Samvinnan - 01.03.1951, Side 13

bæði við ríkisfyrirtæki og samvinnu-
fyrirtæki. Bæði byggjast á grundvall-
arreglunni um eign fjöldans. En það
er mikill munur á „sameign“ ríkisfyr-
irtækis eða samvinnutyrirtækis. Hið
fyrra er þvinguð sameign með mynd-
un fyrirtækja, er bafa einokunarað-
stöðu á vegum ríkisins. Hið síðara er
byggt upp af gagnkvæmri samvinnu
rnnan ramma efnahagslegs frelsis.
SAMVINNAN í SVISS.
I Sviss hafa áhrif ríkisrekstursins
náð lengra en í mörgum öðruni lönd-
um inn á svið efnahagslífsins, þar sem
opinber rekstur hentar vel að ein-
hverju eða öllu leyti. Þannig eru
póstur, sími, ritsími, járnbrautir og
sporvagnar aðallega rekin af ríki,
fylkjum, bæjum eða sveitum. Síðan
1947 hafa flugsamgöngur verið sam-
einaðar í eitt fyrirtæki með þátttöku
ríkisins og fylkjanna. Meira en helm-
ingur raforkuframleiðslunnar og 75%
dreifingar hennar eru í höndum ríkis-
ins. Gasstöðvar eru svo til alls staðar
eign sveitarfélaga. Þrír fjórðu hlutar
timburiðnaðarins eru eign ríkis eða
bæja. I bankamalum hefur ríkið bein
yfirráð yfir fyrirtækjum, þar sem
43,3% alls fjármagns, sem lagt hefur
verið til bankastarfsemi, ei niður
komið. Framleiðsla og sala á salti er
einkasala á valdi fylkjanna.
Fauquet skiptir hagkerfum nútimans i fjögur
sviÖ, sviÖ rikisins, sviö einkafjármagnsins, sviÖ
eiginlegs einkaframtaks og loks svið samvinn-
unnar.
Hver er nú afstaða hinna frjálsu
samvinnufélaga til ríkisins, sem hef-
ur svo víðtæk áhrif á efnahagskerfið?
Urn þetta efni fórust Dr. Max
Weber, stjórnarformanni VSK-sam-
bandsins, svo orð á þingi sambands-
ins 1949: „Samvinnan er eldra form
sameignar en ríkið, og mér liggur við
að segja, að hiin sé œðra form, þar
sem hún byggist á frjálsum vilja þátt-
takenda. Það er rétt, að hún er veik-
ara form sameignar, af því að hún
notar ekki þvingun. En við samvinnu-
menn verðum að játa, að ríkið er ó-
hjákvæmileg nauðsyn, ekki aðeins
sem lögregluríki með því hlutverki að
halda uppi lögum og rétti, heldur
einnig sem félagslegt ríki, velferðar-
ríki. Við viljum takmarka afskipti
ríkisins við þau svið, þar sem það er
fullkomnara en nokkurt annað form
mannlegs framtaks eða er óhjákvæmi-
legt, þar eð einhverju takmarki verð-
ur ekki náð án opinberrar þvingunar.
Ríkisafskipti eru hentug, þar sem
þörf er á sterku ríkisfyrirtæki með
einokunaraðstöðu til að framkvæma
á skynsamlegan hátt einhver verk.
En þar sem fullnægja þarf þörfum og
óskum einstaklinganna, er samvinnan
fullkomnari. Samvinnufyrirtæki geta
starfað með nreiri hraða og veita
meira svigrúm bæði varðandi fram-
leiðslu og neyzlu.
Við tökum því ekki þátt í barátt-
unni gegn ríkinu og ríkisafskiptum,
en látum því eftir þau hlutverk, sem
því fara bezt úr hendi.
En við höfum nánar gætur á rnörk-
um þess, er hlutverki ríkisins lýkur,
og við taka samvinnan og önnur form
framleiðslu og verzlunar, og við mun-
um verða harðir í horn að taka, ef
ríkið fer yfir þá markalínu. Við erurn
ennfremur sjálfum okkur samkvæmir
og krefjumst engrar aðstoðar af rík-
inu, en aðeins svigrúms til að þróast.“
Jfc
onxum
vecji
Skinnaverksmiðjan IÐUNN á Ak-
ureyri hefur nýlega byrjað framleiðslu
á sólaleðri, og er þetta alger nýung
hér á landi. Hefur reynslan þegar
sýnt, að sólaleður úr íslenzkum húð-
um er mjög vel fallið í allan léttan
skófatnað. Þessi framleiðsla mun bæta
úr brýnni þörf, þar eð oft hefur verið
skortur á sólaleðri í landinu undan-
farin ár vegna gjaldeyrisörðugleika.
IÐUNN starfar í tveim deildum,
sútun og skógerð. Á síðastliðnu ári
voru sútuð 272 000 kg. af ýmis kon-
ar luiðum og skinnum, en það skipt-
ist þannig: 8 364 nautgripahúðir,
5 012 Iirossa- og tryppahúðir, 28 980
sauðskinn, 1 055 gærur loðsútaðar,
og loks 956 skinn af ýmsum öðrum
tegundum.
Úr þessu framleiddi verksmiðjan
ýmsar tegundir af skinnum og leðri,
svo sem hanzaskinn, fataskinn, hús-
gagnaleður, söðlasmíðaleður, tösku-
leður, bókbandsskinn og boxcalb,
chevreaux og vatnsleður til skógerð-
ar. Við þetta bætist svo sólaleðrið, sem
áður er getið.
Skógerðin framleiddi á síðastliðnu
ári 42 305 pör af allskonar skóm, karla,
kvenna og barna. Báðar juku verk-
smiðjurnar framleiðslu sína frá árinu
1949.
Við sútunina vinna nii 34 menn og
við skógerðina 62. Greiddu þessar
verksmiðjur samtals tæpar tvær
milljónir króna í vinnulaun á síðast-
liðnu ári.
Fyrsti vísirinn að skinnaverksmiðj-
unni IÐUNNI var Gæruverksmiðja
SÍS, sem lióf starfsemi sína 1923. Siit-
un skinna og húða hófst 1935, og hef-
ur starfsemin stóraukizt síðan. Um
skeið var nokkuð flutt rit af fata-
skinnum fyrir gott verð, og er enginn
vafi talinn á þ\í, að hægt er að selja
íslenzk skinn í stórum stíl erlendis, en
til þess þyrfti verksmiðjan nokkuð
aukinn vélakost. Undanfarin ár hef-
ur notkun húða og skinna aukizt rnjög
í landinu til skógerðar og ýmis kon-
ar iðnaðar.
13