrsti i
E starfsmaður innheimtudeildar S. I. S.; i
i hefur tvívegis verið forstöðumaður E
j Gefjunarútsölunnar í Reykjavík, en i
E lengst af var hann starfsmaður Ut- i
i flutningsdeildar Sambandsins. Hann \
i fór til Danmerkur árið 1938 og starfaði i
i við skrifstofu S. I. S. í Kaupmanna- E
i höfn Jrar til um haustið 1940, að hann \
E kom heim með Petsamoferðinni svo- i
i kölluðu; vann síðan í útflutningsdeild- E
j inni Jrar til liann 17. júní 1947 fór i
i aftur til Kaupmannahafnar og var þar i
i til desemberloka 1948, en við Iðnaðar- \
i deildinni tók liann við stofnun henm i
i ar, í ársbyrjun 1949. i
að súta skinn og húðir árið 1935, en
skóverksmiðjan tók til starfa um ára-
mótin 1936—1937. Ullarverksmiðjuna
Gefjuni keypti Sambandið 13. septem-
ber 1930, en tók við rekstri hennar
eins og hann var um áramótin 1929—
1930. Saumastofurnar á Akureyri og í
Reykjavík voru stofnaðar árið 1931, og
árið 1932 setti S. í. S.., í félagi við K.
E. A., á stofn Sápuverksmiðjuna Sjöfn,
Kaffibrennslu Akureyrar og Kaffibæt-
isgerðina Freyju, sem allar eru á Akur-
eyri. í apríl 1947 hóf S. í. S. rekstur
Vélsnriðjunnar Jötuns í Reykjavík, og
í árslok 1947 keypti Sambandið
Prjónustofu Ásgríms Stefánssonar, Ak-
ureyri, sem nú heitir Fataverksmiðjan
Hekla. Á árunum 1939—1945 hafði S.
I. S. liins vegar starfrækt prjónastofu í
Reykjavík og voru þar prjónaðir alls
konar barna-, unglinga- og karlmanna-
sokkar, mestmegnis úr íslenzku ullar-
garni.
Gamla tviskiptingin.
Fram til ársins 1946 heyrði rekstur
iðnfyrirtækja Sambandsins undir tvær
aðaldeildir þess, útflutningsdeild og
innflutningsdeild. Eftir það var rekst-
ur fyrirtækjanna í höndum forstjóra
S. í. S., þar til iðnaðardeildin var form-
lega stofnuð fyrir tæpum tveim árum.
Rekstur verksmiðja þeirra, sem
framleiddu mestmegnis úr innlendum
hráefnum, eins og Gefjun, Iðunn og
prjónastofan, tilheyrðu útflutnings-
deildinni. Verksmiðjur eins og Sjöfn,
Freyja og K^ffibrennslan tilheyrðu
hins vegar innflutningsdeildinni.
Sjónarmið útflutningsdeildar við
iðnreksturinn mun fyrst og fremst hafa
verið það að gera íslenzk hráefni verð-
meiri en áður með því að íullvinna
þau í landinu, svo og það, að skapa
meiri atvinnu í landinu, en á þeim ár-
um, sem S. í. S. hóf verksmiðjurekstur
sinn, var hér oft atvinnuleysi.
Sjónarmið innflutningsdeildar mun
hafa verið svipað sjónarmiði útflutn-
ingsdeildar, en hér kom Jrað þó til
greina að kaupa þurfti hráefnin er-
lendis og voru þau síðan fullunnin í
landinu og á þann hátt mátti fá meira
vörumagn fyrir gjaldeyrinn en ella.
Utjlutningsdeildin hajði forustuna.
Það mun liafa verið Jón Árnason,
framkvæmdastjóri útflutningsdeildar
S. I. S., sem mest beitti sér fyrir iðnað-
arframkvæmdum og verksmiðjurekstri
Sambandsins á sínum tíma. Mun Jrað
ekki hvað sízt liafa komið til af því, að
J^að var hlutverk Jóns að selja inn-
lendu framleiðsluvöruna á erlendum
markaði. Ekki ósjaldan urðu erfiðleik-
3