Samvinnan - 01.03.1951, Blaðsíða 9

Nýtf kaupfélag í Vesfmannaeyjum
Félagar jbess eru þegar orðnlr 460
Vestmannaeyjar eru forn og mikill
verzlunarstaður. Þar verzluðu Bret-
ar mikið í trássi við boð og bann
Danakonunga allt frá öndverðri
fimmtándu öld langt fram á hina
sextándu. Urðu þeir þá, eins og við-
ar, að láta í minni pokann fyrir
Hansakaupmönnum, en 1557 hófst
konungsverzlunin svokallaða og stóð
fram undir 1(500. Þótti verzlun í Evj-
unum þá slíkt hnoss, að hún var leigð
sérleigu fram til 1620. Árið 17S8
komst danska verzlunin (svonefnd
Garðsverzlun) í eigu einstaks kaup-
manns og hafði hann einokun allt
fram til 1830. Þá var stofnuð Godt-
haabsverzlun, sem síðar var nefnd
Miðbúð, og 1846 var þriðja verzlunin
sett á laggirnar, Júlíushaab eða svo-
nefnd Tangabúð. Bjuggu nú Eyja-
skeggjar við þessar þrjár selstöðu-
verzlanir allt fram til aldamóta.
Svo fór í Eyjum, sem víðar á land-
inu, er Islendingar hugðust taka
verzlunina í eigin hendur, að mönn-
um virtist samvinnuhugsjónin vísa
þá leið, sem greiðfærust yrði í þeim
málum. Var myndaður vísir að kaup-
félagi í Eyjum 1880, og hafði forustu
í því máli Gísli Stefánsson í Hlíðar-
húsum, faðir séra Jes Á. Gíslasoonar
og þeirra systkina. Pantaði félag
jíetta vörur fyrir félagsmenn, en átti
við ramman reip að draga sökum
andstöðu kaupmanna. Fimm árum
síðar hóf Gísli verzlun fyrir eigin
reikning og hélt henni til æviloka
1904.
Pöntunarfélagið vaknaði til nýs lífs
mn 1890, þá undir forustu Sigfúsar
aljringismanns Árnasonar, og tókst
J3\í að selja vörur sínar allmiklu ó-
dýrari en kaupmenn gerðu. Munaði
til dæmis 3 krónum á rúgmjölstunn-
unni og 7,50 kr. á olíutunnunni, en
fyrir skippund lisks gaf telagið 10
krónum meira en einstakir kaup-
menn. Yar álagning kaupmanna á
Jressum tímum svo mikil, að ýmsir
einstaklingar pöntuðu sjálfir vörur
sínar erlendis. Þá risu upp margar
verzlanir íslenzkra kaupmanna á
fyrstu árum þessarar aldar, svo að
samkeppni varð meiri en áður, en
fjarri var Jn í, að alþýða manna gæti
við unað verzlunarhættina.
Þrátt l'yrir mikla örðugleika lifði
samvinnuhugsjónin með Vestmanna-
eyingum, og voru stofnuð tvö kaup-
félög á fyrri stríðsárunum, sem þó
voru öllu nær því að vera hlutafélög,
Jrótt Jxui bæru kaupfélagsnafn.
Eftir styrjöldina, árið 1920, stofn-
uðu \erkamenn í Eyjum Kaupfélagið
Drífanda, og varð Jrað meðlimur í
Santbandinu. Lifði ]>að röskan ára-
tug, en átti við mikla erfiðleika að
etja og hætti störfum á kreppuárun-
um. Hafði [r;i risið upp í Eyjum all-
ljölmenn stétt \erkamanna og sjó-
manna, er hvorki átti jarðnæði eða
bát ;i sjó, og byggðu því afkomu sína
einungis á launum fyrir vinnii hjá
öðrum. Áttu Jtessir menn í miklum
vandraeðum á kreppuárunum, og þótti
ærin Jaörf að eignast eigið kaupfélag.
Var Jjví hafinn undirbúningur að
stofnun nýs félags, og var Kaupfélag
verkamanna stolnað 1931.
Þetta kaupfélag dafnaði allvel fyrst í
stað, en auk Jjess voru stofnuð önnur
kaupfélög í Eyjunum, svo að Jrau
störfuðu fleiri en eitt samtímis, og
varð [rað að sjálfsögðu til að veikja
þau.
Árið 1940 voru félagar í Kaupfé-
lagi verkamanna orðnir um 300, og
félagið hafði keypt hálfgert verzlun-
arhús á Kárastíg 6 og látið fullgera
það. Hefur það liús síðan verið stækk-
að með ])\ í að byggja ofan á ])að, og
eru Jrar enn aðalstöðvar kaupfélags-
ins í Eyjum. Árið 1945 var Kaupfé-
lagi verkamanna veitt innganga í
Samband íslenzkra samvinnufélaga.
F.ltir seinni styrjöldina lenti Kaup-
félagið í allmiklum fjárhagserfiðleik-
um, og varð verulegur halli á rekstri
|)css 1947 og æ síðan. Þegar sýnt þótti,
að Jn í mundi \ art takast að sigrast á
(Framh. á 23. siðu)
AðalstöÖvar haupfclagsins i Eyjuin cru i [icssari byggingu.
9