Samvinnan - 01.09.1950, Síða 4

ar á vegi haris við afurðasöluna. í því
tilfelli mun áhuginn á að hagnýta inn-
lenda markaðinn hafa aukizt verulega.
Það er og greinilegt, að verð á hrá-
vörum er jafnan lægra en verð á full-
unnum vörum. Forráðamenn Sam-
bandsins munu því liafa gert sér glijgga
grein fyrir því, að eitt af mestu hags-
munamálum íslenzkra framleiðenda
væri að fullvinna framleiðsluvörur
sínar. Við það mundu skapast betri
markaðsmöguleikar, verðið yrði yfir-
leitt hærra, gjaldeyristekjur þjóðarinn-
ar yrðu meiri, gjaldeyrisþörfin fyrir
innfluttum vörum yrði minni og auk-
in atvinna skapaðist í landinu.
Verðsveiflur og ullariðnaðurinn.
A þeini árum, sem verið var að
leggja grunninn að iðnframkvæmdum
Sambandsins, voru nokkrar verðsveifl-
ur á ull á heimsmarkaðinum. Árið
1929 var t. d. mikið erfiðleikaár livað
ullarsölu snerti. Þá féll íslenzka ullin
um 50—60% á erlendum markaði. Um
sama leyti reyndist oft erfitt að selja
skinn og húðir erlendis. Verðfallið og
þessir markaðserfiðleikar ínunu hafa
sannfært forvígismenn Sambandsins
enn betur um nauðsyn þess, að við ís-
lendingar legðum kapp á að fullvinna
framleiðsluvörur okkar fyrir innlenda
markaðinn engu síður en þann er-
lenda.
Starfsemi garnastöðvarinnar í Rvík
sýndi á sínum tírna, að það mátti gera
markaðsvöru úr því, sem áður var tal-
ið lítils virði. Rekstur gæruverksmiðj-
unnar á Akureyri sýndi einnig, að oft
mátti fá betra verð fyrir ullina og
skinnin seld sitt í hvoru lagi heldur en
fyrir gærurnar. Starfræksla beggja
verksmiðjanna varð bændum landsins
til hagsbóta, jafnframt því sem nokkr-
ir menn fengu atvinnu við þennan
iðnað, og gjaldeyristekjurnar jukust.
En árið 1929 kröfðust nýjar aðstæður
þess að ný framfaraspor yrðu stigin í
sambandi við þessar iðnframkvæmdir.
Innlend ullarverksmiðja, sem mundi
framleiða dúka og garn handa lands-
mönnum úr miklum hluta íslenzku
ullarinnar, var næsta verkefnið.
Gefjun keypt.
Aðalfundur Sambandsins samþykkti
árið 1929 heintild fyrir stjórnina til
þess að koma upp eða kaupa full-
komna ullarverksmiðju. Tvær ullar-
verksmiðjur voru í boði. Önnur var
Álafoss í Mosfellssveit, hin Gefjun á
Akureyri. Niðurstaðan af samningum
stjórnar og framkvæmdastjórnar S. I.
S. varð sú, að Gefjun var keypt og voru
kaupin talin mjög hagkvæm.
Áður en S. í. S. keypti Gefjuni var
framleiðsla hennar alltaf að dragast
saman og síðustu ár verksmiðjunnar
í eigu fyrri eigenda voru taprekstursár.
Við eigendaskiptin urðu hins vegar
fljót umskipti á þessu. Árið 1930 vann
verksmiðjan t. d. úr 40.243 kg. ullar,
en árið 1949 vann liún úr 176.655 kg.
Við ullariðnaðinn tengja íslenzkir
samvinnumenn miklar vonir, enda
hefur rekstur Geljunar sýnt það, allt
frá því að Sambandið byrjaði að reka
liana, að ullariðnaður getur vel þróast
í landinu, ef rétt er á haldið.
Umsetning og framleiðsluafköst
Gefjunar hafa aukizt mikið þau ár,
sem S. í. S. hefur rekið verksmiðjuna.
Nýjar og fullkomnari vélar liafa verið
fengnar til verksmiðjunnar eftir því
sem þarlir og geta hefur leyft. í fyrra
haust hóf hin fullkomna ullarþvotta-
stöð Gefjunar starfsemi sína og nú er
unnið að endurbyggingu ullarverk-
smiðjunnar.
Hin nýja verksmiðjubygging Gelj-
unar er 4.400 fermetrar að flatarmáli
fyrir utan ullarþvottastöðina. Verk-
smiðjan verður búin nýjustu og full-
komnustu tækjum til ullarvinnslu og
dúkagerðar, og munu lramleiðsluaf-
köstin margfaldast frá því sem nú er.
Samstœð skipulagsheild.
Yfirleitt hefur verið reynt að skipu-
leggja verksmiðjurekstur Sambandsins
þannig, að hann verki sem samfelld
skipulagsheild. Með þessu er unnið að
því, að framleiðsluvörur einnar deild-
ar verði hráefni annarrar. Þannie er
þetta t. d. með verksmiðjur S. í. S. í
ullar- og skinnaiðnaðinum. Bóndinn
selur kaupfélagi sínu ullina. Kaup-
félagið sendir hana á vegum S. í. S. til
ullarþvottarstöðvarinnar. Þar er hún
flokkuð og þvegin. Að því búnu fer
nokkur hluti hennar til útflutnings-
deildar Sambandsins, sem selur hana á
erlendum markaði, en mestur hlutinn
fer til Gefjunar, sem hráefni til
vinnslu. Þar er ullin kembd, spunnin
og unnin í dúka og teppi. Mestur hluti
framleiðsluvara Gefjunar fer til kaup-
félaganna, þar sem neytendurnir
kaupa ullina fullunna, en nokkur liluti
farmleiðslunnar fer til fataverksmiðj
unnar Heklu, sem hráefni tii vinnslu.
Þar er unnið alls konar prjónles úr
Gefjunargarninu og lopanum. Úr fata-
verksmiðjunni fara vörurnar til kaup-
félaganna og þaðan til neytendanna.
Það er vegna þessarar samstæðu
skipulagsheildar ullariðnaðar Sam-
bandsins, að verksmiðjurnar vinna
nær eingöngu úr innlendum hráefn-
um, en skila þeim aftur í fullunnum
vörum, sem ella liefði þurft að flvtja
inn í landið og greiða með gjaldeyr-
isvöru.
Framleiðsluskipulag Skinnaverk-
smiðjunnar Iðunnar er mjög hliðstætt
skipulagi Gefjunar. Bændurnir selja
Iðunni gærur og húðir í gegnum
kaupfélögin. Þær eru afidlaðar í gæru-
rotunarstöðinni og síðan sritaðar í srit-
unardeildinni í margvíslega markaðs-
vöru, svo sem fataskinn, hanzkaskinn,
bókbandsskinn, sólaspalt o. fl. Nokkur
hluti leðursins fer til skógerðar Ið-
unnar og ýrnissa iðnfyrirtækja í land-
inu og síðan þaðan til landsmanna
sem fullunnin framleiðsluvara, svo
senr kór, hanzkar, töskur. leður jakkar
o. s. frv.
Sameignarverksmiðjurnar.
Sameignarverksmiðjur S. í. S. og K.
E. — Sjöfn, Freyja og Kaffibrennslan,
— eiga það sameiginlegt að starfræksla
þeirra byggist að verulegu leyti á því.
að erlend hráefni fáist til starfræksl-
unnar, en á því hafa verið miklir erf-
iðleikar undanfarið vegna margs kon-
ar hafta og gjaldeyrisörðugleika.
Eins og sakir standa vofir yfir stöðv-
un þessara verksmiðja vegna lnáefna-
skorts og sjaldan hel'ur verið liægt að
reka þær með fullum afköstum í seinni
tíð. Hin miklu afskipti hins opinbera
af utanríkisverzluninni hafa einnig
torveklað starfsemi verksmiðjanna.
Hefur ríkið t. d. oft bundið hráefna-
kaup við sérstök lönd með milliríkja-
samningum. í því tilfelli hefur stund-
um orðið að afla nýrra sambandá og
hafa þau verið misjöfn, eins og geng-
ur.
Það segir sig sjálft, að rekstur verk-
smiðjanna nýtur sín ekki til fulls við
slík starfsskilyrði. Eigi að síður hafa
verksmiðjurnar átt vaxandi vinsæld-
um að fagna vegna aukinna gæða fram-
(Framhald á bls. 20)
4