Samvinnan - 01.03.1951, Blaðsíða 4

Moscow
'Archangcl
Golchikha,
iNordvikí|if
^iaossMi.
ÍSWE#1
Barlin,
ICELANO
W/iibihonst'
'ChunohUi
JPrinc&Álberb‘
Imonbonfft
HaíiFax
.Winni]
Washingbon
mOJUTM-PELBEB.
VarS 3OUV0.P.

anríkismál
A 10 árum hefur verib
byggb upp utanríkis-
þjónusta og mörkuð
utanrikisstefna.
Kort þetta birli amcriska blaðið New York Tim-
es skömmu eftir striöslok, þegar Amerikumenn
höfðu enn herselu i Keflavik. Kortið sýnir vei af-
stööu Islands lil stórveldanna.
Rösklega áratugur er nú liðinn, síð-
an Islendingar tóku utanríkismál sín
í eigin hendur. \7ar þetta sá þáttur
sjállstjórnar, sem síðast var heimtur
úr greipum erlendra aðila, enda tal-
inn vandmeðfarinn og dýr á fé og
færa menn. F.n þó er þetta hinn end-
anlegi mælikvarði á fullveldi eins rík-
is, livort það fer með eigin mál gagn-
vart öðrunt ríkjum og tekur þátt í
sambúð þjóðanna sem sjálfstæður að-
ili.
Þegar Islendingar tóku við stjórn
utanríkismála sinna, voru mikil tíma-
mót í sögu Jrjóðarinnar. Stóðu yfir
gerbreytingar á viðhorfi hennar til
umheimsins, því að heimsstyrjöld
hafði í einni svipan Jrurrkað út ein-
angrun landsins, dregið Jjað vfir Jnis-
und mílna sjó, — inn í hringiðu
heimsmálanna.
A slíku augnabliki samþykkti al-
Jringi Islendinga vorið 1940 að taka
æðstu stjórn allra landsins mála í sín-
ar hendur, [rar ;í meðal utanríkismála.
Nokkru síðar voru gefin út bráða-
birgðalög um stofnun utanríkisráðu-
neytis. Þar með var ráðin áhöfn á
skútuna, og var Jrá hitt eftir, öllu
vandasamara, að ákveða stefnu henn-
ar.
Nú, að liðnum fyrsta áratug sjálf-
stjórnar ;i Jressum málum, kann að
vera fróðlegt að athuga, hvernig á
þeim hefur verið haldið og hvað gert
hefur verið. Er ]>ess þá fyrst að geta,
að þjóðin á nú allmyndarlega utanrík-
isþjónustu með fulltrúum og umboðs-
mönnum víða um lieim, og svo hins,
að á [ressum áratug hafa sex ríkis-
stjórnir hver fram af annari markað
skýra stefnu í utanríkismálum og alla
tíð notið til þess stuðnings mikils
meirihluta á alþingi.
I FANRÍK.ISÞJÓNUSTAN.
Það er ekki að ólyrirsynju, að orð-
ið „diplomat“, sem táknar starfsmann
utanríkisþjónustu, hefur l'est rætur í
mörgum tungumálum, og jafnvel Is-
lendingar grípa nú oft til Jtess í dag-
legu tali. Þetta orð þýðir í mæltu máli
þann, sem keinur málum sínum fram
með hyggindum og Iriði, enda er slíks
olt krali/t af starfsmönnum \ ið utan-
ríkismál.
Það má til sanns vegar færa, að tit-
anríkisþjónusta íslendinga hali stokk-
ið altýgjuð út úr höfði Fjallkonunn-
ar, svtj giftusamlega gekk að koma
Jiessum málum í gott horf, þegar tneð-
ferð þeirra fluttist heim 1940. F.r
Jætta fyrst og frernst ])\ í að Jrakka, að
Jijóðin átti þá þegar á að skipa nokkr-
um reyndum og ágætum mönnum,
sem alllengi höfðu starfað að utanrík-
ismálum. Ber þar fyrst að nefna nú-
verandi forseta íslands, Svein Björns-
son, sem í tvo áratugi var sendiherra
í Kaupmannahöfn, og er hann rétti-
lega kallaður faðir íslenzkrar utanrík-
isjrjónustu.
Það var hyggilegt af íslendingum
að leggja á það áher/lu eftir 1918, að:
milli Jreirra og Dana yrði Jrjóðréttar-
samband, og Jrjóðirnar hefðu fullgilda
sendiherra Iivor hjá annari. Þetta und-
irstrikaði fullveldi Jrjóðarinnar og
Jjannig voru lagðir Jjeir hornsteinar,
sem íslenzk utanríkismál eru reist á.
Þegar Sveinn Björnsson hafði lok®
síðustu embættisverkum sínum í Höfn
1940, að tilkynna konungi og ríkis-
stjórn Dana um ákvörðun aljringis,
lagði hann [regar af stað heimleiðis.
Þurfti hann \egna styrjaldarinnar að
fara suður um E\rópu og vestur um
haf til að kornast til Reykjavíkur. Þeg-
ar heinr kom, varð lrann aðalráðunaut-
ur ríkisstjórnarinnar í utanríkismál-
um og átti mestan Jrátt í samningu
frumvarps til laga um utanríkisráðu-
neyti. Kom slíkur maður sér þá vel,
enda þótt fyrir honum sjálfum lægi
annað og rneira en að halda áfram
starfi \ ið utanríkismálin.
Auk Sveins Björnssonar höfðu all-
margir íslendingar haft reynslu af ut-
anríkismálum, flestir í þjónustu
danska utanríkisráðuneytisins. Eru í
Jreim hóp margir, sem farið liafa með
mestar ábyrgðarstöður íslenzka ráðu-
neytisins, svo sem Stefán Þorvarðar-
son, Helgi P. Briem, Vilhjálmur
Finsen, Agnar Klemenz Jónsson, Pét-
4